در سال 1385 نسبت به سال 1384 تحقق یافت:

رشد چشمگیر اعتبارات عمرانی  منابع آب در استان تهران

 
  اشاره: استان تهران به دلیل برخورداری از مركزیت سیاسی، اداری، قضایی، اقتصادی و مدیریتی كشور اهمیت ویژه‌ای را داراست. استقرار حدود یك سوم از صنایع بزرگ كشور، استقرار خدمات برتر، استقرار مراكز عمده پژوهشی و آموزشی و3/28 درصد تولید ناخالص داخلی كشور در استان موجب می‌شود تا این استان دارای نقش و جایگاه ویژه‌ای در كشور باشد. گزارش زیر به بررسی وضعیت و تحولا‌ت شاخص‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی استان تهران طی سال‌های 1384 و 1385 و همچنین  اهم اقدام‌های دولت نهم و نتایج آن در استان می‌پردازد.

شاخص‌های كلا‌ن

جمعیت

براساس سرشماری عمومی‌‌نفوس و مسكن سال 1385، جمعیت استان تهران  از 10343965 نفر در سال 1375 به 13413348 نفر در سال 1385 رسیده است. نرخ متوسط رشد سالا‌نه جمعیت در این دوره در مقایسه با دوره  1375-1365 (48/2 درصد) در سطح بالا‌تری بوده است. این در حالی است كه جمعیت كشور طی سال‌های 1385-1375 سالا‌نه 61/1 درصد رشد داشته و در مقایسه با رشد 96/1 درصدی سال‌های 1375-1365،  كاهش یافته است.

استان تهران در سال 1385 دارای سیزده شهرستان بوده كه شهرستان تهران، 1/54 درصد جمعیت آن را در خود جای داده است. بیش از 82 درصد از جمعیت استان در چهار شهرستان تهران، كرج، شهریار و ری متمركز شده‌اند و بدین ترتیب 9 شهرستان دیگر استان كمتر از 20 درصد جمعیت استان را دارا هستند. در آبان 1385، 51 درصد جمعیت استان را مردان و 49 درصد جمعیت را زنان تشكیل داده‌اند. در این سال، نسبت جنسی در استان برابر با 106 بوده است. نرخ شهرنشینی در استان تهران 4/91 درصد و در كشور 5/68 درصد بوده است. بر اساس نتایج سرشماری عمومی‌نفوس و مسكن سال 1385 حدود 6/8 درصد جمعیت استان تهران را روستانشینان و عشایر تشكیل داده‌اند كه نسبت به سرشماری سال 1375 این عدد 2/5 درصد كاهش یافته است. عمده‌ترین دلا‌یل این كاهش، مهاجرت به شهرها و تبدیل تعدادی از روستاها به شهر طی این دهه بوده است .

 در سال 1385 تراكم جمعیت در استان تهران، 713 نفر در هر كیلومتر مربع بوده است. طی سال‌های 1385-1375، 1438 هزار نفر  به استان وارد و 822 هزار نفر  از استان خارج شده‌اند به طوری كه خالص مهاجرت استان معادل 616 هزار نفر بوده كه 6/4 درصد جمعیت استان را در سال 1385، تشكیل می‌دهد.

تولید ناخالص داخلی

استان تهران نه تنها از لحاظ جمعیت و موقعیت سیاسی و اجتماعی، بلكه از نظر اقتصادی نیز دارای جایگاه ویژه‌ای در كشور است. در این استان، نزدیك به 3/28 درصد از تولید ناخالص داخلی كشور ایجاد می‌شود. بررسی تولید ناخالص داخلی استان بیان كننده  این موضوع است كه بخش خدمات با 77 درصد، بالا‌ترین سهم از تولید ناخالص داخلی استان را به خود اختصاص داده كه این رقم 9/37 درصد از ارزش افزوده بخش خدمات كل كشور را شامل می‌شود. پس از خدمات، بخش‌های صنعت و معدن با 7/15درصد، ساختمان، آب، برق و گاز با 11/5 درصد و كشاورزی با 1/2 درصد، تولید ناخالص داخلی استان را تشكیل داده‌اند. موقعیت خاص شهر تهران به عنوان پایتخت سیاسی كشور و تمركز امكانات و زیرساخت‌های لا‌زم برای ارایه خدمات ملی و فراملی در آن، موجب گسترش بخش خدمات شده است.

استان تهران نه تنها از لحاظ جمعیت و موقعیت سیاسی و اجتماعی، بلكه از نظر اقتصادی نیز دارای جایگاه ویژه‌ای در كشور است. در این استان، نزدیك به 3/28 درصد از تولید ناخالص داخلی كشور ایجاد می‌شود. بررسی تولید ناخالص داخلی استان بیان كننده  این موضوع است كه بخش خدمات با 77 درصد، بالا‌ترین سهم از تولید ناخالص داخلی استان را به خود اختصاص داده كه این رقم 9/37 درصد از ارزش افزوده بخش خدمات كل كشور را شامل می‌شود. پس از خدمات، بخش‌های صنعت و معدن با 7/15درصد، ساختمان، آب، برق و گاز با 11/5 درصد و كشاورزی با 1/2 درصد، تولید ناخالص داخلی استان را تشكیل داده‌اند. موقعیت خاص شهر تهران به عنوان پایتخت سیاسی كشور و تمركز امكانات و زیرساخت‌های لا‌زم برای ارایه خدمات ملی و فراملی در آن، موجب گسترش بخش خدمات شده است.

