جایگاه طبیعت در قرآن را میتوان چه از لحاظ ظاهری، آماری و چه معنایی در چندین بخش برشمرد. از لحاظ لغوی در یك دستهبندی به صورت 1.عینی 2.علی- عینی 3.علوم طبیعی است. (تفسیر نمونه، 27جلدی)
جلوههای عینی:
عناصر طبیعی كه با مشاهده میتوان آنها را درك كرد.
1- آب: دریا رود، آب؛ 2- باد؛ 3- خورشید و ستارگان: ماه، ستارگان، خورشید، كهكشان، شهاب؛ 4- خاك: فلزات ، عناصر معمولی، كوهها، زمین، دره، خاك.؛ 5- جانداران: الف. گیاهان: جنگل، گیاهان ب: حیوانات؛ 6- آسمان؛ 7- آتش
جلوههای علی و عینی:
عواملی از عناصر طبیعی كه بر اساس علیت پدید آمدهاند با این كه از عناصر طبیعی به شمار میآیند ولی در جایگاه دوم قرار دارند.
1- آب: جزرو مد، سیل، باران، صاعقه، تگرگ، سراب، گرداب؛ 2- باد: نسیم، طوفان، گردباد؛ 3- خورشید و ستارگان: خسوف، كسوف، نور، سایه؛ 4- خاك: زلزله، فسیل؛ 5- آسمان: رنگین كمان، جو، ابر، شفق و فلق 6- آتش: آتشفشان، گرما، سرما؛ 7- جانداران
علوم طبیعی:
علوم مربوطه با عناصر طبیعی كه به صورت كلی تقسیم شده است.
1- آفرینش و رشد؛ 2- زوجیت؛ 3- تعادل؛ 4- جاذبه؛ 5- انعكاس؛ 6- سال و ماه؛ 7- شب و روز
عینی
1- آب
جلوههای عینی:
عناصر طبیعی كه با مشاهده میتوان آنها را درك كرد. 1- آب: دریا رود، آب؛ 2- باد؛ 3- خورشید و ستارگان: ماه، ستارگان، خورشید، كهكشان، شهاب؛ 4- خاك: فلزات ، عناصر معمولی، كوهها، زمین، دره، خاك.؛ 5- جانداران: الف. گیاهان: جنگل، گیاهان ب: حیوانات؛ 6- آسمان؛ 7- آتش
زندگی در اعماق دریاها رحمن 25-19
رودهای عظیم دریایی رحمن 25-19
منافع و مواهب دریاها نحل 18-14 ناظر 12-11 یس 40-37
دریا با ذخائر گرانبها رحمن 25-19
دریا ، دیار عجائب رحمن 25-19
دریای آب شیرین و شور در كنار هم فرقان 55-51 رحمن 25-19
دریاها و حائل بین آنها نحل 64-60
عدم یكسان بودن دریای شور و شیرین فاظر 12-11
مكان دریای آب شیرین فاطر 12-11
فوائد آب نحل 67-65 فرقان 50-45 سجده 30-26
آب اولین موجود عالم نور 45-43
آب اساس همه موجودات لقمان 11-10
نقش آب در زندگی بشر واقعه 74-68
آب مهمترین مایه حیات عبس 32-24
2- باد
بادهای منظم
بشارت های فراوان بادها روم 50-46
چگونگی وزش باد شوری 36-32
بادهای زاینده و نازا زاریات 46-38
فوائد بادها ابراهیم 18 فرقان 50-45 نحل 64-60 ناظر 10-8 جائیه 6-1
3- خورشید و ستارگان
كره ماه بقره 189 یونس 6 – 5 یس 40-37
منزلگاه ماه یونس 6-5 یس 40-37
كره خورشید نساء 171
نفس خورشید در عالم حیات شمس 10-1
چراغ نورانی و حرارت سنجش بنا 16-6
خورشید كره دانه و سوزان تكویز 9-1
خاموشی تندریجی خورشید تكویر 9-1
جلوههای علی و عینی
عواملی از عناصر طبیعی كه بر اساس علیت پدید آمدهاند با این كه از عناصر طبیعی به شمار میآیند ولی در جایگاه دوم قرار دارند. 1- آب: جزرو مد، سیل، باران، صاعقه، تگرگ، سراب، گرداب؛ 2- باد: نسیم، طوفان، گردباد؛ 3- خورشید و ستارگان: خسوف، كسوف، نور، سایه؛ 4- خاك: زلزله، فسیل؛ 5- آسمان: رنگین كمان، جو، ابر، شفق و فلق 6- آتش: آتشفشان، گرما، سرما؛ 7- جانداران
