منابع ژنتیكی گیاهان زینتی بومی و خودرو در مناطق جنگلی و مرتعی مازندران

جستجو

مقاله ها

صفحه اصلی
مقاله ها
منابع ژنتیكی گیاهان زینتی بومی و خودرو در مناطق جنگلی و مرتعی مازندران

نویسنده : حسن قلیچ نیا - عضو هیئت علمی مركز تحقیقات كشاورزی ومنابع طبیعی مازندران

بازدید : 1613

چكیده
استان مازندران به لحاظ برخورداری از تنوع عوامل توپوگرافی،خاكی واقلیمی از پوشش گیاهی متنوعی در مناطق جنگلی و مرتعی برخوردار است . در این میان گونه های گیاهی با ارزش زینتی و سیمای زیبا دارای پراكنش و فراوانی قابل توجه در استان می باشند . برنامه ریزی برای استفاده این گونه ها به منظور استفاده های زینتی متضمن شناسایی نیازهای رویشگاهی گونه هامی باشد كه در این تحقیق به آن پرداخته شده است .

نتایج بررسی نشان می دهد كه از میان تعداد 46 گونه معرفی شده و مورد بررسی، تعداد 12 گونه در اقلیم مدیترانه ای سرد با متوسط بارندگی سالانه 400 میلیمتر و عمدتا در خاكهایی با بافت لوم تا سیلتی لوم رویش دارند . تعداد 8 گونه در اقلیم مرطوب تا نیمه مرطوب سرد با متوسط بارندگی سالانه 1200-800میلیمتر و در خاكهایی با بافت رسی لومی تا لوم شنی رسی و تعداد 6 گونه در اقلیم نیمه خشك سرد با متوسط بارندگی سالانه 300-250میلیمتر و در خاكـهایی با بافت سیلتی لوم رویـش دارند .تعداد 2 گونه در اقلیم مدیترانه ای سرد و در ارتفاعات بیشتر از 3000متری از سطح دریا در خاكهایی با بافت سیلتی لوم و بقیه گونه هابه طور مشترك در اقالیم مختلف رویش دارند . بیشترین فراوانی گونه ها در مناطق با اقلیم مدیترانه ای سرد و در ارتفاعات 3000-2000متری از سطح دریا می باشد .

مقدمه
گیاهان كه سومین بعد محیط طبیعی را تشكیل می دهند، با ساختی پیچیده تر از اقلیم و خاك در محیط های طبیعی ظاهر شده و همواره به عنوان یك عامل مهم در زندگی بشر و سایر موجودات زنده نقشی مهمی را ایفا نموده است .انسان به عنوان یك عامل تاثیر گذار بر منابع پوشش گیاهی در مسیر تحول آن گامهای مختلفی برداشته كه برآیند آن در جهت استفاده از این منابع برای رفع نیاز های بشری بوده است . یكی از منابع مورد استفاده بشر برای نیل به خواسته ها و نیازهایش ، استفاده از پتانسیل گیاهان زینتی می باشد كه عمدتا از جنبه های اقتصادی قابل توجه بوده است .

استان مازندران به لحاظ برخورداری از تنوع عوامل توپوگرافی،خاكی واقلیمی از پوشش گیاهی متنوع در مناطق جنگلی و مرتعی برخوردار است . در این میان گونه های گیاهی با ارزش زینتی و سیمای زیبا دارای پراكنش و فراوانی قابل توجه در استان می باشند. شناسایی ، معرفی و بررسی برخی ویژگیهای اكولوژیكی منابع ژنتیكی گیاهان زینتی و بررسی خصوصیات رویشگاهی در ارتفاعات و مناطق مختلف مازندران برای برنامه ریزی استفاده مطلوب از این منابع غنی و همچنین مدیریت معقولانه این منابع از اهداف این بررسی بوده است . در زمینه تحقیقات گیاهان زینتی فعالیت چندانی در مازندران صورت نگرفته و فقط در زمینه كشت چند گونه از گیاهان زینتی دراستان اقدام شده است . در زمینه پرورش گیاهان زینتی فعالیتهای گسترده ای در گلخانه ها بخوص در مناطق غرب مازندران صورت گرفته است . .

مواد و روشها
الف- منطقه مورد مطالعه
منطقه مورد مطالعه ،حوزه های آبخیز مختلف در استان مازندران می باشد . مساحت استان بالغ بر 27249كیلومتر مربع می باشد . اقلیم منطقه شامل مدیترانه ای سرد تا فراسرد، نیمه خشك سرد، مرطوب سرد، مرطوب معتدل تا تیمه مرطوب سرد می باشد . بارنـدگی سالانه استـان مازندران 1200-250میلیمتر، بافت خاك عمدتا رسی لومی، لوم رسی شنی، لومی و سیلتی لوم می باشد .