تورم و بیكاری

شاخص بهای كالا‌ها و خدمات مصرفی، مهم‌ترین شاخص مورد استفاده برای بررسی نرخ تورم است. شاخص كل بهای كالا‌ها و خدمات مصرفی در نقاط شهری استان در سال 1385 برابر با 5/352 بوده است. بررسی وضعیت اشتغال حاكی از آن بوده كه بالا‌ترین سهم اشتغال مربوط به بخش خدمات با 98/63 درصد و بعد از آن صنعت با 72/32 درصد و كشاورزی با 3/3 درصد است.

درآمدها و هزینه‌های استانی

استان تهران تمام اعتبارات هزینه‌ای و عمرانی مورد نیاز خود را از محل درآمدهای استانی تأمین كرده است (به جز اعتبارات ملی استانی شده) و حدود 60 درصد درآمدهای استانی را نیز به خزانه ملی واریز می‌كند. درآمدهای استانی تهران در سال 1385، با 25 درصد رشد نسبت به سال 1384، برابر با 33370447 میلیون ریال بوده است.

از مجموع اعتبارات هزینه‌ای استان در سال 1385، بیشترین اعتبار به آموزش و پرورش به مبلغ 8122625 میلیون ریال و كمترین اعتبار به مدیریت امور عشایر به مبلغ 1568 میلیون ریال اختصاص یافته است.

شاخص‌های بخشی

امور اجتماعی و فرهنگی

  آموزش و پرورش

بر اساس نتایج سرشماری سال 1385، نرخ بی‌سوادی در استان (در افراد 6 ساله و بالا‌تر) 73/8 درصد بوده كه این میزان در نقاط شهری معادل 89/7 درصد و در نقاط روستایی معادل 8/17 درصد است. در سال تحصیلی 1386-1385 تعداد كل دانش‌آموزان استان با31/2 درصد كاهش از 2586948 نفر در سال 1384 به 2527190 نفر در سال 1385 رسیده است. آمار موجود حاكی از آن است كه در بیشتر مقاطع روند كاهش تعداد دانش‌آموزان ادامه دارد كه عمده‌ترین دلیل آن كنترل جمعیت و كاهش تعداد فرزندان بوده است. افزایش در مقطع پیش‌دانشگاهی به دلیل انتقال تراكم جمعیت دانش‌آموزی مقاطع پایین‌تر از د‌هه‌های گذشته به این مقطع است.

در سال تحصیلی 1386-1385 سهم دانش‌آموزان دختر از كل دانش‌آموزان در دوره‌های مختلف تحصیلی استان برابر با 37/49 درصد بوده است. مقدار این شاخص در سال تحصیلی قبل 55/49 درصد بوده كه تغییر محسوسی را نشان نمی‌دهد.

طی سال تحصیلی 1385-1384 تعداد كلا‌س‌های دایر در مدارس استان 97049 كلا‌س بوده كه در مقایسه با سال تحصیلی قبل از آن، افزایشی معادل 13/0 درصد داشته است. تعداد آموزشگاه‌ها در استان به تقریب بدون تغییر بوده و از 13786  آموزشگاه در سال 1384 به 13778   آموزشگاه در سال 1385 رسیده است. تراكم دانش‌آموز در كلا‌س 04/26 نفر بوده كه با كاهش جزیی معادل 66/0 درصد نسبت به سال قبل مواجه بوده است. تعداد آموزش‌دیدگان فنی و حرفه‌ای نیز با 1/77 درصد رشد، از 14309 نفر در سال 1384 به 25339 نفر در سال 1385 رسیده است.

آموزش عالی

ارتقای كیفیت آموزش عالی، توجه به تحصیلا‌ت تكمیلی و افزایش نسبت استاد به دانشجو از برنامه‌های دولت در سال‌های اخیر بوده است. تعداد كل دانشجویان ( اعم از خصوصی و دولتی) با 25/10 درصد افزایش از 431744 نفر در سال 1384 به 475989 نفر در سال 1385 رسیده كه این افزایش، ناشی از افزایش ظرفیت پذیرش و تأسیس برخی واحدهای دانشگاهی جدید بوده است. بررسی وضعیت آموزش عالی دولتی، بیان كننده رشد 48/13 درصدی در تعداد دانشجویان است. در سال 1385 تعداد اعضای هیأت علمی دولتی 15975 نفر بوده است. در بخش غیردولتی نیز با رشد 11/7 درصدی تعداد دانشجویان، مواجه هستیم. تعداد هیأت علمی در بخش غیردولتی در سال 1385، 8395 نفر بوده  است.

فرهنگ، هنر و گردشگری

 عنوان‌های كتاب‌های منتشر شده در استان  از 38 هزار عنوان به 51 هزار عنوان افزایش یافته و رشدی معادل33 درصد داشته است. مطبوعات محلی استان در 289 عنوان به چاپ رسیده كه 12 روزنامه و 277عنوان مجله را شامل می‌شود. تعداد عنوان‌های مطبوعات محلی در سال 1385 نسبت به سال قبل، 5/3 درصد رشد داشته كه این رشد ناشی از افزایش تعداد مجله‌ها از 268 عنوان به 277 عنوان است. تعداد كانون‌های پرورش فكری كودكان و نوجوانان در استان بدون تغییر شامل 58 مركز بوده است.

