شمایل

نام شریفش محمد، كنیه‏اش ابوجعفر و لقبش باقر بود. از آن روى باقرنامیده شد، كه شكافنده علم، پرچمدار دانش و آشكار كننده گنجهاى نهان علوم ومعارف بود.

آن گرامى به پیامبر شباهت‏بسیار داشت، مردى بود، گندم گون، میانه بالا و میان‏باریك قوى هیكل و سنگین وزن، صورتى گرد داشت و ریشى سیاه، پوستش نرم و لطیف‏بود و صدایش نیكو، تابنده روى، پیوسته ابروى و پیچیده موى بود. چشمانى بزرگ،بینى كشیده، و دندانهایى درشت داشت، به گاه خنده دندانهایش چون در مى‏درخشید،قهقه نمى‏زد.

و چون خنده‏اش تمام مى‏شد مى‏فرمود: خدایا بر من خشمگین مشو، رخسارش را خالى‏زینت‏بخشیده بود، و بدنش خال قرمزى داشت و سرش به پائین متمایل بود، چون‏خشمگین مى‏شد، خشمگینانه به آسمان مى‏نگریست، چنانكه بیننده خشم را در چهره‏اش‏مى‏دید.

اوصاف
جانشین پدر بود و بزرگ علویان، در علم و تقوا، زهد و پارسایى‏بزرگى و آقایى سرآمد بنى‏هاشم بود، نامش در میان مردم مشهور بود و بزرگى‏اش دربین شیعه و سنى آشكار و دوست و دشمن به فضل و برترى‏اش معترف.در میان سران مذاهب و بزرگان فقها، علم و فضلش ضرب المثل بود.

مسلمانان در هر مساله‏اى در مى‏ماندند به گنجینه دانش وى روى مى‏آوردند.

دانشمندان بزرگ در نزد وى چون كودكى دانش‏آموز، در نزد معلم، بودند.

«جابر بن عبدالله انصارى‏» آخرین بازمانده یاران پیامبر، در مجلس درسش حاضرمى‏شد و علم مى‏آموخت. ارباب مذاهب و جویندگان دانش، پرسشهاى مشكل خود را ازحضرتش مى‏پرسیدند.

عبادت
همیشه به یاد خدا بود، در همه حال نام خدا بر لب داشت، نماز زیادمى‏خواند و چون سر از سجده بر مى‏داشت. سجده گاهش از اشك چشمش‏تر شده بود.

امام صادق فرمود:پدرم در مناجات شبانه‏اش مى‏گفت:«خدایا، فرمانم دادى نبردم،نهیم كردى، اطاعت نكردم، اكنون بنده‏ات، نزد تو آمده و عذرى ندارم‏».

آنگاه كه به سفر حج مى‏رفت، چون به حرم مى‏رسید، غسل مى‏كرد، كفشهایش را در دست‏مى‏گرفت و مسافتى را پیاده مى‏رفت. و چون وارد مسجد الحرام مى‏شد به كعبه نگاه‏مى‏كرد و با صداى بلند مى‏گریست، غلامش افلح مى‏گوید:با امام باقر حج گزاردم، چون‏وارد مسجدالحرام شد، به «بیت‏» نگاه كرد و گریست تا آنكه صدایش بلند شد،گفتم: «فدایت‏شوم، مردم به شما نگاه مى‏كنند، آهسته‏تر گریه كنید»،فرمود:«واى بر تو اى افلح، چرا گریه نكنم، شاید خداوند از رحمت‏به من نگاه‏كند، و فرداى قیامت‏بدین سبب، نزدش رستگار شوم‏». حتى در شب وفاتش، مناجات‏شبانه‏اش را ترك نكرد. چون غمگین مى‏شد، زنان و كودكان را جمع مى‏كرد، او دعامى‏كرد و آنها آمین مى‏گفتند.

مهابت و شجاعت
علم و تقوایش، زهد و پارسایى‏اش،چنان عظمت، جلالت و ابهتى به وى داده بود كه كسى نمى‏توانست او را سیر نگاه كند.