خورشید كانون حیات بخش منظومه ماه تكویر 14-10
سازنده ترین نفس خورشید در زندگی موجودات زنده شمس 10-1
سنگهای ستاره سفری نجم 49-42
نجم ثابت طارق 10-1
قمرهای زمل طارق 10-1
كرات آسمانی بقره 50
برجهای آسمانی و نظم دقیق سیر خورشید و ماه فرقان 62-60
عدد كرات نردیشیان لقمان 30-25
پیوند حكم كرات با یكدیگر زاریات 14-7
تعداد كرات كه به گرد خورشید گردش می كنند طلاق 12
تفاوت مقدار روز در كرات آسمانی ممارح 7-4
نظم دقیق در تمام كرات نازعات 33-27
خورشید و ماه انعام 96-95 انساء 33-30 لقمان 30-25 فاطر 14-13 زمر 43-41 مصلت 39-37 رحمن 6-1
پوشیدن بودن زمینی بر اثر بارانهای سیلابی انعام 92 شورا 8-6
منزلگاه خورشید و ماه حجر 18-16
خورشید و ماه در فلك خود شناورند یس 40-37
كهكشانها ملك 5-1
پیدایش منظومه شمسی قمر 3-1
منظومه شمسی ماه رحمن 6-1
پنج ستاره منظومه شمسی تكویر 25-15
كهكشانها انشقاق 9-1
شهابها و وزن آنها انبیاء 33-30
شهاب چیست نحل 14-7 جن 10-7
قطعات سنگهای عظیم آسمانی قمر 3-1
شهابها قمر 3-1 ملك 5-1 حجر 18-16
ستارگان ثبابت و سیارات انعام 97
منظره زیبا و شاعرانه ستارگان آسمان حجر 18-16 نباتات 10-6
فوائد ستارگان نحل 18-14
اشكال فلكی نحل 18-14 فرقان 62-60 سرج 9-1
حركت زمین اجرام فلكی فرقان 2-1
یكی از صورتها فلكی یس 40-37
نام صورتهای دوازده گانه فلكی بروح 9-1
ستارگان مسكونی آسمان شوری 33-27
تعداد ستارگانی كه با چشم دیده میشود حاقه 43-38
چند دسته از ستارگان نازعات 5-1
نجوم متحیره تكوبر 25-5
ستاره ثریا و شمری نجم 4-1
4-خاك
گسترش زمینی نازعنات 3-27
عظمت زمینی ق 11-6
علوم طبیعی
علوم مربوطه با عناصر طبیعی كه به صورت كلی تقسیم شده است. 1- آفرینش و رشد؛ 2- زوجیت؛ 3- تعادل؛ 4- جاذبه؛ 5- انعكاس؛ 6- سال و ماه؛ 7- شب و روز
نكات زمینی شناسی رعد 4-1
اسرار كره خاكی ق 5-1
زمین بقره 33-30 حجم 66-63 نحل 64-60
زمین در مراحل اولیه شمس 10-1
شكافتن زمین عبس 32-24
كره زمین محلی آرام مطمئن و محفوظ ذاریات 51-47
ارامش زمین الرحمن 13-7
زمین گهوارهای برای انسان زخرف 14-9 نبا 16-6
رام بودن زمین قلم 7-1
زمین به منزله فرش نوح 20-15
كره زمین و سطح بودن آن نماشیه 26-17
درون كره زمین مذاب و سوزان است سبا 6-9
جذب سنگهای سرگردان آسمانی به زمین سبا 9-6
زمین و رنده شدن آن فاطر 10-8
نازكی طبیعت اصلی زمین یس 40-38
تنظیم عوامل طبیعی در زمین زاریات 23-20
جو انعام 96-95 بقره 33-30 انعام127-125
اكسیژن فرقان 2-1
اهمیت خاك حجر 44-26
فوائد خاك نباء 33-28
خاك سرچشمه بركات اعراف 18-11
خاك برتر از آتش جل 83-71
فلسفه آفرینش كوهها لقمان 11-10
عوامل پیدایش كوهها رعد 4-1 حجر 21-19 علی 19-14 نحل 18-14 نحل 64-60 مصلت 12-9 نبا 166 نازعات 33-27 علی 19-14 ق 11-6 مرسلات 28-16
حركت كوهها نحل 88-86
كوه و تنوع آن ها ناطر 28-27
كوههای بلند نور 45-43
ویژگی پوسته زمین ملك 18-15
