صفای دل و پاكی
روزه چراغ معرفت و آگاهی را در درون بر میافروزد:
اندرون از تعام خالی دار تا در آن نور معرفت بینی
روزه و بویژه روزه یكماهه رمضان موجب میشود كه حكومت شهوات و امیال شیطانی جای خود را به حكومت تقوی و پیروی از دستورات الهی بدهد و تیرگی و هوسها و شهوات در جان آدمی به نورانیت و روشنی باطن تبدیل شود. در سایه همین صفا و پاكی حاصل از روزه است كه روزه دار با خود آگاهی نه تنها دهان و شكم را از خوردن و آشامیدن كه دست و پا و چشم و گوش و زبان و همه اعضای خویش را از آنچه خدا حرام فرموده نگاه میدارد و میتواند به آن درجه از تقوی نایل آید كه حتی از اندیشه و فكرو گناه نیز دوری گزیند و این اوج نورانییت روزه است.
امیر مومنان علی علیه السلام نیز به همین مرتبه اشاره میفرماید: «صیام القلب عن الفكر فی الاثام افضل من صیام البطن عن الطعام» روزه دل از اندیشه گناهان برتر از روزه شكم از خوردن و آشامیدن است. و البته این بدان معنا نیست كه ظاهر روزه و امساك از خوردن و اشامیدن را رها كنیم بلكه لازم است به ان اكتفا ننماییم و همراه با آن بكوشیم كه به نتایج معنوی روزه نیز برسیم. لازم است كه همین امساك ظاهری و روزه معمولی نیز انقلابی روحی در روزه داران بوجود میاورد و طبق شهادت دست اندر كاران در ماه مبارك رمضان شرارت ها و تباهیها كاسته میشود، در دوران طاغوت چون ماه مبارك رمضان فرا میرسید میزان جنایات و فساد سیر نزولی پیدا میكرد و عربده جویی و زد و خورد و چاقو كشی و بد مستی كه در غیر رمضان بازارش رواج داشت در این ماه عزیز بطور محسوسی كاهش میافت.
خوشبختانه با انقلاب مقدس اسلامی هم در ملت و جوانان ما تحولی چشمگیر بوجود آمد و هم مراكز فساد و تباهی از میان برداشته شد و شایسته است كه از این پس بكوشیم نتایج معنوی پر ارزش تری از روزه كسب كنیم. باری صفا و پاكی حاصل از روزه و خود داری و پرهیز كاری روزه دار همچون سپری است كه روزه دار را از اتش عذاب الهی كه مولود گناهان است مصون میدارد. پیامبر عزیز اسلام (ص) فرمودند: «الصوم جنه من النار» روزه سپری است كه روزه دار را از آتش جهنم حفظ میكند.
روزه و صبر
«صبر» از خصایلی است كه در اخلاق اسلام بر آن بسیار تأكید شده است ، انسان مسلمان در زندگی فردی و اجتماعی خویش در راه هدفهایی مبارزه میكند و با مشكلاتی نیز روبرو است بدون خصلت صبر، پیروزی بر مشكلات و رسیدن به هدفها آسان نیست . صبر و مقاومت بر نیروی پایداری انسان می افزایدو اراده را توانا میسازد هیچ جامعه ای اگر تحمل ناگواریها را نداشته باشد بر مشكلات خویش و بر دشمنان خویش نمیتواند پیروز گردد. با صبر و مقاومت است كه میتوان به به پیكار ستمگران رفت و دست استعمار گران را كوتاه نمود و روزه – بویژه در روزهای گرم و طولانی تابستان كه فشار تشنگی طاقت فرسا میشود بطور چشمگیری به انسان صبر و مقاومت می بخشدو تحمل رنج و سختی را بر آدمی آسان میسازد.
قرآن كریم با توجه به همین اثر كه از روزه به صبر تعبیر كرده است : و استعینوا بالصبر و الصلوه ......... از صبر(روزه ) – و نماز كمك بگیرید.........
