[ 07 Apr 2006 ]
ابزار حساس باستان شناسى اكنون بدون آنكه باعث تخریب زمین شود این علم را دگرگون كرده است.
از زمانى كه باستان شناسى به عنوان یك علم شناخته شده، بشر براى كشف معماى گذشتگان در تلاش مستمر است.
عملیات باستان شناسى براى كشف آثار تاریخى ویرانى هاى زیادى به بار مى آورد و مشكلات فراوانى در پى دارد. گاهى عملیات حفارى نیمه كاره رها مى شود یا اطلاعات آن ثبت نشده از دست مى رود. بیشتر باستان شناسان در راستاى تحقیقات خود براى به دست آوردن اطلاعات حتى در مناطق گودبردارى شده موفق نبوده اند. از این رو آنها از دیرباز در آرزوى آنند كه قبل از حفارى از درون زمین با اطلاع شوند. زیرا در چنین وضعى قادر خواهند بود با حداقل امكانات مناطق بهتر و اهداف دقیق ترى را شناسایى كنند و در وقت و هزینه صرفه جویى كنند. اكنون به نظر مى رسد كه این رویا كم كم به حقیقت مى پیوندد. علم باستان شناسى هرگز از قوانین منظمى برخوردار نبوده ولى اكنون به واسطه توسعه تكنیك هاى مدرن نقشه بردارى و ساخت ابزار حساس تصویربردارى با اشعه ایكس، دوربین هاى دقیق و مجهز به نور مادون قرمز و میكروموج، همچنین تصاویر مغناطیسى و ثبت اطلاعات دقیق تر بدون آنكه زمین را تخریب كنند، به پیشرفت هاى چشمگیرى دست یافته است. چنین ابزارهایى باستان شناسان را قادر مى سازد كه مناطق جالب و بسیار كوچك را شناسایى كرده و از حفارى مناطق دشوار پرهیز كنند از این رو به اهداف خود نزدیك تر شده و دقیق تر برنامه ریزى كنند. از طرفى ذخایر باستانى را براى نسل هاى آتى كه مطمئناً مجهز به تكنولوژى پیشرفته ترى خواهند شد حفظ كنند. زیرا انسان باشعور آینده به كمك كامپیوتر هاى قدرتمند خود بهتر اطلاعات زیر زمین را تجزیه و تحلیل خواهد كرد و علم باستان شناسى را به افق روشن ترى رهسپار خواهد ساخت.
با كمك تكنیك هاى جدید گروهى از باستان شناسان دانشگاه آركانزاس به سرپرستى «فردریك لیمپ» و «كنیث كرامى» در شهر «آرمى» كانزاس به جست وجو پرداختند. این شهر در سال ???? میلادى ساخته شده كه بسیار پرجمعیت بوده و داراى هتل و تئاتر هاى زیادى بود ولى در سال ???? میلادى به سبب آتش سوزى با خاك یكسان شده است و اكنون هیچ آثارى از آن به جا نمانده است گویى كه ناپدید شده است. سال گذشته وقتى باستان شناسان از آن محل كه اكنون به علف زار تبدیل شده است نقشه بردارى كردند محل دقیق خیابان ها، پیاده روها و اتاق هاى خانه هاى این شهر را كشف كردند. آنها حتى توانستند سیستم خطوط فاضلاب هاى آن را نیز شناسایى كنند و به كمك ارتعاشات مغناطیسى، لوله هاى آهنى ساخته شده فاضلاب ها را نیز شناسایى كردند. همچنین وقتى كه لوله هاى فاضلاب همدیگر را قطع مى كردند در دستگاه هاى آنها اختلاف ارتعاشات مغناطیسى مشاهده مى شد. با عبور دادن یك جریان الكتریكى در زیر زمین و سنجش مقاومت الكتریكى اشیاى زیر زمین حتى مقاوم ترین مواد مثل روكش سوخته جاده ها و آجرها به خوبى شناسایى شدند. آنها نتیجه تحقیقات خود را با تصاویر قدیمى تلفیق كردند. دكتر «لیمپ» گفت قدم بعدى استفاده از تصاویر ماهواره اى است. ولى تصاویرى كه توسط ماهواره هایى مثل Landsat7 گرفته مى شود و اغلب براى به دست آوردن اطلاعات ضرورى درباره زمین است بسیار ضعیف هستند. باید از ماهواره هاى تجارى كه تصاویر را بزرگنمایى مى كنند، سود جست كه البته هنوز از توان مالى بسیارى از باستان شناسان خارج است. وى معتقد است استفاده از چنین ماهواره هایى باعث مى شود عملیات در مساحت اندك را تا چند برابر گسترش دهیم و به چندین هكتار برسانیم. همچنین مى توان اجسامى كه حتى نیم متر طول داشته باشند را شناسایى كرد. «شیتز» و دستیارانش از دانشگاه كلرادو با استفاده از ماهواره خصوصى (IRonos) نقشه كوره راه هاى شهر باستانى آرنل كاستاریكا را به دست آوردند و با بررسى و تحقیق یافته هاى باستان شناسى امیدوارند كه رابطه بین گورستان ها و دهكده ها را جست وجو كنند كه كلید الگوهاى رفتارى گذشتگان را به دست مى دهد.