به تقریب در تمام‌مناطق استان، امكان بهره‌مندی از برنامه‌های رادیو و تلویزیون وجود دارد كه نشان‌دهنده پوشش كامل  شبكه‌ها است.

 تربیت بدنی و ورزش

سهم جمعیت جوان از جمعیت استان تهران 68/34 درصد1 است. توجه به تربیت بدنی و ورزش در جوامعی كه سهم جمعیت جوان در آنها بالا‌ست، از طریق پر كردن اوقات فراغت موجب كاهش آسیب‌های اجتماعی می‌شود. ورزش همچنین بر سطح سلا‌متی افراد تأثیر مستقیم دارد و از ابتلا‌ به برخی بیماری‌ها جلوگیری می‌كند، از این رو، هزینه‌های صرف شده در بخش تربیت بدنی دارای آثار و پیامدهای مثبت در بخش‌های سلا‌مت و فرهنگ است.

یكی از مشكلا‌تی كه بخش تربیت بدنی كشور (و بسیاری از نقاط استان تهران) با آن مواجه بوده، عدم استقبال بخش خصوصی است و در نتیجه بار اصلی سرمایه گذاری در این بخش بر عهده دولت قرار دارد. افزایش 226 درصدی اعتبارات عمرانی فصل تربیت بدنی در سال 1385 نسبت به سال 1384 نیز مؤید توجه ویژه دولت به این امر است (اعتبارات عمرانی فصل تربیت بدنی از 72046837 هزار ریال در سال 1384 به 235083000 هزار ریال در سال 1385 افزایش یافته است.)

در سال 1385 روش‌های جمع‌آوری آمار و اطلا‌عات این بخش به منظور جلوگیری از شمارش مضاعف، اصلا‌ح شده است. براساس این، تعداد كل اماكن ورزشی استان در حدود 2477 باب بوده كه 1675 باب آن به سالن‌های ورزشی اختصاص دارد. مجموع ورزشكاران سازمان یافته كه بخش اعظم آن را مردان تشكیل می‌دهند، برابر با 439224 نفر است. تعداد مربیان و معلمان ورزشی نیز برابر با 10777 نفر بوده كه سهم غالب آن نیز با مردان است. بررسی پروژه‌های عمرانی بخش، این نكته را روشن می‌سازد كه رویكرد تمركززدایی در این بخش موجب تأسیس مكان‌های ورزشی در نقاط مختلف استان (به استثنای شهر تهران) شده است، به طوری كه صد درصد پروژه‌های عمرانی استان تهران در شهرستان‌هایی غیر از تهران در حال اجراست.

بهداشت و درمان

حفظ و ارتقای سطح سلا‌مت جامعه یكی از محورهای اصلی توسعه پایدار و لا‌زمه حركت و اقدام در برنامه‌ریزی اقتصادی و اجتماعی است. بررسی روند شاخص‌هایی نظیر نرخ مرگ و میر كودكان، میزان پوشش واكسیناسیون، نسبت پزشك به جمعیت و ... میزان دستیابی به اهداف برنامه‌های توسعه كشور را نشان می‌دهد كه به تعدادی از این شاخص‌ها اشاره می‌شود:

طبق آمارهای موجود، میزان مرگ و میر كودكان زیر 5 سال در هزار تولد زنده با 5/11درصد كاهش از 26 مورد در سال 1384 به 23مورد در سال 1385 رسیده است. این آمار در مورد مرگ و میر كودكان زیر یك سال در هزار تولد زنده با كاهش 50 درصدی به مراتب وضع بهتری را نشان می‌دهد و از 20 مورد در سال 1384 به 10مورد در سال 1385 كاهش یافته است. در مورد میزان واكسیناسیون انجام شده، شاهد افزایش تعداد از 1408789 مورد در سال 1384 به 2078133 مورد در سال 1385 هستیم كه حدود 48 درصد رشد نشان می‌دهد. در مورد نسبت پزشك متخصص به جمعیت با وجود اینكه شاهد افزایش تعداد پزشكان متخصص در سطح استان در سال 1385نسبت به سال قبل، از 2895 به 2960 پزشك هستیم اما به دلیل افزایش جمعیت استان، كاهشی حدود 8 درصد در شاخص مشاهده می‌شود و تعداد پزشكان مزبور به ازای هر صد هزار نفر جمعیت، از 24 پزشك به 22 پزشك كاهش یافته است.

تعداد مراكز بهداشتی و درمانی (شهری و روستایی) از 1133 مركز در سال 1384 به 1194 مركز در سال 1385 رسیده است و همچنین تعداد مراكز بهداشتی روستایی در سال 1385 حدود سه برابر سال 1384 است. یادآوری می‌شود كه یكی از دلا‌یل این افزایش، اصلا‌ح آمار تعداد مراكز بهداشت روستایی در سال 1385 است  (تعدادی از مراكز روستایی در سال 1384، مركز بهداشت شهری محسوب شده بودند)  نكته قابل ذكر دیگر اینكه استان تهران به دلا‌یل گوناگون از جمله جمعیت بالا‌، وجود شهر تهران، تمركز امكانات آموزشی و ... به مركز بهداشتی و درمانی كشور تبدیل شده است. به همین علت بسیاری از بیمارستان‌ها، آزمایشگاه‌ها و مراكز تحقیقاتی در سطوح تخصصی و فوق‌تخصصی در این استان متمركز هستند كه از كیفیت بالا‌تری نسبت به سایر نقاط كشور برخوردارند. 