امامان معصوم ما علیهم السلام «صبر» را در این آیه به روزه تفسیر كرده اندو پیامبر گرامی (ص) نیز ماه رمضان را ماه صبر نامیده اند :« شهر الصبر و ان الصبر ثوابه الجنه» (رمضان ماه صبر است و پاداش صبر بهشت است) و امام صادق علیه السلام نیز بهمین ویژگی روزه اشاره فرموده است: هر گاه برای كسی حادثه ای جانكاه پیش آمد روزه بگیرد كه خدا فرموده است « و استعینوا بالصبر و الصلوه».
روزه و قناعت
اسلام بر خلاف مكاتب مادی شرق و غرب دنیا و نعمتهای مادی آنرا وسیله ای برای تكامل معنوی و رسیدن به سعادت جاوید میداند و بهمین دلیل فرهنگ اسلام فرهنگ لذت جویی و مصرف نیست بلكه فرهنگ قناعت و ایثار است. در روشهای مادی تن آدمی و خور و خواب آن اصالت داردو حرص و آز برای برخورداری بیشتر گریبانگیر افراد است و در اسلام اصالت با معنویت انسان است و قناعت و ایثار و فداكاری از راههای وصول به مراتب بلند انسانیت محسوب میشود.
روزه فریضه ای است كه مسلمانان را از غرقه شدن در مادیگرایی و حرص و آز برای لذتهای مادی و مسابقه برای مصرف و تن پروری میرهاند و به او می اموزد كه به فكر دیگران باشد و بر خواهشهای جسمانی خویش مسلط گردد و به مصرف به مقدار نیاز قناعت ورزد و از اصراف و تبذیر بپرهیزد. روزه به مسلمانان می آموزد كه با كم هم میتوان زیست و حرص و طمع فقط غرق شدن در مادیات و انحراف از معنویات است و برای زیستن لازم نیست كه با همه وجود تن و لذتهای آن پرداخت.
روزه به مسلمان مناعت و قناعت را می آموزد و ارزش این صفات و تأثیر آن در ایجاد صفات برجسته دیگر همچون زهد و جود و بخشش بسیار است. قانع از دیگران بی نیاز است و تن به ذلت و خواری نمیدهد، جامعه ای كه روح قناعت را در خود بپرورد بر خود متكی خواهد بود و با دوری از مصرف بی رویه میتواند بر پای خویش بایستد و از بیگانه بی نیاز باشد. همه دیدیم كه پس از تهدید آمریكا و غرب به تحریم اقتصادی ایران امام امت و رهبر كبیر انقلاب اسلامی فرمودند «ملت ما مسلمان است و در برابر تحریم اقتصادی و كمبود نیازمندیها روزه خواهد گرفت»
آری مسلمان را به زیستن با مصرف كم آشنا میسازد و براستی نیز ملت مسلمان ما میتواند با الهام از فریضه ثمر بخش روزه سطح مصرف را پایین آورد و با قناعت به آنچه دارد از وابستگیهای اقتصادی به استعمار گران نجات یابد.مسلمانان صدر اسلام با همین روحیه از همه چیز خود در راه خدا می گذشتند و حتی در میدانهای جنگ به چند دانه خرما قناعت میكردند و با تكیه بر معنویت و صفات انسانی خویش پیروزی می آفریدند و خدای را سپاس كه هم اكنون نیز بسیار از جوانان ما بویژه گلهای سرسبد انقلاب اسلامی، جوانان رزمنده پاسدار از یك چنین ایمان و روحیه ای بر خوردارند و بسیار اتفاق افتاده است كه جوان پاسدار اسلام روزه بوده و گاه روزه خویش را با شربت شهادت افطار كرده است و حماسه این خدا جویان حماسه آفرین برای همیشه بر صفحات پر افتخار تاریخ اسلام ثبت خواهد بود. پاكترین درودهای ما و درود خدا و فرشتگان بر ایشان باد.