حركت زمین شمس 10-1
سرعت حركت زمین به دور خود و خورشید رحمن 13-7 نحل 88-86
سنگها مركب از میلیاردها اتم ؟ 18-6
5- جانداران
تنوع گیاهان از آب واحد یونس 27-26
غذای موجودات زنده در اعماق دریا هود 6
همكاری حیوانات دریا با پرندگان هود 6
زوجیت موجودات جهان یس 36-33
چهره های متنوع حیات نور 45-43
اقسام پنجگانه حیات انفال 26-24
مهمترین لحظه حیات در یك گیاه انعام 96-95
رشد گیاه انعام 99-98
عمل نخاع در گیاهان انعام 99-98
گیاهان مهمترین عامل زندگی بشر حجر 21-19
كربن گیری گیاهان از هوا یس 80
تشكیلات ساختمان یك گیاه واقعه 67-63
نكات گیاه شناسی رعد 4-1
علی و عینی
آب163 نظام بارش باران مجلس 32-24،164 فوائد باران انعام 99-98 نحل 13-9 مومنون 22-17 روم 50-46 لقمان 11-10 سجده 30-26رمر 22-21 ق 11-6 بناء 16-6 مجلس32-24،165 باران احیا كننده زمینهای مرده نحل 67-65 روم 25-23 مصلحت 39-37 زخرف 14-9 حانیه 6-1 ق 11-6
درختان نحل 64-60
هدف آفرینش درختان یس 40-37
شباهت و تفاوت درخت زیتون و انار انعام 99-98 انعام 141
درخت زیتون نور 38-35
درخت خرما رحمن 13-7
علم زمین شناسی رعد 4-1
زمین و راههای و آب و گیاهان طه 55-49
نشانه برای تشخیص راه بر روی زمین نحل 18-14 انبیاء 33-30
فوائد درخت خرما رحمن 69-62
علت آتش سوزی در جنگلها یس 80
درختی كه تمام فصول سال سرسبز است ابراهیم 27-24
میوه ها نحل 67-65
انواع مختلف میوه فاطر 28-27
خلقت عجیب انار انعام 99-98
خرما و انگور مومنون 22-17
سوگند خدا به انجیر و زیتون تین 8-1
6- آسمان
آسمان و زمین و پركات آنها نحل 64-60
آسمانها و زمین و عظمت آن روم 22-20 شوری 31-27 جاشیه 6-7
برپایی آسمان و زمین روم 25-23
منظور از آسمان بقره 33-30 بقره 48-47 انعام 33-30
رنگ آسمان بقره 33-30
عظمت آسمان جاشیه 6-1 ق 11-6 نماشیه 26-17
آسمانها با ستارگان و شهابها مصلحت 12-9
زینت آسمان بوسیله ستارگان صافات 10-6
سقف آسمان بقره 33-30
آسمان یا سقف محفوظ انبیا 33-30
آسمان سقف محكم انبیا 33-30
تفسیر قرآن از آسمان طور 8-1
آسمان ضمیمه بزرگ الهی مومن 66-64
آسمانها با ستونی نامرئنی لقمان 11-10
آسمانها در حال گسترش ذاریات 55-47
برافراشتن شدن آسمان نازعات 33-27
آسمانها هفت گانه بقره 48-47 مومنون 22-17 ملك 5-1 نوح 20-15 بنا 16-6
دو قشر روئیدن زمین مومنون 22-17 رمز 22-21 ملك 30-28
قشر خارجی كره زمین فرقان 2-1
******علی و عینی
1- آب
نظام بارش باران مجلس 32-24
فوائد باران انعام 99-98 نحل 13-9 مومنون 22-17 روم 50-46 لقمان 11-10 سجده 30-26رمر 22-21 ق 11-6 بناء 16-6 مجلس32-24
باران احیا كننده زمینهای مرده نحل 67-65 روم 25-23 مصلحت 39-37 زخرف 14-9 حانیه 6-1 ق 11-6
صاعقه اعراف 143 ذاریات 46-38
خط صاعقه در بیابان بیشتر از كوهستان بقره 29-28
صاعقه با لرزه شدید اعراف 156-155
صدای صاعقه نابود كننده جمعیتی هود 57-53
بركات رعد و برق رعد 15-12
دانه های تگرگ نور 45-43 نور 45-43