پوشش گیاهی در ارتفاعات بیشتر از 2000متری از سطح دریا شامل پوشش گیاهی مرتعی (با غلبه گیاهان بالشتكی و گراسهای پایاو درمنه در مناطق با اقلیم نیمه خشك ) ، در ارتفاعات كمتر از 2000متری از سطح دریا شامل پوشش گیاهی جنگلی به همراه زیراشكوب علفی و در مناطق ساحلی شامل اراضی زراعی، جاده ها ، مناطق مسكونی و غیره می باشد .

ب - روش بررسی
ابتدا استفاده از منابع و اطلاعات داخلی و خارجی و مشاهدات و تجربیات صحرایی گونه های گیاهی با ارزش زینتی مشخص گردیدند . در مراحل بعدی با اجرای عملیات صحرایی گونه های گیاهی مورد نظر در رویشگاهها شناسایی گردیده و در هر رویشگاه عواملی از قبیل شیب و جهت آن ، ارتفاع از سطح دریا، متوسط بارندگی و درجه حرارت سالانه و ویژگیهای خاك ثبت گردید. ضمنا نحوه پراكنش گونه از لحا ظ فراوانی و تعداد نقاط پراكنش ، فنولوژی (نتخاب نقاط و مراجعه مكرر ) ، فرم رویشی و تیپ بیولوژیك و طول عمر گونه ها نیز ثبت گردید و در نهایت برای هر گونه با توجه به ویژگیهای رویشگاهی، شناسنامه تهیه گردید

نتایج و بحث

تعداد 46 گونه از گیاهان با ارزش زینتی در مناطق مختلف مازندران شناسایی و معرفی گردیده است .

گونه هــــای Aeithionema grandiflora،Allium Bodeanum،A.derderianum، Dracocephallum multicaule،Colchicum persicum،Eremurus spectabilis ،Iris pesudocaucassica،Phlomis cancellata،Ligularia persica،Saponaria Bodeanum.

در اقلیم مدیترانه ای سرد با متوسط بارندگی سالانه 400 میلیمتر و درجه حرارت متوسط سالانه13-6درجه سانتیگراد و عمدتا در خاكهایی با بافت لوم تا سیلتی لوم رویش دارند . فرم رویشی گونه ها علفی(Forb) و طول عمر آنها ، چند ساله یا دایمی می باشد . تیپ بیولوژیك بیشتر آنها كامافایت (Chamaeophytes) می باشد . بیشترین فراوانی گونه ها در این منطقه مربوط به گونــــــــــــه Phlomis cancellata و Tymus pubescense می باشد . گونه اول به صورت لكه های متراكم و نیمه متراكم در ارتفاعات بیشتر از 2000متری از سطح دریا رویش دارد . بهترین نقطه از لحاظ پراكنش فراوانی در ارتفاعات كلاردشت و مراتع غرب بلده نور می باشد . گونه L.persica به صورت پراكنده و لكه ای در ارتفاعات 3000-2500متری از سطح دریا در نقاط مرطوب و دارای خاك پیـت مشـاهده می گردد . بهترین نقطه از لحاظ فراوانی پراكنش در ارتفاعات شرق پل زنگوله در منطقه كندوان می باشد . گونه S.Bodeanum به صورت بسیار پراكنده در استان رویش دارد . این گونه در منطقه گدوك و فقط به صورت چند پایه رویش دارد . گونه E.spectabilis در منطقه لار در ارتفاعات 2400متری از سطح دریا و در خاكهایی با بافت سبك رویش دارد .

گونه A.grandifloraنیز دارای پراكنش محدودی در استان می باشد . بهترین رویشگاه این گونه در گردنه لاوش در منطقه بلده نورمی باشد . گونه P.bracteatum در ارتفاعات 3000-2200متری از سطح دریا رویش دارد . بهترین رویشگاه این گونه از لحاظ فراوانی و تراكم در دامنه های مختلف كوه دماوند می باشد . گونه I.pseudocaucassica در مناطق نمارستاق در هراز و انگوران در كندوان دارای پراكنش و فراوانی گسترده ای می باشد .

