فیتو استروژن ها چه موادی هستند؟ استروژن گیاهی در حبوبات فلاوونوئیدهایی که در حبوبات از جمله در لوبیا چیتی، نخود و لوبیا سویا وجود دارد، ممکن است شبیه هورمون زنانه ی استروژن عمل کند. پیش سازهای شبه استروژن در منابع گیاهی «فیتواستروژن» نامیده می شود و ممکن است در خانم ها کاهش عوارض یائسگی را به دنبال داشته باشد.

فیتواستروژن ها در بسیاری از غذاها وجود دارند و فعالیت بیولوژیکی آنها در حیوانات در مطالعات متعددی به اثبات رسیده است. این ترکیبات بدین صورت تعریف می شوندکه از نظر ساختمان و عمل، شبیه17 – بتا استرول می باشند و یا این که اثراتی شبیه استروژن را ایجاد می نمایند. فیتواستروژن ها شامل چندین گروه از ترکیبات می شوند که از جمله لیگنان ها، ایزوفلاونوئیدها، کومستان ها و و لاکتون های رسورسیلیک اسید را در بر می گیرند.

وجود ایزوفلاونوئیدها محدود به گیاهان خانواده نخود ( Leguminosae ) می شود. گیاه سویا از گیاهان خانواده نخود است و حاوی فیتواستروژنهای ژنیستنین، دایدزنین و گلیستین بوده که همگی جز ایزوفلاون ها هستند و روی رسپتورهای استروژن عمل می کنند و هم دارای خواص آگونیستی و هم آنتاگونیستی می باشند . اکول یک متابولیت و ایزوفلاون نسبتاً قوی است که از متابولیزه شدن دایدزنین حاصل می شود (و دایدزنین از فور مونونیتن). ژنیستنین از بیوکانین آ به دست می آید. ایزوفلاون ها آگونیست های بسیار ضعیف استروژن بوده که به رسپتور استروژن با تمایل کمتر از استرادیول باند می گردند. در هنگامی که میزان استرادیول در بدن برای رقابت در اتصال به رسپتور کم است، ایزوفلاون ها خواص آگونیستی را بیشتر ارائه می نمایند. از طرف دیگر، خواص آنتی استروژنیک آنها به غلظت های نسبی فیتواستروژن و استروژن داخلی بستگی دارد و ممکن است زمانی که استروژن داخلی فراوان است، فیتواستروژن ها سبب می شوند تا رسپتور استرادیول دور از دسترس استرادیول قرار گیرد. حدود قدرت های نسبی این ترکیبات در مقایسه با استرادیول چنانچه 100 فرض شود عبارتست از: کومسترول(202/0)، ژنیستنین(084/0)، اکول (061/0)، دایدزنین(013/0)، بیوکانین آ (006/0) و فورمونونتین(0006/0). در هر صورت، میزان فعالیت یکسانی بوسیله ایزوفلاون ها و استرادیول به هنگام استفاده از غلظت زیاد آنها مشاهده می گردد و این نشان می دهد که کمپلکس های رسپتور استروژنی تشکیل شده بوسیله استرا دیول و ایزوفلاونوئیدها معادل هم می باشند. بر هم کنش رسپتور استروژن با ایزوفلاون با مهار رسپتور توسط تاموکسیفن ثابت شده است. ثابت جداشدن نسبی ژنیستنین برای رسپتور استروژن 100 تا 000/10 مرتبه بیشتر از استرادیول و دی اتیل استیل بسترول می باشد.

ایزوفلاونوئیدها، علاوه بر اثرات استروژنیک ، اثرات ضد ویروس، سرطان ، ضد باکتری و ضد قارچ نیز دارند. فلاونوئیدها همچنین دارای اثرات آنتی اکسیدانت، آنتی موتاژنیک و ضد التهاب نیز می باشند. مهمترین ایزوفلاون مورد مطالعه، ژنیستنین می باشد که یک مهار کننده آنزیم تیروزیـن کینـاز، DNA توپوایزومراز و کیناز ریبوزومی 60S می باشد. مهار آنزیم تیروزین کیناز مهم می باشد چون رسپتور این آنزیم در کنترل میتوژنزیس، تنظیم چرخه سلولی، عمر سلولی و انتقال سلولی از طریق باند شدن فاکتور رشد نقش دارد.

در ده سال گذشته بیش از 3600 مطالعه درباره فعالیت بیولوژیکی ژنیستنین منتشر شده است. عمده این فعالیت ها بر روی فعالیت مهار کننده تیروزین کیناز، فعالیت های محافظت کنندگی در سرطان ها و بیماری های قلبی عروقی و فعالیت فیتواستروژنی آن متمرکز شده است. دانه سویا فراوانترین منبع غذایی ایزوفلاونوئیدها است (تا mg/kg 1800 وزن تازه). 1 گرم دانه سویا حاوی نزدیک به 800 میکروگرم دایدزنین و بیش از 500 میکروگرم ژنیستنین است. در حالی که 1 گرم پروتئین سویا تقریبا دارای µg 250 ژنیستنین می باشد.

? نحوه عمل فیتواستروژن ها

زنان قبل و بعد از یائسگی دارای علائمی هستند که مربوط به کاهش استروژن می باشد. جایگزینی استروژن می تواند باعث درمان آن علائم گردد. سوال این است که چرا بیش از یک درمان برای درمان علائم منوپوز وجود دارد؟ این بدین دلیل است که استروژن های استروئیدی پاسخ های همگون در همه بافت های هدف ندارند و یا احتمالا به دلیل اثرات نامطلوب آنها می باشد. استروژن به رسپتور استروژن( ER ) باند شده و باعث عمل ترجمه برداری ژن می گردد. دو زیر گروه از ER ، شناخته شده اند که توزیع سلولی و غلظت متفاوت در بافت های هدف دارند. باند شدن با ER و حوادث بعدی آن شدیداً پیچیده است و وابسته به بافت، سلول و محیط می باشد. فیتو استروژن ها به خوبی استروژن ها می توانند به رسپتور آنها باند شوند. ایزوفلاون ها و کومستان ها در تمایل به باند شدن و یا واکنش دادن با رسپتورهای استروژن با هم تفاوت دارند. ژنیستنین، دایدزنین و کومسترول به عنوان یک تنظیم کننده رسپتور استروژن انتخابی ( SERM ) طبیعی شناخته شده اند که با تمایل بیشتری به ER; نسبت به ERباند می شوند و اثرات مهمی در روی بعضی از بافت های متأثر از استروژن در مغز، قلب و عروق، تناسلی ادراری و در استخوان دارند. ساختمان مولکولی ژنیستنین با 17 بتا استرادیول شباهت هایی دارد به ویژه حلقه فنلی A و فاصله بین دو گروه هیدروکسی در هر دو مشابه می باشند. این شباهت ها توانایی باند شدن ژنیستنین به رسپتورهای استروژن و پروتئین های باند کننده هورمون جنسی را تأیید می کند. بنابراین، ژنیستنین می تواند هم فعالیت استروژنی و هم آنتی استروژنی را ارائه نماید (به دلیل رقابت با استرادیول در باند شدن با پروتئین). شباهت های ساختمانی همچنین بین ژنیستنین و تاموکسیفن (یک آنتی استروژن سنتتیک و عامل محافظت کننده سرطان سینه) نیز مورد توجه می باشد.