باران، رحمت است نحل 16-15 قصصی 17-14 مصلحت 54-53
مراحل تشكیل باران شوری 31-27
باران از ابرهای باران زا بناء 16-6
سراب نبا 20-17
ماده انرژی زا از میان آب و خاك و هوا یس 80
آب قابل اشتعال تكویر 9-1
2- باد
شنهای روان و بادهای حاصب ملك 18-15
گردباد بقره 267
3- خورشید و ستارگان
لطام نور و ظلمت یونس 68-66 مومن63-60 جائیه 6-1 نارعات 33-27 یس 40-37 الیل 11-1 زمر 5-4-سایه رعد 15-12
سه نفس سایه در زندگی نحل 50-48
نیار به سایه نحل 83-78
حركت سایهها فرقان 5-45
نورآفتاب مركب از رنگ یونس 6-5
فایدههای نور خورشید یونس 6-5 یونس 33-31 نور 38-35
احتیاج بدن به نور قصص 75-71
نور مبدا هر گونه حیات و حركت فاطر 23-19
نور لطیف ترین موجود جهان یس 40-37
محاسبه نور و حرارت خورشید بناء 16-6
حركت دورانی و جریانی خورشید یس 40-37
سیل عظیم شمال و سیل عظیم جنوبی خورشید رحمن 18-14
تغییر چراغ درباره خورشید و نور در مورد ماه فرقان 62-60 نوح 20-15
نور خورشید ذاتی و نور ماه اكتسابی یونس 6-5
یس یعنی خسوف و كسوف قمر 55-47
خواص نور نور 38-35
مقدار سیر نور نجم 42-49
عدم دید جسم و دیدن رنگ آن انعام 103-100
4- خاك
آثار موجودات زنده نخستین به صورت فسیل عنكبوت 23-20
5- آسمان
قوائد ابر نور 45-43
******علوم طبیعی
1- آفرینش و رشد
آفرینش آدم از خاك السجده 9-6 رحمن 18-14
رویانیدن دانهها از زمین عبس 32-24
جدا شدن زمین از خورشید به صورت گوی آتش اعراف 18-11
جهان در آغاز آفرینش به صورت دود بود فصلت 12-9
انبساط جهان ذاریات 47-51
دورانهای شش گانه خلقت اعراف 54
2- زوجیت
زوجیت در گیاهان انعام 99-98
3- تعادل
تعادل بین گیاه كاكتوس و حشره ضد آن فرقان 2-1
تعادل بین موجودات جهان فرقان 2-1
تعادل بین اكسیژن و اسید كربنیك فرقان 2-1
4- جاذبه
فوائد جذر و مد فرقان 54-51
سرعت امواج جاذبه اسراء 1
مسئله جاذبه زمین اسراء 95-94
نظم ناشی از تعادل نیروی جاذبه و دافعه زمین فاطر 41-39
نیروی جاذبه و گریز از مركز انعام 96-95
5- انعكاس
عكس در آینه نساء 171
6- سال و ماه
سال و ماه توبه 36
حركات خورشید ابراهیم 34-31
حركت دورانی خورشید ناظر 14-13 یس 40-38
سال شمسی و خورشید یس 40-37
شرق و غرب در نظام جهان رحمن 18-14 معارج 41-36 بقره 274 اعراف 54
7- شب و روز
شب و روز و نظامهای آن انبیاء 33-30 جم 62-60 مومنون 80-75 یونس 6-5 رعد 4-1 اسرا 48-45 انبیاء 33-30 جم 62-60 مومنون 80-75 نور 45-43 خارقان 2-1 فرقان 62-60 نحل 88-86 فرقان 50-45 فرقان 62-60 نحل 88-86 فرقان 50-45 لقمان 30- 25 نحل 88-86 مصص 75-71 ناظر 14-13 یس 40-37 زمر 5-4 حدید 6-4 بنا 16-6 شمس 10-1 لیل 11-1 یس 40-37
بحر صادق و فجر كاذب فجر 5-1
فایده شب و روز نحل 88-86 مومن 63-60 فصلت 39-37
شب شمس 10-1 تكویر 25-15 قدیر 5-1 حجر5-1
فایده شب انعام 96-95 نبا 16-6 الیل 11-1
رابطه شب با آرامش صف 13-10
********************************************************************
منبع: (تفسیر نمونه، 27جلدی)