تكنولوژى دیگر استفاده از انرژى تابشى است. در این تكنولوژى از دوربین هاى بسیار قوى كه به نور زیرقرمز حساس هستند، استفاده مى شود.
نور مادون قرمز با طول موج هاى نزدیك به نور قابل مشاهده هستند. این تكنولوژى با انتقال انرژى گرمایى تصاویرى را در درجه حرارت گوناگون به ثبت مى رساند و برایمان آشكار مى سازد كه در درون زمین چه خبر است.
براى نمونه یك بناى سنگى نسبت به محلى كه مرطوب است به شیوه متفاوتى گرما را در خود حفظ مى كند. دكتر «كاوامى» و دستیارانش توسط این نوع دوربین آزمایش هاى خود را در درجاتى به كوچكى ?/? درجه سانتى گراد انجام دادند و نتایج آن را بسیار شگفت انگیز خواندند. آنها توانستند حدود خانه ها را كه قبلاً برایشان ناشناخته بود ببینند حتى محل درها به خوبى دیده مى شدند، قرارگاه نیز بسیار بزرگتر از آن بود كه قبلاً مشاهده كرده بودند. پس از چندى یكى از باستان شناسان به نام «دان بلومبرگ» از دانشگاه گوریش اسرائیل نظریه قوى ترى ارائه داد.
وى به زمین میكروموج هایى وارد كرده سپس ارتعاش هاى ناشى از آن را بررسى مى كند. ساخته هاى بشر كه در زیر زمین دفن شده اند مثل لوله ها و مجارى آب در برخورد با میكروامواج ارتعاش هاى مشخصى بروز مى دهند. «رونالد بلوم» و دستیارانش در لابراتوار موتورجت ناسا در كالیفرنیا با استفاده از میكروموج ها با طول موج بسیار كوتاه شهر گمشده Arabion Peninsula را در سال ???? كشف كردند. ولى این آزمایش ها بسیار نزدیك به سطح زمین انجام شده بود. دكتر «بلومبرگ» با میكروموج هایى كه طول موج بزرگترى دارند و در عمق زمین بیشتر نفوذ مى كرد میدان هاى آلومینیومى فراوانى در اعماق زمین در صحراى Negev واقع در جنوب اسرائیل كشف كرد كه كاربرد تكنولوژى میكروموج را به اثبات رساند. سپس با هواپیمایى مجهز به رادارهایى بر فراز این سرزمین ها پرواز كرد و دستاوردهاى آن را با مناطق شناخته شده مقایسه كرد و در نهایت ثابت شد كه با این روش مى توان قطعات فلزى قعر زمین را به خوبى شناسایى كرد. از این رو طبق نظر دكتر «بلومبرگ» ماهواره هاى مجهز به رادار امكان كشف اشیاى دفن شده را بهتر فراهم مى سازد.
آژانس هوایى اروپا درصدد به كارگیرى این گونه امكانات است ولى مشكل اینجا است كه امواج كارایى خود را در مناطق مرطوب از دست مى دهند زیرا آب این امواج را به خود جذب كرده و تصاویر به خوبى شناسایى نمى شوند. كشف تكنولوژى هاى حساس كنونى تحول شگرفى در علم باستان شناسى به وجود آورده است. دكتر «لیمپ» با استفاده از كامپیوتر و تلفیق تحقیقات گوناگون و تجزیه و تحلیل آنها كه چكیده اى از یافته هاى ماهواره ها و هواپیماهاى مجهز به دستگاه هاى حسگر بودند در شهر «آرمى» به كشف آثار ارزنده اى دست یافت. وى مى گوید تا سال آینده این شیوه به طور حرفه اى در علوم باستان شناسى به كار گرفته مى شود زیرا نه تنها تكنولوژى نوین اطلاعات ارزنده اى به دست مى دهد بلكه به باستان شناسان در انتخاب نوع تكنولوژى مطابق با محل و مناطق مورد نظر كمك فراوانى مى كند. آنها مى توانند به خوبى تصمیم بگیرند چه مناطقى را حفارى كنند و چه مناطقى را براى نسل هاى آینده كه مجهز به ابزار هوشمندانه تر و كامپیوتر هاى قوى ترى خواهند شد حفظ كنند.
The Economist،4Oct.2004