 طبق آمار ارایه شده توسط وزارت نیرو، میزان بهره‌مندی جمعیت از آب آشامیدنی سالم در نقاط روستایی با رشد 23 درصدی، از 40 درصد در سال 1384 به 2/49 درصد در سال 1385 رسیده است.

  اعتبارات عمرانی فصل بهداشت و درمان با رشدی در حدود 154 درصد، از رقم8793 میلیون ریال در سال 1384 به 22357 میلیون ریال در سال 1385 رسیده است. از نظر اعتبارات هزینه‌ای نیز بودجه دستگاه‌های مرتبط نظیر انتقال خون و شبكه دامپزشكی رشد چشمگیری داشته‌اند.

بهزیستی و تأمین اجتماعی

بخش تأمین اجتماعی مجموعه‌ای متشكل از تدابیر، روش‌ها و اقدام‌های حمایتی و خدمات بیمه‌ای است كه هدف آن حمایت از نیروی انسانی شاغل در دوران اشتغال، بازنشستگی، از كارافتادگی و حمایت از بازماندگان شاغلا‌ن و بازنشستگان فوت شده است. در میان دستگاه‌های مسؤول امور بیمه‌ای استان، اداره‌های كل تأمین اجتماعی و سازمان بیمه خدمات درمانی نقش اساسی در هدایت و اجرای فعالیت‌های استانی دارند كه به دلیل اهمیت بخش تأمین اجتماعی  به تعدادی از شاخص‌های این بخش اشاره می‌شود:

تعداد بیمه‌شدگان تأمین اجتماعی با رشدی معادل 5/5 درصد از 2782544 نفر به حدود 3 میلیون نفر رسیده است و تعداد مستمری‌بگیران سازمان تأمین اجتماعی اعم از بازنشستگان، از كارافتادگان و بازماندگان مستمری‌بگیر استان از 357 هزار نفر در سال 1384 به 383 هزار نفر در سال 1385 رسیده است كه رشدی معادل 7 درصد را نشان می‌دهد. اعتبارات عمرانی فصل رفاه و تأمین اجتماعی با رشد 167 درصدی در سال 1385، از 16207 میلیون ریال در سال 1384 به 43245 میلیون ریال رسیده است.

امور زیربنایی

پست و مخابرات

مخابرات به عنوان مهم‌ترین ركن صنعت ارتباطات، نقشی محوری در پیشرفت‌های جدید علوم، فعالیت‌های اقتصادی  و ... داشته است. امروزه شاخص‌های مربوط به مخابرات و ارتباطات به عنوان بخشی از شاخص‌های توسعه‌یافتگی كشورها مطرح هستند.

تا پایان سال 1385، مجموع شماره‌های تلفن همراه در استان 4901491 شماره بوده كه این رقم از 44/40 درصد افزایش نسبت به سال قبل برخوردار بوده است. این رقم نشان می‌دهد كه در سال 1385 به ازای هر 100 نفر جمعیت استان به تقریب 36 نفر از تلفن همراه برخوردار بوده‌اند. از سوی دیگر، طی دو سال مورد بررسی، ظرفیت شبكه انتقال داده‌ها (خطوط داخلی) 8/544 درصد رشد داشته است.

تعداد مرسولا‌ت پستی صادر شده در سال 1385 نسبت به سال قبل 23/5 درصد افزایش داشته در حالی كه مرسولا‌ت پستی وارد شده 14/0 درصد كاهش داشته است. در سال 1385، سرانه محصولا‌ت پستی در استان 4/27 مرسوله به ازای هر نفر بوده كه نسبت به سال گذشته 4/3 درصد افزایش نشان می‌دهد.

تعداد مرسولا‌ت پستی صادر شده در سال 1385 نسبت به سال قبل 23/5 درصد افزایش داشته در حالی كه مرسولا‌ت پستی وارد شده 14/0 درصد كاهش داشته است. در سال 1385، سرانه محصولا‌ت پستی در استان 4/27 مرسوله به ازای هر نفر بوده كه نسبت به سال گذشته 4/3 درصد افزایش نشان می‌دهد.

انرژی

در بخش انرژی میزان مصرف برق در استان با افزایشی معادل 5 درصد از 26450 میلیون مگاوات ساعت در سال 1384 به 27865 میلیون مگاوات ساعت در سال 1385 رسیده است. در سال 1384 حدود 20 درصد از برق كشور در این استان مصرف شده و این در حالی است كه استان تهران در فروش برق رتبه دهم و از نظر تعداد مصرف‌كنندگان رتبه اول را در كشور به خود اختصاص داده است. در سال 1385، بخش صنعت و معدن با 9/39 درصد بالا‌ترین رشد را در مقایسه با سایر بخش‌ها در تعداد مصرف‌كنندگان برق داشته است. سرانه مصرف برق در استان با رشد منفی 5/4 درصدی مواجه بوده است.

روستاهای استان با رشدی معادل 80 درصد تحت پوشش شبكه گازرسانی قرار گرفته‌اند به طوری‌ كه نسبت روستاهای گازرسانی شده به كل روستاهای دارای سكنه، با 74درصد رشد از 3/9 درصد در سال 1384 به 2/16درصد در سال 1385 افزایش یافته است. 

مصرف گاز نیز  از 2884 هزار متر مكعب در سال 1384 به 2885 هزار متر مكعب  در سال 1385  رسیده است.

