وزارت بهداشت و درمان درخصوص انجام سونوگرافی‌های سه بعدی و چهاربعدی به‌دلیل عدم‌شناخت عوارض آنها و ایجاد خطر برای جنین، هشدار داد.
دكتر نسرین چنگیزی، رئیس اداره سلامت مادران وزارت بهداشت و در مان به همشهر ی گفت: متأسفانه امروز بسیاری از سونوگرافی‌های انجام شده در دوران بارداری در ایران، غیرضروری و تنها به قصد تشخیص جنسیت است نه تشخیص ناهنجاری‌های مادرزادی و انجام سونوگرافی‌های بی‌مورد تنها بیمار را متحمل هزینه‌های بالا نموده و برای جنین نیز عوارض نامطلوبی درپی دارد.
وی افزود: متأسفانه امروزه اغلب زنان باردار، سونوگرافی را به قصد تعیین جنسیت جنین انجام می‌دهند. درصورتی كه در انجام سونوگرافی باید تعیین ناهنجاری‌های مادرزادی در اولویت قرار گیرد.
از آنجا كه جنین در این زمان در حال رشدتكاملی است، ناهنجاری‌ها بهتر شناسایی می‌شوند. همچنین درصورت تشخیص ناهنجاری كه بنا به قانون منجر به عسروحرج والدین شود، سقط جنین باید قبل از ماه چهارم بارداری انجام پذیرد.
وی انجام سونوگرافی را به زنان بارداری كه در اعضای خانواده یا خویشاوندان آنها سابقه ابتلا به بیماری‌های مادرزادی وجود دارد، توصیه و تصریح كرد: در سایرین نیز اگر قصد انجام سونوگرافی تعیین جنسیت جنین است، آن را در هفته ?? تا ?? بارداری انجام دهد تا درصورت مشاهده ناهنجاری مادرزادی احتمالی امكان توقف بارداری وجود داشته باشد.
مهم‌ترین موارد استفاده از سونوگرافی شامل مطالعه سن جنین، بررسی حالت طبیعی جنین، اندازه گیری استخوان‌ها، بررسی قلب، فرم سر، حركات تنفسی، مقدار مایع آمنیوتیك، تشخیص برخی مالفورماسیون‌ها و در نهایت تعیین جنسیت است و تمام این بررسی‌ها باید در عرض ?? دقیقه باشد و از انجام سونوگرافی‌های غیرضروری باید جدا پرهیز كرد چون با اندازه گیری ارتفاع رحم كه یك روش غربالگری قابل اعتماد مؤثر و كارا جهت ارزیابی رشد جنین و تخمین سن حاملگی است در مقایسه با روشی سونوگرافی روشی بهتر و بی‌ضرر است و سونوگرافی تنها در حاملگی‌های پرمخاطره و به تشخیص پزشك باید انجام شود.
دكتر حمید بهنیا، مدیر گروه زنان و زایمان دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی نیز گفت: یكی از مشكلات كنونی در زمینه سونوگرافی و مامایی زایمان در كشور تقابل بین 2 گروه متخصصان رادیولوژی و متخصصان زنان و زایمان است كه بجای مشخص كردن ایرادات موجود در سونوگرافی‌ها سعی در ایجاد مانع تراشی برای یكدیگر می‌كنند.
وی اظهار داشت: هم اكنون بسیاری از آزمایش‌هایی كه ضرورتی به انجام آن وجود ندارد، تجویز می‌شود و بالعكس آن انجام برخی آزمایش‌های ضروری برای بیماران تجویز نمی‌شود.
براساس این گزار ش، محمد مهدی آراسته، متخصص رادیولوژی در این خصوص به مهر گفت: دستگاه‌های سونوگرافی سه بعدی و چهاربعدی برای گرفتن تصویر مناسب حداكثر انرژی «آلتراسوند» را به داخل بدن می‌فرستند و چنانچه «prob» این دستگاه به میزان كافی روی شكم مادر باردار نگه داشته شود همانند مایكروویو عمل كرده و از نظر تئوری حتی می‌تواند مایع آمنیوتیك (كیسه آب اطراف جنین) را به جوش بیاورد و بافت‌های بدن جنین را دچار آسیب كند.
وی افزود: براساس موارد گزارش شده جنین‌هایی كه به هر دلیلی بعد از انجام سونوگرافی‌های سه یا چهار بعدی رنگی سقط شده‌اند زیرپوستشان حباب‌های هوا مشاهده شده و تاول‌های پوستی نیز داشته‌اند.
این استاد دانشگاه هشدار داد: در مطالعات مختلف ثابت شده به‌دلیل انرژی بسیار بالا امكان بروز آسیب جدی بر حلزون شنوایی جنین نیز وجود دارد.