همدردی با فقیران
پیشوایان گرامی دین، در روایات و ادعیه اسلامی ماه رمضان را ماه مواسات نامیده اند.از نتایج بارز روزه برانگیختن حس همدردی نسبت به مستمندان و همنوعان تنگدست است، آنانكه زندگی آسوده ای دارند و رنج فقیر و طعم گرسنگی را نچشیده اند، ممكن است از حال مستمندان غافل بمانند و روزه وسیله ای است كه آنان را از غفلت میرهاند و رنج مستمندان را با یاد آنان میاورد تا به دستگیری فقیران همت گمارند و به درد دل آنان برسند.
از سویی به احسان و اطعام و انفاق به مستمندان در ماه مبارك رمضان بسیار سفارش شده است و از سویی دیگر گرسنگی و تشنگی روزه موجب درك رنج مستمند میگردد و بدین ترتیب ثروتمند به فقیر نزدیك می شود و احساسها رقت میابد و احسان و انفاق فزونی میگیرد و جامعه كمك به همنوع را میاموزد. مواسات یعنی سهیم ساختن برادران در رزق و روزی و رمضان به همین جهت ماه مواسات نامیده اند تا مسلمانان به احسان نسبت به هم بپردازند و با تمرین بر این صفت ارزنده انسانی جامعه را از حقد و كینه برهانند و برادروار در كنار هم از نعمتهای الهی بهره بگیرند و شایسته است كه روزه داران به همه این نكات انسانی روزه توجه كنند و بكوشند واقعاً فریضه روزه را آنچنان كه باید بجا آورند و ماه مبارك رمضان را آنچنان كه سزاوار این ماه است بسر آورند، تا همگان از برنامه های سازنده اسلامی بهره ور شوند.
از حضرت امام حسن عسگری (ع) پرسیدند: «چرا روزه واجب شده است» فرمودند: «تا ثروتمند درد گرسنگی را در یابد و به فقیر توجه كند. هشام از امام صادق علیه السلام علت روزه را پرسید، امام فرمود: «خداوند روزه را واجب كرد تا غنی و فقیر با هم مساوی باشند و بدان جهت كه غنی رنج گرسنگی را لمس نكرده تا به فقیر رحم كند و هر وقت چیزی خواسته قدرت بدست آوردن آنرا داشته است خدا خواسته است كه میان بندگانش یكنواختی بوجود آورد و خواسته است ثروتمند طعم گرسنگی را بچشد و اگر جز این بود ثروتمند بر مستمند و گرسنه ترحم نمیكرد.
نظم و انضباط
وقت شناسی و نظم و انضباط در امور از مظاهر تمدن انسانی و از عوامل مهم توفیق و پیشرفت است، شاید برخی گمان كنند كه این از ویژگیهای زندگی غربیان و تمدن آنهاست در حالیكه نظم و انضباط و تنظیم اوقات از تعلیمات اصیل اسلام است. امیر المومنین علیه السلام در اولین فرازهای وصیتش به فرزند خود میفرماید: «اوصیكما و جمیع ولدی و اهلی و من بلغه كتابی بتقوی الله و نظم امركم»شما و همه فرزندان و بستگانم و هركسی كه وصیت من به او برسد به تقوی و نظم در كارها سفارش میكنم.