اعتبار عمرانی فصل انرژی در سال 1384 برابر با 486183 هزار ریال بوده كه در سال 1385 با 113درصد رشد به 1037000 هزار ریال رسیده است.

عمران شهری و مسكن

استان تهران در حالی 19 درصد از جمعیت كل كشور را در خود جای داده كه تنها 2/1 درصد از مساحت كل كشور را به خود اختصاص داده و همین امر سبب تراكم بالا‌ی جمعیت در حدود 713 نفر در هر كیلومترمربع شده است. علا‌وه بر تراكم بالا‌ی جمعیت، در حدود 4/91 درصد از جمعیت این استان (به دلیل وجود كلا‌ن شهرهایی نظیر تهران و كرج) جمعیت شهری محسوب می‌شوند (4/25 درصد از جمعیت شهری كشور.) با توجه به اطلا‌عات موجود، روند تغییرات شاخص‌هایی كه تا حدودی نشان‌دهنده وضعیت عمران شهری استان طی دو سال گذشته هستند، ارایه شده است:

بر اساس نتایج سرشماری عمومی‌نفوس و مسكن سال 1385 در استان تهران در مجموع 3605089 واحد مسكونی وجود داشته كه 7/22 درصد كل واحدهای مسكونی كشور را شامل می‌شوند. بیشترین تعداد از این واحدهای مسكونی مربوط به واحدهای با متراژ 51 تا 75 متر مربع بوده اما در كشور واحدهای 76 تا100 مترمربعی بیشترین سهم را به خود اختصاص داده است از كل واحدهای مسكونی استان تهران 27/7 درصد مربوط به واحدهای روستایی بوده كه در كشور این سهم برابر 9/27 درصد است.

تعداد پروانه‌های ساختمانی صادرشده برای احداث بنا در استان (به جز شهر تهران) از 5765 پروانه در سال 1384 به 7757 پروانه در سال 1385 افزایش یافته كه این رشد در حدود 5/34 درصد بوده است. تعداد ساختمان‌های تكمیل شده توسط بخش خصوصی (مسكونی و غیر مسكونی) با رشد 3/24 درصدی از 14867 دستگاه در سال 1383 به 18476 دستگاه در سال 1384 افزایش یافته است.

طول شبكه آب‌رسانی استان با 35/12 درصد رشد از 15157كیلومتر در سال 1383 به 17029 كیلومتر در سال 1384 رسیده است. طول شبكه جمع آوری فاضلا‌ب شهری از 2679 كیلومتر به 2793 كیلومتر در سال 1385 رسیده است كه 4 درصد رشد نشان می‌دهد. سرانه فضای سبز شهری نیز با 24 درصد رشد از 21 مترمربع در سال 1384 به 26 مترمربع در سال 1385 رسیده است. در ضمن ایجاد و توسعه فضای سبز در مبادی ورودی 24 شهر استان از دیگر اقدام‌های صورت گرفته در این حوزه است.

طی سال‌های 1384 و 1385 تهیه طرح جامع برای 14 شهر از شهرهای استان انجام شده و 4 طرح نیز به تصویب رسیده است، همچنین طی این سال‌ها 4 شهر كوهسار، نصیرآباد، صالح‌آباد و آبعلی به مجموعه شهرهای استان اضافه شده است. سرجمع اعتبارات عمرانی فصل مسكن، عمران شهری، روستایی و عشایری در سال 1384 معادل 148789327هزار ریال بوده كه در سال 1385 با 283 درصد رشد به رقم 569665200 هزار ریال رسیده است.

عمران روستایی

 استان تهران در مجموع دارای 79 دهستان است كه 3/3 درصد دهستان‌های كشور را تشكیل می‌دهد. این دهستان‌ها شامل 1196 آبادی دارای سكنه هستند كه نسبت به سال 1384 تعداد این آبادی‌ها 7/2درصد افزایش یافته است. نكته حایز اهمیت و خصیصه اصلی روستاهای استان این است كه گرایش جمعیت كشور به سكونت در شهر تهران موجب پیدایش روستاهای بسیار بزرگ در استان و به ویژه پیرامون پایتخت شده است زیرا اسكان در شهر تهران برای بسیاری از مهاجران به دلا‌یل متعدد كه مهم‌ترین آن توان اقتصادی است، به سادگی امكان‌پذیر نیست. به همین دلیل این روستاها به عنوان مراكز خوابگاهی در حاشیه شهرها به وجود می‌آیند و به مرور رشد و توسعه می‌یابند. همچنین فزونی تعداد روستاهای پر جمعیت (بیش از 5 هزار نفر جمعیت) در استان ناشی از وجود شهرك‌هایی است كه طبق تعاریف آماری در زمره مراكز روستایی، طبقه‌بندی شده‌اند اما از دیدگاه جامعه شناختی شباهت چندانی به روستا ندارند و از نظر الگوی زیست، سكونت و اشتغال اغلب شبیه كانون‌های شهری هستند.

عشایر استان تهران در 306 كانون عشایری مستقر هستند كه دارای امكاناتی از جمله: مكان نگهداری دام، مدرسه، درمانگاه و... هستند. از این تعداد، 280 كانون در مناطق قشلا‌ق قرار دارند و بقیه متعلق به مناطق ییلا‌ق هستند كه كانون‌های ییلا‌قی عشایر استان تنها در دو شهرستان كرج و فیروزكوه واقع شده‌اند. نكته قابل توجه اینكه مناطق قشلا‌قی عشایر استان تهران بیشتر تبدیل به روستا یا مسكونی شده‌اند. بر اساس آمار ارایه شده از سوی مدیریت امور عشایر استان تهران، در حدود 3260 خانوار عشایر با جمعیتی بالغ بر 17200 نفر در استان تهران مستقر بوده‌اند كه 10 ایل و 56 طایفه تشكیل دهنده این جمعیت هستند.

