نویسنده : خسرو خسروی
بازدید : 223
شهرستان بم در مشرق و مركز استان كرمان قرار گرفته، از شمال به شهرستان كرمان، از مشرق به شهرستان های زاهدان و ایرانشهر، از جنوب به شهرستان جیرفت، و از مغرب به شهرستان بردسیر محدود است. این شهرستان مشتمل است بر چهار بخش حومه (مركزی)، ریگان، نرماشیر و فهرج، و شهرهای بم و بروات. كویر (دشت) لوت، در قسمت شمال و شمال شرقی آن واقع شده و مغرب آن كوهستانی است. آبادی های بم در دامنه كوه ها و در دشت قرار دارد. رشته كوه های بارز و كوه های راین در شمال و مغرب آن تا جنوب شهرستان امتداد دارد، و در آنجا شاه كوه و نمداد نامیده می شود. گردنه سرپشت در نزدیكی دارزین در مغرب شهر بم واقع است. رودهای موسمی آن فهرج و تهرود است. تهرود از كوه هزار در ارتفاعات ساردویه سرچشمه می گیرد، از دهستان تهرود، در بخش راین، می گذرد و به لوت شورگز منتهی می شود. بم در تابستان بادهای گرم به نام لوار دارد. در مشرق شهرستان، در بخش های ریگان و نرماشیر، جنگل های تنك درختان گز و كهور دیده می شود. دره های واقع در كوه های بارز و كشیت، با آب فراوان و زمین های سبز و خرم، از دیرباز باعث سكونت مردم در آنجا و پیدایی آبادی ها و كشت و ورز شده است. آب آشامیدنی مردم از چشمه ها و چاه های عمیق و نیمه عمیق و قنات ها تامین می شود. ده ها رشته قنات، زمین های آن را مشروب می كند. از محصولات عمده آن گندم و جو و مركبات است. خرما و حنا و مركبات آن صادر می شود. از صنایع دستی قالی بافی، سبدبافی، حصیربافی و گلیم بافی دارد. پرورش گاو و گوسفند و بز در آن رایج است. در ناحی بیابانی بم از شتر برای رفت و آمد و باركشی استفاده می شود. معادن مرمر و چشمه آب گرم معدنی دارد. راه اصلی كرمان _ زاهدان، كرمان _ ایرانشهر، و كرمان _ جیرفت از آن می گذرد. این شهرستان زلزله خیز است.
از جمله آثار باستانی آنجا میل نادری (میل قاوردی)، از آجر، مربوط به دوره نادرشاه به ارتفاع تقریبی چهل گز در نزدیكی شهر فهرج، قلعه دختر، ویرانه های شهر قدیمی ریگان از دوره اشكانی در حدود 37 كیلومتری جنوب شرقی شهر فهرج، ویرانه های ساسانی _ اسلامی نرماشیر، نزدیك روستای چغوك آباد (حدود نوزده كیلومتری جنوب غربی آبادی فهرج)، و قلعه (ارگ) بم به شمار می رود.
شهر بم، مركز شهرستان بم (جمعیت طبق سرشماری 1375 ش: 70079 تن)، در ارتفاع حدود 1060 متری، در دشتی حاصلخیز، در شمال رشته كوه های بارز در مسیر راه اصلی كرمان _ زاهدان، و كرمان _ ایرانشهر _ چابهار (دریای عمان)، در حدود 200 كیلومتری جنوب شرقی شهر كرمان واقع است. فاصله آن تا ایرانشهر در جنوب شرقی حدود 357 كیلومتر، و تا جیرفت در جنوب غربی حدود 118 كیلومتر است. آب و هوای آن عمدتا كویری است. حداكثر مطلق دمای آن به 49 درجه سانتیگراد، و حداقل آن به 9- درجه سانتیگراد می رسد. گاهی در بم برف می بارد. رشته كوه های بارز مانند سدی در جنوب دشت بم كشیده شده است. رود موسمی تهرود از شمال شهر به نام رود بم (یا رود پشت) می گذرد. آب آشامیدنی بم عمدتا از چاه و قنات تامین می شده است. حدود 29 رشته قنات با جهت غربی _ شرقی وارد شهر و حومه آن می شده است. طول برخی از آنها به حدود بیست كیلومتر می رسید. محله قدیمی زرتشتی ها در شمال غربی شهر واقع بوده است. از جمله بناهای قدیمی شهر مسجد سید (ساخته شده در تاریخ 1262)؛ امامزاده اسیری؛ مسجد اسعدالدوله (متعلق به سال 1294)؛ بقعه امامزاده زید منسوب به یكی از فرزندان امام چهارم علیه السلام كه زیارتگاه اهالی است؛و مسجد وكیل (مربوط به سال های 1284 _ 1287) بوده اند. بم كارگاه های چاقوسازی داشت. از تفرجگاه های مردم شهر باید از ارگ جدید بم نام برد. بم دارای فرودگاه است. از جمله محله های قدیمی شهر، لشكر فیروز بود كه در غرب قلعه قرار گرفته بود هنگام شورش آقاخان محلاتی، نصرت الدوله چهارده ماه بم را محاصره كرد و پیرامون آن عماراتی بنا نهاد كه به تدریج به نام لشكر فیروز معروف شدند.