و دانشمندان بزرگ از جمله‏«حكم بن عتیبه‏» با همه عظمت و بزرگى‏اش، در نزد او،كودكى دانش‏آموز مى‏نمود، یكى از همراهان هشام بن عبدالملك خلیفه اموى، به هنگام‏حج، چون توجه و احترام مردم به آن حضرت را دید، تصمیم گرفت‏با طرح سوالى او راشرمنده كند، و چون به نزد آن گرامى رسید و چشمش به او افتاد، تنش لرزید، رنگش‏پرید و زبانش بند آمد. یا آنكه در میان مردم چون یكى از آنها بود، و ازمتواضع‏ترین مردم به شمار مى‏آمد، ولى در مقابل ستمكاران، شجاعانه مى‏ایستاد و ازحق و حقیقت دفاع مى‏كرد. آنگاه كه خلیفه اموى هشام بن عبدالملك، آن حضرت را به‏دمشق احضار كرده بود، در مجلسى كه تمام سران اموى گرد آمده بودند ابتدا هشام وسپس دیگر بزرگان بنى‏امیه آن حضرت را سرزنش كردند.

مردانه به پاخاست و از اسلام و اهل بیت پیامبر دفاع كرد، چنانكه هشام از سخن‏آن حضرت، كه امویان را غاصب حقوق اهل بیت معرفى مى‏كرد، به اندازه‏اى خشمگین شدكه فرمان داد امام را زندانى كنند. در مجلسى دیگر در نزد هشام در حالى كه دركنار او و بر تخت وى نشسته بود، در پاسخ هشام، حقانیت‏خانواده خود را اثبات‏كرد، هشام از پاسخ امام چنان به خشم آمد، كه صورتش سرخ شد و چشمانش برگشت.

رفتار با یاران و دیگر مردم
آن بزرگوار، یارانش را به همدردى و برادرى و نیزیارى مسلمانان سفارش مى‏كرد و مى‏فرمود: «دوست داشتنى‏ترین كارها نزد خدا این‏است كه مسلمانى، شكم مسلمانى را سیر كند، غمش را بزداید و دینش را ادا كند».

با همه مهربان بود. حتى با كسانى كه نسبت‏به او رفتار بدى داشتند، از بد كاران‏در مى‏گذشت، اگر نیمه شب مهمانى مى‏رسید با مهربانى در برویش باز مى‏كرد و در بازكردن بار و بنه‏اش به او كمك مى‏كرد، در تشییع جنازه مردم عادى شركت مى‏كرد،لغزشهاى یاران را نادیده مى‏گرفت و مى‏فرمود:«اصلاح امور زندگى و روش برخورد بامردم چون پیمانه پرى است كه دو سوم آن زیركى و یك سوم آن گذشت است‏».

از تحقیر مسلمانان نهى مى‏كرد و به غلامان و كنیزانش مى‏فرمود: «گدایان را گداننامید و آنها را با این نام نخوانید، بلكه آنان را به بهترین نامهایشان صدابزنید».

در امر اصلاح جامعه و جلوگیرى از فساد و تنبیه بدكاران، تلاش مى‏كرد آنگاه كه‏از دزدى افرادى آگاه شد، به غلامانش دستور داد. آنها را گرفتند و به والى مدینه‏تحویل دادند و اموال دزدیده شده را خود به صاحبان آنها برگرداند.

یاران و همراهان را غذا مى‏داد و چون كمى از آنان فاصله مى‏گرفت در برخورد مجددبا آنان چنان احوال پرسى مى‏كرد كه گویا مدتها است آنها را ندیده است.

آراستگى ظاهر
موى سرش تمیز و مرتب بود و مى‏فرمود:«هركس موى نگه مى‏دارد، آنرامرتب كند و فرق بگذارد» و به دو طرف سرشانه كند، ریش خود را كوتاه مى‏كرد و خطمى‏گرفت و موهاى دو طرف صورت و زیر چانه‏اش را مى‏سترد، حجامت مى‏كرد. دستها وناخنهایش را حنا مى‏گرفت. دندانهایش را كه سست‏شده بود، با طلا محكم كرده بودانگشترى در دست مى‏كرد، نقش انگشترى‏اش «العزه لله‏» بود.

غذا خوردن
غذا را با «بسم الله‏» آغاز و با «الحمد لله‏» ختم مى‏كرد، و آنچه‏را در اطراف سفره ریخته بود، اگر در خانه بود، بر مى‏داشت و اگر در بیابان بودبراى پرندگان وا مى‏نهاد.

میهمانى دادن
غذا دادن به مومنین بویژه شیعیان را بسیار مهم مى‏شمرد و به‏یاران خود سفارش مى‏كرد، كه دوستان و هم كیشان خود را میهمان كنند و غذا بدهندمى‏فرمود:«كمك به خانواده یك مسلمان و سیر كردن شكمشان و بى‏نیاز كردن آنها ازمردم، برایم از هفتاد حج‏بهتر است‏» به سیر كردن شكم خیلى اهمیت مى‏داد. و سیركردن یك نفر نزد وى از آزاد كردن یك بنده بهتر بود.