 طول راه‌های روستایی استان با 3 درصد رشد از 3364 كیلومتر در سال 1384 به 3468 كیلومتر در سال 1385 رسیده است. طول راه‌های روستایی آسفالته نیز با 8/11 درصد رشد از 2110 كیلومتر به 2359 كیلومتر افزایش یافته كه نتیجه آن 8/6 درصد رشد در سهم راه روستایی آسفالته به كل راه‌های روستایی استان است. تعداد خانوار روستایی برخوردار از برق، به نسبت ثابت بوده و تمام روستاهای استان برخوردار از برق و امكان ارتباط تلفنی هستند. پروژه‌های عمرانی در این بخش بیشتر معطوف به آب‌رسانی و گسترش شبكه جمع‌آوری فاضلا‌ب است.

امور تولیدی

كشاورزی و دامپروری

استان تهران به لحاظ شرایط اقلیمی برای كشت انواع محصولا‌ت سردسیری و نیمه گرمسیری مناسب است. محصولا‌ت زراعی استان شامل غلا‌ت، حبوبات، محصولا‌ت صنعتی، محصولا‌ت جالیزی، سبزیجات، نباتات علوفه‌ای و سایر محصولا‌ت است. در سال زراعی 1385-1384 سطح زیر كشت استان برابر با 182728 هكتار و تولید محصولا‌ت زراعی معادل 3540865 تن ‌بوده است. 7/38 درصد از مساحت اراضی زراعی كل استان تهران زیر كشت گندم و 20 درصد آن زیر كشت جو قرار دارد. در سال زراعی 1384-1383، سطح زیر كشت باغ‌های استان 83597 هكتار بوده كه 9/23 درصد آن به درختان بارور و 1/76 درصد به درختان غیر بارور اختصاص دارد. میزان تولید محصولا‌ت باغی در این سال 1016014 تن بوده است. 

در استان تهران دامداری به سه شیوه صنعتی، عشایری و روستایی رایج است. بررسی آمار بخش دامپروری نشان می‌دهد حدود 4 درصد از گوشت قرمز و 8/11 درصد از گوشت سفید تولید شده در كشور مربوط به استان تهران است. در سال 1385، مقدار تولید شیر 36 درصد و مقدار تولید گوشت مرغ 6 درصد نسبت به سال گذشته افزایش داشته است. تولید ماهی در استان تهران در سال 1385 نسبت به سال 1384، 38 درصد رشد داشته و از 1787 تن به 5/2466 تن در سال 1385 رسیده است.

منابع آب

استان تهران یكی از مراكز تراكم جمعیتی و قطب‌های صنعتی و كشاورزی كشور به شمار می‌آید و به تبع آن نیاز به آب برای مصارف شرب، كشاورزی و صنعت با گسترش روزافزون مواجه است. علا‌وه بر افزایش مستمر نیاز مزبور، وجود برخی مسایل نظیر آلودگی منابع آب، برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی، كاهش آب‌دهی چاه‌ها و چشمه‌ها، نشست زمین، شور شدن منابع آب‌ زیرزمینی، وجود ساخت و ساز در بستر رودخانه‌ها، ورود پساب‌های صنعتی به بستر رودخانه‌ها و ... باعث ایجاد شكاف بیشتر میان عرضه و تقاضای آب در آینده خواهد شد.

ظرفیت منابع آب‌ زیرزمینی استان با رشدی منفی مواجه بوده و با كاهشی حدود 3 درصد از 722773 هزار متر مكعب در سال 1384 به 698438 هزار متر مكعب در سال 1385 رسیده است كه به لحاظ برداشت بی‌رویه و افت فاحش سطح آب زیرزمینی در تمام‌دشت‌های استان، بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی به منظور مصارف بخش كشاورزی ممنوع شده است. البته استان در منابع سطحی آب، با رشد 5 درصدی مواجه بوده به گونه‌ای كه حجم این منابع در سال 1384 برابر با 701365 هزار متر مكعب و در سال 1385 معادل 738557 هزار متر مكعب بوده است.

در بررسی بیلا‌ن آب سدهای مخزنی بزرگ در سطح استان مشاهده می‌شود كه از مجموع 1685 میلیون متر مكعب آب خروجی، 1/79 درصد آن به مصارف مختلف اختصاص یافته است كه از این مقدار 4/63 درصد به مصارف آب شرب، 36 درصد به مصارف كشاورزی، 1/0 درصد به مصارف صنعتی و 5/0 درصد به سایر مصارف رسیده است2.

رصد به مصارف آب شرب، 36 درصد به مصارف كشاورزی، 1/0 درصد به مصارف صنعتی و 5/0 درصد به سایر مصارف رسیده است2.

در حوزه سدها و آب‌های سطحی در استان تهران، 9 سد در دست بهره‌برداری، 2 سد در دست مطالعه و 2 سد در دست ساخت است. اعتبارات عمرانی فصل منابع آب نیز با رشد قابل ملا‌حظه‌ای در حدود 500 درصد، از 44870183 هزار ریال در سال 1384 به 272451000 هزار ریال در سال 1385 رسیده است.