شهر قدیمی بم در محوطه ای محصور در شمال شرقی شهر كنونی بم، كه به نوشته وزیری كرمانی بر روی سنگی به ارتفاع حدود دویست ذرع قرار دارد و بزرگ ترین قلعه سالم ایران به شمار می رفت. این قلعه از دو قسمت تشكیل شده است: قسمت شمالی كه بر روی تپه ای سنگی و مرتفع قرار دارد، و قسمت جنوبی كه در گودی واقع است. در دوره قاجاریه، به لحاظ عظمت قلعه، اعتمادالسلطنه آن را «قلعه خدای آفرین» ضبط كرده است. امروز این ارگ، اثری باستانی محسوب می شود، و پیش از زلزله دی ماه 1382 قسمتی از شمال آن بازسازی شده بود. شهر قدیمی ظاهرا تا 1253 مسكونی بوده، و پس از آن به تدریج از سكنه خالی شده است. مدتی از ارگ آن (قسمت شمالی) به عنوان پادگان استفاده می شد (وزیری كرمانی). شهر قدیمی بم ویژگی های شهرهای ایران به ویژه شهرهای خراسان دوره اسلامی را دارد، و مشتمل بر قلعه یا ارگ (حاكم نشین) و خزاین و زندان بوده است. قسمت اصلی شهر (شارستان) و گرداگرد آن (ربض) با برج و بارو از هم جدا می شد. امروز گاهی به اشتباه همه قسمت ها را ارگ یا قلعه می گویند. هسته مركزی شهر (جای مسكون) كه در گودی قرار گرفته، به شكل مربع مستطیل است با شیبی از مغرب به مشرق. ارگ (حاكم نشین)، در شمال این مربع مستطیل و متصل به آن بر روی كوه سنگی واقع است و از فراز آن كوه های شاهسواران در جنوب دیده می شود. دژ قدیمی، با خندقی در جنوب كه پلی روی آن بوده، بخش نظامی شهر را تشكیل می داده است كه با برج ها و باروی (چهار حصار) كنگره دار محافظت می شده است. این دژ بارها مرمت شده بود. دروازه اصلی در جنوب و پس از پل قرار دارد، و آثار دروازه شمالی با برجی كنار آن به نام كت كرم (یا كد كرم)، میان دیوار دوم و سوم دیده می شود. شهر مشتمل بر میدان، بازار، تكیه، مسجد، حسینیه، زورخانه، چاه، آسیای بادی، اصطبل با آخور (پس از دیوار دوم)، حمام و زندان بود و با چند بارو و برج حراست می شد. پس از دیوار بلند دوم و دروازه آن، محوطه ای با اتاق های متعدد برای نگهبانی دیده می شود، كه چاهی در آن حفر شده و ساختمان دو طبقه ای در كنار آن قرار داشت كه احتمالا در دوره ای قدیمی بر روی بناهای قدیمی تر ساخته شده بود. مجموعه میرزا نعیم در مشرق بازار قرار داشت كه اخیرا تعمیر شده بود. محوطه حاكم نشین با برج و بارو، و دروازه و حرم حاكم در جنوب آن و خانه ای به نام «چهار فصل» پس از دیوار سوم قرار گرفته كه سالم ترین قسمت به جا مانده از شهر قدیمی به شمار می رفت كه پیش از انقلاب اسلامی تعمیر شده بود. ویرانه های مسجد در قسمت جنوبی شهر در مشرق بازار قرار دارد كه در محوطه شمالی آن محله اعیان نشین بود، و نزدیك آن زورخانه ای با عمق 5/1 متر به شكل مربع قرار داشت. ساختمان اصطبل و طویله در محله زیر ارگ، و میدانی در بالای بازار با كاروانسرایی نزدیك آن قرار گرفته بود. مسجدی نیز كه احتمالا بر روی خرابه های مسجد جامع (از دوره صفاریان) احداث شده بود، محرابی با تاریخ 810 دارد. امروزه از مسجد جامع دوره صفاریان، بر اثر خاكریزی بر سطح مسجد و مسطح كردن آن، اثری دیده نمی شود. ظاهرا مسجد دوره صفاریان، بر روی مسجدی قدیمی تر بنا شده بود. در كنار مسجد، چاهی وجود دارد كه نزد اهالی مقدس است. در سال پیروزی انقلاب اسلامی نماز عید فطر در همین مسجد كه حیاطی مربع شكل دارد خوانده شد. در سوگواری های مذهبی، مردم از شهر جدید بم به این مسجد می روند و در محراب آن شمع روشن می كنند. به نظر گوبه، از رودی كه از شمال ارگ می گذشته، نهری حفر شده بوده كه وارد شهر می شده است، و امروزه بستر خشك آن دیده می شود.