زمان گلدهی گونه های A.Bodeanum،A.derderianum ازاوایل اردیبهشت تا اوایل خرداد و زمان گلدهی سایر گونه در اواسط اردیبهشت تا اواخر خرداد می باشد . این گونه ها از لحاظ جهت شیب محدودیت نداشته و در تمام جهات شیب مشاهده می گردند . درصد شیب در رویشگاههای گونه های معرفی شده 60-0درصد می باشد Arctium lappa،Centayrea cyanus،Crataegus microphylla،Epipctis Heleborineگونه های

Iris psudocaris،Paeonia wittamnianna،Ilex aquifolium در مناطق با اقلیم مرطوب تا نیمه مرطوب سرد با متوسط بارندگی سالانه 1000-700میلیمتر و درجه حزارت متوسط سالانه 15-10درجه سانتیگراد در خاكهای با بافت لوم رسی تا لوم رسی شنی رویـش دارند. همه گونه های یاد شده به استثنای گونه I.pesudocaris در ارتفاعات 2000-300متری از سطح دریا رویش دارند . گونه های C.cyanus،C.microcarpa. I.aquifolium دارای بیشترین فراوانی و نقاط پراكنش می باشند .گونه P.wittamnniana دارای كمترین نقاط پراكنش می باشد . گونه A.lappaدر مناطق مرطوب و نیمه مرطوب در حاشیه نهرها رویش دارد . گونه E.Heleborineبه صورت یك گونه بالارونده در مناطق جنگلی حضور دارد . زمان گلدهی بیشتر گونه ها در ماههای فروردین- اردیهشت می باشد . گونه های

Asparagus persicus،Clematis isfahanica،Cotoneaster ovata،C.nummularoides

Epilobium colchicum، Heliathus tuberosus،Hymenocrater calycinuds،Vinca herbacea

در مناطق با اقلیم نیمه خشك سرد با متوط بارندگی سالانه300-250 میلیمتر و متوسط درجه حرارت سالانه 10-6درجه سانتیگراد و درخاكهای با بافت لومی تا سیلتی لوم در ارتفاعات 2000- 800 متری ازسطح دریا رویش دارند .

گونه های Asparagus persicus،V.herbaceaو H.tuberosusدارای كمترین نقاط پراكنش بوده و به صورت بسیار محدودرویش دارند. گونه های H.calycinuوClematis isfahanicaدر دره هراز دارای رویشگاه خوبی می باشند. این گونه ها در اطراف جاده ها و دامنه های نورگیر رویش دارند .

گونه H.calycinus در شیب های غربی و شرقی حور دارد . سایر گونه ها از لحاظ جهت شیب محدودیتی ندارند . درصد شیب در رویشگاههای گونه های یاد شده 70-0 درصد می باشد . گونه های

Cotoneaster nummularoides،C.ovataبه صورت پراكنده در اقلیم مدیترانه ای سرد هم رویش دارد . بیشترین نقاط پراكنش این گونه ها در دره های هراز، كندوان و تالار می باشد .زمان گلدهی

گونه های یاد شده در اوایل اردیبهشت تا اوایل خرداد می باشد .

گونه های Thymus fallax،Betonica nivea subsp mazandaranaدر ارتفاعات بیشتر از 3000متری از سطح دریا با اقلیم مدیترانه ای فراسرد با متوسط بارندگی سالانه 500 میلیمتر و درجه حرارت متوسط سالانه 6-4درجه سانتیگراد و در خاكهایی با بافت سیلتی لوم رویش دارد . بهترین رویشگاه گونه های یاد شده در ارتفاعات كلار دشت و ارتفاعات بیش از 3000 متری در مناطق بلده نور و لار می باشد . زمان گلدهی این گونه از اواسط خرداد تا اواخر تیر می باشد .

گونه های Gagea soleimani،Iris germanica،I.aquitilobaبه طور مشترك در اقلیم مدیترانه ای سرد تا فرا سرد رویش دارد.هر دوگونه زنبق دارای رویشگاه محدود در استان می باشند . گونه G.soleimani دارای پراكنش گسترده تر در مقایسه با دو گونه دیگر می باشد . زمان گلدهی این گونه ها از اوایل تا اواخر خرداد

می باشد .

گونه های Cerasus pseudoprostrata،Dianthus orientalis،Euphurbia myrzinitis

Hymenocrater elegans،Hipophae rhamnoides،Rosa cannina،Ttulipa montana

T.harazensisبه طور مشترك در اقلیم مدیترانه ای سرد تا نیمه خشك سرد رویش دارند . این گونه ها در ارتفاعات 2800-800متری از سطح دریا رویش دارند . گونه های T.montanumوT.harazensis در دره هراز و منطقه بلده نور در ارتفاعات 1500-1000متری از سطح دارای پراكنش و فراوانی مناسب بوده و در مناطق دیگر استان به ندرت مشاهده می گردند . زمان گلدهی این دو گونه از اوایل اردیبهشت تا اواخر اردیبهشت می باشد . گونه H.rhamnoidesدر ارتفاعات 2600-1500متری از سطح دریا در منطقه بلده تا پل زنگوله از لحاظ پراكنش و فراوانی قابل توجه می باشد . این گونه در این مناطق در حاشیه رودخانه ها و نهرها رویش دارد . زمان گلدهی سایر گونه های یاد شده در ماههای اردیبهشت و خرداد می باشد

گونه H.elegansدارای پراكنش بسیار محدود می باشد . این گونه درچند نقطه محدود از استان در ارتفعات 2400-1600متری از سطح دریا ه صورت چند پایه رویش دارد . بهترین رویشگاه این گونه از لحاظ فراوانی و تراكم در كمرود و تاكر در منطقه بلده نور می باشد .