خانه‏اش منزلگاه شیعیان، مسلمانان، غریبان و رهگذران بود، میهمان زیاد به خانه‏مى‏برد. به میهمانان غذاى لذیذ مى‏داد، اجازه نمى‏داد میهمانش كارى انجام دهد.

تجارت و كار
یارانش را به كار و كسب تشویق مى‏كرد، از شغل آنها مى‏پرسید. اگربیكار بودند، سفارش اءكید مى‏كرد كه به كارى مشغول شوند و مى‏فرمود:«من كسى راكه كار و كاسبى را رها كرده و به پشت‏بخوابد و بگوید; خدایا روزیم ده، دشمن‏دارم‏» به یكى از یارانش كه بیكار بود فرمود:«مغازه‏اى بگیر، جلویش را جاروب‏كن و آب بپاش، بساطى در آن بگستر، چون چنین كنى وظیفه‏ات را انجام داده‏اى!» به‏یارانش سفارش مى‏كرد كه اگر آب یا زمینى را مى‏فروشند حتما با پول آن آب و زمین‏بخرند. آن گرامى تنها سفارش به كار نمى‏كرد، بلكه خود نیز به باغ و مزرعه خویش‏مى‏رفت و حتى در هواى گرم تابستان، عرق ریزان كار مى‏كرد. آن حضرت‏مى‏فرمود:«دنیا چه یاور خوبى براى طلب آخرت است‏» و غلامان خویش را به كارى وامى‏داشت‏بر آنها سخت نمى‏گرفت و آنها را در انجام كار آزاد مى‏گذاشت، اگر كارشان‏سنگین و مشكل بود خود نیز به آنها كمك مى‏كرد و مى‏فرمود:«هرگاه غلامان خود رابه كار مى‏گیرید، و كار بر آنان سخت است‏خودتان نیز با آنان كار كنید».

سخاوت و بخشش
امام باقر(ع) با آنكه درآمدش كم، خرجش بسیار و عیال وار بود، درعین حال بخشندگى‏اش بین خاص و عام آشكار و بزرگوارى‏اش - مشهور، و فضل و نیكى‏اش‏معروف بود، افراد زیادى به امید بهره‏مندى از جود و كرمش به سویش مى‏شتافتند وهیچ یك ناامید بر نمى‏گشتند. هركس به خانه‏اش وارد مى‏شد، از آنجا بیرون نمى‏رفت،مگر آنكه غذایش مى‏داد، لباس نیكویش مى‏پوشاند و مبلغى پول به او مى‏بخشید بخشش‏او به حدى بود كه مورد اعتراض نزدیكان قرار گرفت. آن حضرت یاور بیچارگان، یاردرماندگان و دستگیر در راه ماندگان بود.

هرگاه شیعیانش از شهرهاى دیگر به دیدارش مى‏رفتند. زاد و توشه راه، لباس وجایزه‏شان مى‏داد، و مى‏فرمود:«پیش از آنكه ملاقاتم كنید اینها برایتان آماده شده‏بود».

جایزه‏هایش بین پانصد تا هزار درهم بود. هم خود مى‏بخشید و هم به یاران وخویشانش سفارش مى‏كرد كه بخشنده باشند، در یك روز هشت هزار دینار به مستمندان‏مدینه بخشید و خانواده‏اى را كه یازده نفر بودند و همه غلام و كنیز بودند آزادكرد. به سبب بخششهایش نیازمندان زیادى به منزلش مراجعه مى‏كردند و آن حضرت به‏غلامان و كنیزانش سفارش مى‏كرد كه آنها را تحقیر نكنند و گدا ننامند بلكه آنان‏را به بهترین نامهایشان صدا بزنند. هر روز جمعه یك دینار صدقه مى‏داد ومى‏فرمود: «نیك و زشت و صدقه روز جمعه دو چندان مى‏شود» و نیز مى‏فرمود:«نیكى،فقر را مى‏زداید و بر عمر مى‏افزاید و از مرگ بد پیشگیرى مى‏كند». پیوسته یارانش‏را به همدرى و دستگیرى یكدیگر سفارش مى‏كرد و مى‏فرمود«چه بد برادرى است،برادرى كه چون غنى باشى همراهت‏باشد و چون فقیر شوى تو را تنها بگذارد». ومى‏فرمود: «برادرى آنگاه كامل است كه یكى از شما دست در جیب رفیقش كند و هرچه مى‏خواهد برگیرد».