چكیده :

گیاهان وحشی (بومی) بعنوان منابع ارزشمند ژنتیكی یا ذخیره ژنی برای مطالعات آتی ژنتیكی و اصلاحی و انتخاب به خاطر صفات مطلوب مود نظر بایستی شناسایی و نگهداری شوند. این گیاهان عموماً به صورت علف یا پوشش طبیعی منطقه در محیط زیست اصلی شان رشد می كنند و با بهره برداری از زمینها در جهت مقاصد كشاورزی، اقتصادی و یا چرای بی رویه دام از بین رفته و یا در حال زوال می باشد. در این راستا طی مطالعه ای گونه بوته ای گل اروانه از منطقه جمع آوری و با استفاده از فلورها و منابع مختلف، خصوصیات گیاهشناسی آن بررسی و گیاه شناسایی شده و ضمن نامگذاری دقیق علمی، خصوصیات گیاهشناسی، فنولوژی، خاك و اقلیم، مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت. ابتدا نمونه ها از مناطق گردنه رخ و سفیددشت شهركرد جمع‌آوری و به هرباریوم منتقل گردیده و با استفاده از فلورها و منابع مختلف شناسایی گردید. سپس با انجام مسافرتهای صحرایی به رویشگاه آن از ارتفاع گیاه، تاج پوشش، خصوصیات ساقه، میوه، شروع فصل رویشی، طول مدت گلدهی، زمان میوه دهی، زمان خزان و ارتفاع از سطح دریا یادداشت برداری شد. نتایج نشان می دهد كه 1 – نام علمی گل اروانه Salvia multicaulis Vahl. —Rech.  می باشد. ارتفاع آن 50  و تاج پوشش آن برابر
150 × 110  سانتیمتر می‌باشد. 2 – اقلیم مناطق مورد بررسی طبق روش طبقه بندی پیشنهادی برای ایران نیمه مرطوب معتدل با زمستانهای سرد، با روش كوپن نیمه مرطوب معتدل با زمستانهای سرد و با روش گوسن مرطوب معتدل با زمستانهای سرد می باشد. 3 – این گیاه در خاكهایی با بافت رسی یا رسی – لومی
 9 – 4/8 = PH  و  mm?/cm 2/3 – 5/0 = Ec  و 50 – 34%  آهك را رشد می كند. 4 – شروع فصل رویشی گل اروانه اواخر اسفند، فصل گل اوایل اردیبهشت و فصل میوه آن خرداد ماه می باشد. فصل خزان این گونه اواسط تیر ماه می باشد.  5 – كشت گل اروانه بصورت توده ای در وسط چمن، در باغ های سنگی و بعنوان گل فصلی قابل توصیه است.

مقدمه :

            با توجه به اینكه پتانسیل بالقوه ای از نظر وجود گونه های گیاهی و تنوع فراوان آنها در مناطق مختلف كشور موجود می باشد، شناخت این پتانسیل ها و بررسی امكان استفاده از آنها در مناطق مشابه و به دور از رویشگاه اصلی آنها یكی از وظایف اصلی و ملی ماست. تا بدینوسیله از صرف هزینه های هنگفت در ایجاد فضای سبز مصنوعی و استفاده از گیاهانی كه بدلیل دور بودن از شرایط اقلیمی رویشگاه طبیعی خود، نیاز به مراقبت‌های ویژه و هزینه‌بر، دارند، جلوگیری شود. بدین منظور لازم است گیاهان وحشی (بومی) بعنوان منابع ارزشمند ژنتیكی یا ذخیره ژنی برای آزمایشهای آینده اصلاح نباتات و انتخاب به خاطر صفات مطلوب مورد نظر شناسایی و نگهداری شوند. این گیاهان عموماً به صورت علف یا پوشش طبیعی منطقه در محیط زیست اصلی‌‌شان رشد می‌كنند و با بهره برداری از زمین ها برای مقاصد كشاورزی، اقتصادی و یا چرای بی رویه دام از بین رفته و یا در حال زوال می باشند.