گونه های conoidea Dionysia aretoides ،Rosa besseriana،Silene در مناطق با اقلیم نیمه مرطوب تا مرطوب و گاهی در اقلیم مدترانه ای سرد رویش دارند .این گونــه ها در ارتفــاعات

2500-300متری از سطح دریا رویش دارند . گونه D.aretoides در مناطق صخره سنگی مشـــاهده می گردد . زمان گلدهی همه این گونه ها به جز گونه سیلن در ماههای اردیبشت تا خرداد می باشد . بیشترین دوره گلدهی مربوط به گونه S.conoidea می باشد .گونه های Viola odorata،V.sieheana در اقلیم های مدتراه ای سرد، نیمه مرطوب تا مرطوب سرد رویش دارد . بیشترین پراكنش این گونه ها در اقلیم نیمه مرطوب تا مرطوب سرد می باشد . زمان گلدهی این گونه ها از اواخر اسفند تا اواسط اردیبهشت در ارتفاعات مختلف می باشد .

نتایج این تحقیق نشان می دهد كه استان مازندران از لحاظ منابع ژنتیكی گیاهان دارای ارزش زینتی دارای پتانسیل بالقوه بالایی می باشد . تاكنون در زمینه شناسایی و معرفی و روشهای بكارگیری از این منابع غنی و بارزش ، فعالیت چندانی صورت نگرفته است و فقط اقداماتی به صورت بسیار پراكنده در زمینه پرورش و سازگاری گونه های سیار محدودی از این منابع طبیعی صورت گرفته است . از آنجا كه استان مازندران دارای ظرفیتهای ژنتیكی بومی فراوانی در زمینه گیاهان با ارزش زینتی می باشد، شناسایی و معرفی این گیاهان در ارتفاعات و مناطق اقلیمی مختلف می تواند در بكارگیری و مدیریت معقولانه از این منابع نقش قابل توجهی را ایفا نماید و شكوفایی اقتصادی را به همراه خود داشته باشد . علاوه بر موضوعات مطرح شده،رویشگاههای برخی از گونه به سبب شرایط طبیعی و تاثیر عوامل انسانی به شدت محدود شده است به طوری كه برخی از گونه های با ارزش را می توان به صورت چــــند پایه مشاهده نمود .برنامه ریزی برای حفظ و حمایت از این رویشگاهها می تواند در بهبود شرایط طبیعی آنها، نقش مهمی را ایفا نماید .

منابع

1- حكمتی، جمشید. 1372. صد گیاه زینتی.انتشارت فرهنگ جامع

2- قهرمان، احمد. سالهای مختلف.فلور رنگی ایران .موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع

3- قلیچ نیا، حسن . 1379.بررسی پراكنش و اكولوژی گیاهان اسانس دار در استان مازندران.وزارت جهاد كشاورزی

4- مظفریان، ولی الله1375. فرهنگ نامهای گیاهان ایران . انتشارات فرهنگ معاصر

5- Dein Bown.1995.Encyclopedia herbs and their uses.Dorling Kindersley

6- David Burine.1995.Wild flowers of the mediterranean. Dorling Kindersley

7- Karl Hienz Rechiger.1982.Flora iranica (Labiatae).Printed in Australia

Genetic resources of native and wild ornamental plants in forests and rangelands of Mazandaran

H.Ghelichnia-Natural resources center of Mazandaran
Mazadaran province has high plant diversty in forests and rangelands areas
because the topographic،edaphic and climatic is very variagte. Wild ornamental

have high his species must be recognition site demands.In this study disperssion and frequency in mazandaran

For programing of use t distiguished ornamental plants by using of research of resources and observation.Then studied properties of sites such as slope and aspect،elevation of sea،anuual .and soils precepitation and temperature meanand disperssion ،frequency and phenologic stages for species.
List of speciesِ

Aethionema grandiflora

ِArctium lappa

Asparagus persicus

Allium bodeanum

Allium dederianum

Betonica nivea

Centaurea cyanus

Cearasus pseudoprostrata

Clematis isphahanica

Colchicum persicum

Cotoneaster nummulariodes

C.ovata