 صنعت و معدن

نگاهی به روند تعداد جوازهای تأسیس صادر شده طی دو سال 1384 و 1385 نشان می‌دهد كه این متغیر از رشد 1/54 درصدی برخوردار بوده است. طی این مدت تعداد پروانه‌های بهره‌برداری صادر شده با 5/17 درصد رشد به 462 فقره رسیده است. روند صعودی تعداد جواز و تعداد پروانه بهره‌برداری صادر شده نشان دهنده افزایش تمایل در سرمایه‌گذاران به سرمایه‌گذاری در بخش صنعت در این استان است.

بازرگانی

بخش تجارت خارجی یكی از بخش‌های مهم و مورد توجه در برنامه توسعه اقتصادی كشور است و همواره راهكارهای افزایش صادرات غیرنفتی مورد توجه ویژه مسؤولا‌ن اقتصادی كشور قرار دارد. آمارهای ارایه شده توسط گمرك، میزان صادرات و واردات از مبادی گمركی استان‌ها را نشان می‌دهد و بیان كننده حجم و ارزش صادرات و واردات هر استان (كه در آن استان تولید و مصرف می‌‌شود) نیست. میزان صادرات از گمركات استان در سال 1384 معادل 11910462 میلیون ریال بوده است كه نسبت به سال قبل 25 درصد رشد داشته و 5/12 درصد صادرات كل كشور را شامل می‌شود. واردات در سال 1384 برابر با 62782626 میلیون ریال بوده كه نسبت به سال 1383 حدود 18 درصد رشد داشته است. سهم استان از واردات كشور برابر 76/17 درصد است.

درآمد گمركات استان از 6779557 میلیون ریال در سال 1384 به 7783773 میلیون ریال در سال 1385 رسیده است (81/14 درصد رشد) و سهم استان از كشور با كمتر از یك درصد رشد، طی این سال‌ها به تقریب بدون تغییر باقی مانده است. نكته قابل توجه در بخش بازرگانی رشد 136 درصدی اعتبارات عمرانی فصل بازرگانی و تعاون طی سال‌های 1384 و 1385 است.

اقدام‌های ویژه دولت 

سفرهای استانی رییس جمهوری

دكتر احمدی نژاد از آبان‌ماه سال 1384، با آغاز سفرهای استانی به شعار انتخاباتی خود مبنی بر تشكیل جلسه‌های هیأت دولت در استان‌ها جامه عمل پوشاند. اهداف این سفرها مشاهده ظرفیت‌ها، قابلیت‌ها و مشكلا‌ت و تنگناهای كشور، آگاهی بیشتر از زوایا و اقدام‌های انجام شده و همچنین تسریع در بررسی و تصویب طرح‌ها و رفع موانع اجرایی تحقق پروژه‌ها توسط هیأت دولت بوده است. سفر رییس جمهوری و هیأت وزیران 340 مصوبه را به دنبال داشته كه به منظور سرعت بخشیدن به تحولا‌ت منطقه به لحاظ اعتباری 30 هزار میلیارد ریال (در قالب 260 مصوبه) به بخش‌های مختلف اقتصادی و زیربنایی نظیر حمل و نقل، مسكن، عمران شهری و روستایی، نفت و گاز، آموزش عمومی‌و عالی، منابع آب و ... اختصاص یافته است. 80 مصوبه نیز با رویكرد تسهیل در امور اجرایی استان، در راستای بهبود و تسریع در تصمیم‌سازی، تصمیم‌گیری و توانمندسازی دستگاه‌های اجرایی استانی به تصویب رسیده است. رویكردهای عمده مصوبات یاد شده حول محورهای زیر است:

_ ارتقای كمی و كیفی شاخص‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی.

_ توسعه پایدار و متوازن.

_ ارتقای سطح خدمات برتر.

_توانمندسازی بخش غیردولتی و شتاب بخشیدن به مشاركت بخش خصوصی در فرآیند توسعه استان از طریق سازوكار فروش اوراق مشاركت و افزایش تسهیلا‌ت بانكی.

_ توسعه زیرساخت‌ها و زیربناهای بخش‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی استان.

_ توسعه عملكرد نظام بانكی و افزایش مشاركت نظام بانكی در فرآیند توسعه بخش‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی استان.

_ ایجاد اشتغال مولد و فرصت‌های شغلی.

_ توسعه متوازن شهری و روستایی.

_ گسترش و بهبود كیفیت حمل و نقل عمومی‌(درون شهری و برون شهری، زمینی و ریلی.)

_ رعایت ملا‌حظات زیست محیطی با اولویت كاهش آلودگی هوا در كلا‌ن‌شهر تهران.

_ كاهش و كنترل آسیب‌های اجتماعی در مناطق بحران‌خیز و بحران‌زا از طریق اجرای طرح‌های توسعه در این فضاها.

_ اولویت دادن به جوانان، زنان و دانش‌آموختگان و محرومان در برخورداری از مواهب و دست‌آوردهای توسعه اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی استان.

بنگاه‌های اقتصادی كوچك زودبازده و كارآفرین

یكی از طرح‌های مورد نظر دولت  برای ایجاد فرصت‌های شغلی جدید و رفع مشكل بیكاری در سریع‌ترین زمان ممكن حمایت از بنگاه‌های كوچك و زود بازده است كه تحت عنوان «حمایت از بنگاه‌های زود بازده و كارآفرین» با اعتباری در حدود 150 هزار میلیارد ریال برای سال‌های 1384 و 1385دنبال شد. نكته قابل توجه نسبت تسهیلا‌ت طرح‌های مصوب كارگروه به كل سهمیه استان بوده كه در حدود دو برابر سهمیه استان است.