 روش تحقیق :

 ر انجام این مطالعه ابتدا نمونه های گیاهی از منطقه جمع آوری و به هرباریوم منتقل شد و با استفاده از فلورها و منابع مختلف شناسایی شد. سپس با  انجام مسافرتهای صحرایی به رویشگاههای طبیعی آن، خصوصیات فنولوژیكی گیاه از جمله ارتفاع گیاه، تاج پوشش، خصوصیات ساقه، گل، میوه، شروع فصل رویشی، طول مدت گلدهی، زمان خزان و ارتفاع از سطح دریا مورد بررسی قرار گرفته و یادداشت برداری گردید. برای تشخیص و تفكیك اقلیم های مختلف منطقه مورد بررسی، از تقسیم بندی پیشنهاد شده برای ایران از دكتر كریمی استفاده شده است. به منظور مطالعه خاك مورد نیاز گیاه از رویشگاه، سه نمونه خاك از عمق های 0  تا 25  سانتیمتر، 25  تا 50  سانتیمتری و 50  تا 100  سانتیمتری تهیه گردید و خصوصیات فیزیكی خاك شامل تعیین بافت خاك و همچنین خصوصیات شیمیایی خاك از جمله EC ، PH ، درصد آهك، آنیونها و كاتیونهای خاك (Mg2+، Ca2+، Cl-، HCO3-، CO32-) تعیین شد.

دستاوردها :

1 – بررسی فنولوژی Salvia multicaulis Vahl.-Rech. (گل اروانه) – گیاهی است بوته ای با قاعده چوبی، خزان‌دار و نورپسند كه ارتفاع بوته ها به 50  سانتیمتر می رسد. بوته ها با ازدیاد غیرجنسی پوششی برابر
150 × 110  سانتیمتر در سطح زمین ایجاد كرده و خاك را كاملاً می پوشانند.

اندامهای هوایی گیاه در زمستان از بین می روند. شروع فصل رویشی اواخر اسفند ماه و خزان آن اواسط تیر ماه می باشد. ولی برگ بوته هایی كه آب در اختیار داشته باشند تا اواسط مرداد ماه بر روی گیاه باقی می ماند. برگها سبز روشن، كركدار كه برجستگیهایی در سطح آن می باشد. این برجستگیها در حقیقت همان غدد ترشح كننده مواد معطره می باشند. برگها بیضی كشیده با دمبرگهای بلند می باشد. ساقه ها در فصل خزان به رنگ زرد در می آیند.

گلها اوایل اردیبهشت ماه روی بوته ظاهر می شوند. گلها به رنگ یاسی با كاسبرگهای پیوسته به رنگ قرمز مایل به بنفش یا زرد كه فوق العاده زیبا و زینتی می باشند. میوه ها خرداد ماه بر روی بوته ها ظاهر می گردند.

2 – خاك رویشگاه – گل اروانه در زمینهای سنگلاخی با خاك كم و لابلای صخره سنگها روییده و از رطوبت كمی كه از زیر سنگها و بالای كوهها نفوذ كرده، استفاده می كند. این گونه در خاكهایی با بافت رسی یا رسی – لومی با PH برابر 4/8  تا 9  و هدایت الكتریكی 5/0  تا 2/3  میلی موس بر سانتیمتر و میزان آهك 30  تا 50  درصد در سطح الارض و 34  تا 50%  در تحت الارض دیده شده است. آنیونها و كاتیونهای موجود در عصاره خاك منطقه عبارت از 0 = CO32-  و 2/61 – 2/3 = HCO3- و 7/9 – 2/2 = Cl- و 8/5 – 6/0 = Ca2+  و
5/3 – 2/0 = Mg2+  میلی اكی والان در لیتر می باشد.