آراسته متذكر شد: در حال حاضر به‌دلیل آگاهی نداشتن نسبت به خطرات جدی این نوع سونوگرافی‌ها، مادران اغلب برای تعیین جنسیت جنین یا تهیه عكس سه بعدی برای استفاده در آلبوم نوزاد اقدام به انجام این سونوگرافی‌ها می‌كنند كه هیچ كاربرد علمی ندارد.
استاد بخش رادیولوژی دانشگاه علوم پزشكی شیراز ضرورت استفاده از این نوع سونوگرافی‌ها را در مواردی بسیار محدود مانند تشخیص لب شكری یا بیماری‌های استخوانی جنین ذكر كرد و افزود: در همه موارد در مرحله اول سونوگرافی‌های معمولی انجام و تنها با تشخیص پزشك متخصص، سونوگرافی‌های سه یا چهار بعدی تجویز می‌شود.
آراسته عنوان كرد: به‌دلیل آموزش‌های ارائه شده در اروپا و آمریكا مادران باردار حاضر به انجام سونوگرافی‌هایی حتی معمولی نیز نیستند، در كشور انگلستان حداكثر یك بار برای تعیین تاریخ زایمان سونوگرافی انجام می‌شود و در كشوری مثل آمریكا حتی این یكبار نیز از طرف مادران تقاضا نمی‌شود.
وی اضافه كرد: این در حالی است كه در ایران در طول دوران بارداری چندین مورد سونوگرافی انجام می‌شود كه اغلب به اصرار بیمار و برای تعیین جنسیت جنین است و هیچ ضرورتی برای انجام آن وجود ندارد.
این استاد دانشگاه ضمن تاكید بر لزوم آگاه‌سازی مادران بر تبعات جبران‌ناپذیر سونوگرافی‌های غیرضروری افزود: باید فرهنگ‌سازی‌های لازم در این زمینه صورت گیرد و مادران آگاهی یابند كه در استفاده از این وسیله برای تعیین جنسیت جنین در مواردی اشتباه صورت می‌گیرد و براساس آن سلامت جنین به‌طور جدی به خطر می‌افتد.
آراسته با اشاره به اینكه سونوگرافی‌های سه یا چهار بعدی حدود 3 سال است كه وارد ایران شده، افزود: این وسیله در مراحل اولیه بررسی علمی قرار دارد كه كاربرد علمی آن در بسیاری از موارد ثابت نشده و ممكن است كه اثرات مخربش در سال‌های آینده مشخص شود.
دارو عامل ? درصد از ناهنجاری‌های بارداری
از مسائل مهم دوران بارداری، ناهنجاری‌های دوران بارداری است كه با انجام سونوگرافی قابل تشخیص است.
امروزه ? درصد از موارد ناهنجاری‌های بارداری، ناشی از دارو یا محیط شیمیایی است. یكسری از داروها مثل داروهای ضدتشنج، ضدانعقاد، شیمی درمانی، تتراسایكلین، آندروژن، تالیدومید، لیتیوم، الكل و... به‌عنوان تراتوژن قطعی شناخته شده‌اند و داروهایی كه اثرات سوء آن قطعی نیست و منجر به ختم حاملگی نمی‌شوند كه شامل بیشتر داروها می‌شود و دسته سوم كه فاقد تراتوژن هستند عبارتند از: مسكن‌ها (استامینوفن)، آنتی بیوتیك‌ها
(پنی سیلین‌ها و سفالوسپورین‌ها)، داروهای ضدتهوع (پرومتازین)ها.
لذا متخصصان معتقدند، انجام سونوگرافی كمك شایانی به تشخیص برخی ناهنجاری‌ها و وضعیت بافت شناسی در جنین می‌كند و به همین دلیل نباید انجام آن را برای خانم‌های باردار ممنوع اعلام كرد.
اما با توجه به اینكه برخی از خانم‌ها به واسطه اطمینان خاطر خودشان از وضعیت جنین یا اطلاع از جنسیت آن چندین بار در طول دوران بارداری تحت امواج سونوگرافی قرار می‌گیرند، می‌تواند مضر باشد.
با توجه به اینكه امواج سونوگرافی می‌تواند موجب اختلال در روند رشد سلول‌های مغز شود جبران آن بسیار دشوار و تا حدی غیرممكن است، بنابراین قرار گرفتن در معرض امواج سونوگرافی به‌مدت 30 دقیقه یا بیشتر نیز می‌تواند مشكلات قابل ملاحظه‌ای را هر چند در مقیاس كوچك برای جنین ایجاد كند.
به همین دلیل به مادران باردار توصیه می‌شود تا زمانی كه پزشك متخصص لازم ندانسته از وی نخواهند كه برایشان سونوگرافی تجویز كند.