كل تسهیلا‌ت اختصاص یافته به استان طی سال‌های 1384 و 1385 معادل 19669میلیارد ریال بوده كه از محل آن 40501 طرح به مبلغ 39296 میلیارد ریال برای اشتغال 326974 نفر در كارگروه اشتغال استان به تصویب رسیده است. از این تعداد، در حدود 21278 طرح (معادل 54/52 درصد طرح‌های به تصویب رسیده) به بانك معرفی و 16190 طرح (1/76درصد از طرح‌های به بانك معرفی شده و 40 درصد از كل طرح‌های مصوب كارگروه و اشتغال) نیز در بانك به مرحله قرارداد رسیده است.

مقایسه اطلا‌عات مربوط به نرخ بیكاری طی سال‌های 1384 تا 1386 تا حدودی مؤید میزان اثربخشی اجرای طرح‌هایی از این دست در استان است.نرخ بیكاری استان تهران (بر اساس گزارش طرح آمارگیری نیروی كار– پاییز 1386 مركز آمار ایران) در پاییز 1385، 5/13 درصد بوده كه این میزان در پاییز 1386 به 5/10 درصد كاهش  یافته است. در جدول‌های شماره یك و 2 خلا‌صهای از وضعیت تسهیلا‌ت و طرح‌ها، ارایه شده است.

سهام عدالت

و صندوق مهر امام رضا (ع)

توزیع سهام عدالت در سال 1385 با هدف بهبود توزیع درآمد از طریق توجه به دهك‌های پایین درآمدی در استان آغاز شد. در این سال اعتباری بالغ بر 87618 میلیون ریال بین 177381 نفر توزیع شد. تشكیل صندوق مهر امام‌رضا(ع) به منظور تسهیل شرایط ازدواج از طریق اعطای وام، از دیگر اقدام‌های دولت نهم بوده است. از تاریخ تیرماه 1385 تا  آذرماه 1386تعداد كل متقاضیان ثبت نام شده برای دریافت تسهیلا‌ت ازدواج از محل اعتبارات سال‌های 1384 و 1385 برابر با 238161 نفر، اعطای تسهیلا‌ت اشتغال از محل صندوق مهر امام رضا (ع) در سال‌های 1384، 1385 و 1386 در مجموع به مبلغ 163567 میلیون ریال بوده كه به 2971 نفر اختصاص یافته است. در جدول  شماره 3 گزارش عملكرد این صندوق در استان تهران ارایه شده است.

در پایان به برخی تغییرات اعتباری استان طی سال های 1385 و 1386 اشاره می‌شود:

_ رشد چشمگیر اعتبارات استانی طی سال‌های 1385 و 1386 (بالغ بر 57 درصد) كه در سال‌های اخیر بی‌سابقه بوده است.

 -رشد مناسب درآمدهای وصولی استان در دو سال اخیر و به تبع آن افزایش سهم استان از ردیف مازاد وصولی.

_ رشد چشمگیر اعتبارات استانی شده برای كاهش تمركز و افزایش اختیار استان‌ها.

_ اختصاص مبلغ 882000 میلیون ریال از اعتبارات استانی برای مصوبات سفر ریاست جمهوری به شهرستان‌های استان در سال‌های 1385 و 1386.

_ بهبود میزان تخصیص (تحقق) اعتبارات استان و افزایش آن به رقم 97 درصد در سال 1385 به واسطه واریز تمام درآمدهای استانی به خزانه.

 پی‌نوشت‌ها

1_ براساس تعریف سازمان ملی جوانان جمعیت 29-15 ساله، جمعیت جوان محسوب می‌شوند.

2– شامل مصارف زیست محیطی سدها، كمپ سدها و... است.

منابع

1– مركز آمار ایران، سالنامه آماری كشور_ سال 1384.

2– مركز آمار ایران، حساب تولید استان‌های كشور سال 1383 (منتشر نشده.)

3– مركز آمار ایران، نتایج آمارگیری از نیروی كار.

4– مركز آمار ایران، نتایج آمارگیری از كارگاه‌های صنعتی ده نفر كاركن و بیشتر،  سال1383.

5– دفتر آمار و اطلا‌عات استانداری تهران، گزیده شاخص‌ها و نماگرهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی استان تهران ،سال 1384.

6_ دفتر آمار و اطلا‌عات استانداری تهران، سالنامه آماری استان تهران، سال 1384.

7_ معاونت برنامه‌ریزی استانداری تهران، دولت نهم و استان تهران، (1386-1384.)

8_ بانك مركزی جمهوری اسلا‌می‌‌ایران، گزارش اقتصادی و اجتماعی استان‌های كشور، سال 1384.

9_ معاونت امور اقتصادی و برنامه‌ریزی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان تهران، جایگاه استان تهران در كشور در سال 1384.

10_ سازمان جهاد كشاورزی استان تهران، گزارش عملكرد سال 1385.

11_ گروه تلفیق دفتر برنامه‌ریزی و بودجه استانداری تهران، مصوب و عملكرد اعتبارات استان به تفكیك فصل برای سال‌های 1384و 1385.