3 – اقلیم رویشگاه – اقلیم منطقه با روش كوپن نیمه مرطوب معتدل با زمستانهای سرد و با روش گوسن مرطوب معتدل با زمستانهای سرد و طبق روش طبقه بندی پیشنهادی برای ایران نیمه مرطوب معتدل با زمستانهای سرد می باشد.

4 – كاربرد – كشت گل اروانه بصورت گیاه پوشاننده گلدار بهاره و تابستانه با داشتن گلهای یاسی زیبا و كاسبرگهای پایای رنگین قابل توجه است. بخاطر داشتن كاسبرگهای قرمز و زرد كشت توده ای آنها میان چمن به خاطر داشتن كاسبرگهای قرمز و زرد، تنوع رنگ جالبی ایجاد می كند. كشت این گونه در باغهای سنگی به عنوان بوته های گلدار زینتی، برای بهار و تابستان توصیه می شود. در حاشیه كاریها نیز قابل استفاده است. شاخه های حامل كاسبرگهای رنگین گل اروانه جهت تزئین در گلدان مناسب است.

بحث و نتیجه گیری :

با توجه به دستاوردهای حاصل از این طرح می توان از گل اروانه در احیاء مراتع تخریب شده كه دارای خصوصیات اكولوژیك و اقلیمی و خاكی مشابه منطقه مورد بررسی باشد، استفاده كرد. و همچنین با توجه به موارد كاربرد گل اروانه می توان در ایجاد فضای سبز كم هزینه و طراحی باغ و پاكسازی در مناطقی كه خصوصیات اكولوژیك آنها مشابه منطقه مورد بررسی می باشد، بهره جست.

منابع مورد استفاده :

1 – ثابتی، حبیب ا…، درختان و درختچه های ایران، انتشارات سازمان تحقیقات كشاورزی.

2 – رضایی، حمید و بهران، شكوه، جزوه دستورالعمل آزمایشات خاكشناسی، دانشكده كشاورزی، دانشگاه صنعتی اصفهان.

3 – كریمی، طرح طبقه بندی اقلیمی منطقه مركزی ایران، دانشكده كشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان.

4 – K.H. Rechinger، Labiatae، Flora Iranica Vol. 150.

5 – Brain closton، design with plants publisher for landscaping.

6 – Robinete، plants/people/and enviromental quality، published by U.S. Department of the interior national parks service.

Introducing Salvia multicaulis as a native plant in landscaping and surveying some of their ecological specialities.

M. Janighorban
 

Esfahan Research Center of Animal Science and Natural Resources
 

Abstract :

            Native plants as an important genetical resource for following plant-breeding experiments and selecting for desirable specialities should be determined and protected. These plants are in their native regions as forage or natural plants and with utilizing very much for agricultural or economical aims or more and more grazing، these region are begining to decline. So it is necessary to select and protect the native plants as an important source of genetical reserves. For this aim، we had a survey. In this survey salvia multicaulis has been collected and determined and also the botany، phenology habitate of the plants، soil and climate of the region has been studied. At first the symboles collected، determined and also the botany، phenology، habitate of plants soil and the climate of the region for this specie have been studied. At first the symboles have been collected and taken to herbarium and determined by different floras. Then we have had notes from the altitude of the place، height of the plants، cover، the specification of the stem، leave، flower، fruite، the begining of vegetative growth، time and periode of flowering and fruiting for this specie during travels to the regions.

As a conclusion we can say :

a– The botanical name of the plant is salvia multiculis Vahl.-Rech.

b–The climate of the region is semi-wet temprate with cold winters and with Goosan-method wet-temprate with cold winters and with kopan-method semi-wet temprate with cold winters.

c– Salvia grows in clay or sandy-loam with PH= 8.4 – 9 ، Ec= 0.5 – 3.2  mm?/cm and 34 – 50%  lime in soil.

d- The begining of vegetative growth of salvia is end of Esfand، flowering periode Ordibehesht and fruiting is on Khordad.

e– Salvia is suitable for planting in grasses and rock-gardens and using as seasonal plant.