شمال غربی آن كاروانسرا و حسینیه ای قدیمی قرار دارد. محله قدیمی بزازان بیش از همه قسمت ها ویران شده است. در شمال این محله، دروازه ای با باروی كنگره دار، قسمت اصلی شهر را از ارگ جدا می كرد كه پس از آن قسمت دوم شهر قرار گرفته و با خیابان شرقی _ غربی از قسمت اول جدا شده بود. عمده ترین ساختمان آن، میدانی بود كه در كناره های آن آخور اسب ها، و در قسمت جنوب شرقی آن چاهی قرار گرفته بود. آثار آسیای بادی در قسمت شمال غربی آن دیده می شد. بالای آخورها در طبقه دوم جای سربازان بوده است. گویا در همین جا بوده است كه لطفعلی خان زند، پس از درگیری با حاكم بم دستگیر می شود. در قسمت غربی این محوطه، پس از جایگاه سربازان و میدان و آخور، كاروانسرای قدیمی واقع شده بود. زندان در محوطه اداری حاكم نشین قرار داشت كه پس از گذشتن از دالانی به عمق چهار متر به محوطه پهن تری متصل می شد.
وضع ساختمان قلعه از دوره ناصرالدین شاه (حك: 1264 _ 1313) تا پیش از زلزله پنجم دی ماه بم تغییر چندانی نكرده است. به نوشته ذوالفقاری كرمانی، در دوره ناصرالدین شاه، قطر دیوار قلعه 28 ذرع، و عرض خندق 12 ذرع بود. دروازه اصلی در جنوب بود و از روی پلی چوبی وارد شهر می شدند. قلعه دارای 51 برج در پیرامون، و نه برج با شكل های مختلف و بسیار بزرگ بود. برج میان دیوار غربی، سیزده ضلع بیقاعده داشت و محیط آن 104 ذرع بود. از زیر آن آبی از بیرون وارد شهر می شد، اما در همه خانه ها برای هنگامی كه در محاصره قرار می گرفتند چاه كنده بودند كه عمق آن میان پنج تا هشت ذرع بود.
از دروازه اول كه داخل شهر می شدند، نخست از میان بازاری، رو به شمال می رفتند كه از هر سو راسته بازار داشت. برای ورود به ارگ می بایست از سه دروازه می گذشتند، به عبارت دیگر شهر با سه دیوار محافظت می شد. در شمال، در دیوار قلعه رو به بیرون دروازه ای بود كه مخصوص اهل ارگ بود و به آن دروازه كت كرم می گفتند. پس از شكست آقاخان محلاتی، سكونت در قلعه و شهر قدیمی ممنوع شد، از این رو مردم بیرون قلعه را آباد كردند.
پیشینه. الف) پیش از اسلام. درباره بم پیش از اسلام و قلعه آن اطلاعات چندانی در دست نیست. به نوشته اعتمادالسلطنه، بم از بناهای بهمن بن اسفندیار است. در اواخر دوره اشكانیان، از لشكركشی اردشیر به منطقه ای كه بم در آن قرار داشت مطالب فراوانی در دست است. نام آثار باستانی پیرامون قلعه بم امروزی، مانند نرماشیر و قلعه دختر، از زمان ساسانیان حتی پیش از آن در منابع دیده می شود. ظاهرا منطقه بم در دوره اشكانیان نیز آباد بوده است. طبق كارنامه اردشیر بابكان، او در لشكركشی خود به دژ گذاران (در شاهنامه، كجاران ذكر شده است) با هفتان بوخت (در شاهنامه: هفتواد)، پادشاه آن منطقه، به جنگ پرداخت. فردوسی، محل كجاران را در خطه دریای پارس (خلیج فارس و دریای عمان) آورده است. از لحاظ جغرافیای آن زمان، دریای پارس پهناورتر بود و بطلمیوس آن را پرسیكوس سینوس2 ضبط كرده است.
به نوشته فردوسی، هفتواد پس از كشتن یكی از امرای محلی، بر سر كوهی نزدیك كجاران دژی ساخت كه احتمالا نخستین پایه های قلعه بم بود، چون در آن نزدیكی جز كوه سنگی كه امروزه ارگ بم بر روی آن است، كوهی دیده نمی شود.
طراحی وب سایتفروشگاه اینترنتیطراحی فروشگاه اینترنتیسیستم مدیریت تعمیر و نگهداریسامانه تعمیر و نگهداری PM سامانه جمع آوری شناسنامه کامپیوتر سیستم جمع آوری شناسنامه کامپیوتر سیستم مدیریت کلان IT طراحی وب سایت آزانس املاک وب سایت مشاورین املاک طراحی پورتال سازمانی سامانه تجمیع پاساژ آنلاین پاساژ مجازی