اصولا فرایض اسلامی شاهد توجه به اسلام و نظم و انضباط است، هریك از نمازهای پنج گانه را باید در وقت مخصوص آن بجا آورد و حتی یك دقیقه نمیتوان از حدود آن تجاوز كرد. مراسم حج باید در وقت و مكان مخصوص به خود انجام شود و روزه نیز در ماه مبارك رمضان با دیدن هلال ماه شروع و با دیدن هلال ماه شوال خاتمه میابد و نیز هر روز از سپیده دم آغاز و به مغرب پایان میپذیرد و با توجه به اینكه ماه رمضان ماه قمری است طبعاً در فصول چهار گانه سال جریان دارد و گاه در روزهای بلند تابستان و گاه در روزهای كوتاه زمستان قرار میگیرد و در همه شرایط لازم است كه لحظه و دقیقه را نیز در شروع سپیده دم و آغاز مغرب در نظر داشت و بهیچ وجه روزه دار نمیتواند از نظام آن سرپیچی كند و این خود درسی است كه مسلمانان نیز دقیق و منظم شوند و امور خویش را در زندگی تنظیم كنند.
آنچه بر شمردیم گوشه هایی از برخی نتایج و آثار فریضه الهی روزه است و ماه روزه اضافه بر اینها سودمندیها و بركات دیگری نیز دارد كه در پرورش اسلامی فرد و جامعه بسیار موثر است: ماه مبارك رمضان ماه خدا، ماه آشنایی با قرآن، ماه عبادت، ماه دعا، ماه آمرزش، ماه توبه و بازگشت از گناهان و اصلاح خود است.
در این ماه به قرائت قران سفارش شده و مرسوم مسلمین است كه در ماه رمضان بیشتر از ماههای دیگر قرآن بخوانند و این خود وسیله ای است كه جامعه اسلامی با قرآن و معارف آن آشنایی بیشتری پیدا كنند و برای پیشرفت در صراط خدا و اسلام از كلام خدای متعال آموزش بگیرند. رمضان ماه عبادت و بندگی و راز و نیاز با معبود جهان است، در روایات اسلامی تأكید شده كه در این ماه با توجه به خضوع بیشتر نمازها را بجا آورندو از نمازهای مستحبی در شب و روز غفلت نورزند و بدین ترتیب با یك تمرین یك ماهه مومنین به عبادت خالص تری موفق میشوند و جانها به خدا نزدیكتر میگردد.رمضان ماه دعا است، پیشوایان گرامی فرموده اند مومنان در این ماه و بویژه در شبهای مبارك قدر دردعا و نیایش مبالغه كنند و با توجه به اثرات سازنده دعا و نیایش روزه داران میتوانند در پیوند معنوی خویش با خدای متعال تحولی بوجود آورند و بیش از پیش به ذات متعال هستی بخش او نزدیك شوند و كسب فیض كنند رمضان ماه آمرزش و توبه و بازگشت به سوی خداست، آنانكه در زندگی خویش آلودگیهایی داشته اند میتوانند با روزه جان خویش را شستشو دهند و در خلوت سحر گاه با رو كردن به خدای متعال درون را صفا بخشند و از خدای خویش طلب آمرزش كنند و میتوانند با همین زمینه برای همیشه از كجیها و گمراهیها دست بردارند و براه آیند.
پیشوایان معصوم (ع) فرموده اند گناهان در این ماه بخشوده میشود و این مژده بزرگی است برای آنهایی كه لغزشهایی داشته اند تا نومید نباشند و از بركات این ماه استفاده كنند و بسوی خدا باز گردند و روی دل بسوی او دارند و با او پیمان بندند كه از گناهان دست شویند و خود را اصلاح كنند و گذشته را جبران نمایند و بدون ترتیب گناه كار پشیمانی كه كه در این ماه مبارك برای خدا روزه بدارد و از گذشته خویش شرمسار باشد و از خدا آمرزش بخواهد مورد مهر و عفو خدا قرار خواهد گرفت و سعادتش تأمین میشود. از بركتهای این ماه همین انقلاب روحی و تحول درونی روزه داران و همین توفیقات عملی است كه انسان آلوده را پاك میسازد و از عذاب الهی كه محصول گناهان است نجات میبخشد و روزه دار را از ظلمتها به نور میكشاند، به نور تقوی ، به نور فضیلتهای اخلاقی، به نور توبه و بازگشت به سوی خدا، به نور مهر و رحمت خدای متعال.