چه نوع مکملهایی را برای افراد در سنین مختلف (از کودکی تا سالمندی) می توان استفاده کرد؟ در گروه افراد میانسال (25 تا 60 سال) سالم و دارای رژیم غذایی مناسب و دارای تنوع، مصرف مکمل خاصی پیشنهاد نمی شود. فقط در موارد خاصی که فرد دچار سوء تغذیه و یا در معرض آن باشد، مصرف مکمل ها توصیه می گردد. به طور کلی، در صورتی که علایمی دال بر کمبود ویتامین یا املاح دیده شد، یا در اثر پیشرفت بیماری احتمال کمبود ماده مغذی وجود داشت، مصرف مکمل با در نظر گرفتن وضعیت فرد، سوابق پزشکی و داروهای مصرفی اش، توسط پزشک توصیه می‌ شود. گروه‌های در معرض خطر که ممکن است بیش از همه در معرض کمبود ریز مغذی ‌ها قرار داشته باشند و نیاز به مصرف مکمل ‌ها پیدا کنند عبارتند ازسالمندان، زنان باردار و شیرده و شیرخواران.

به طور یقین زندگی در شهرهای صنعتی شلوغ و پرجمعیت، تغییراتی را در شیوه ی زندگی و تغذیه ی افراد ایجاد می نماید. از جمله آنکه به علت گرفتاری های فراوان و مسافت های طولانی، استفاده از وسایط نقلیه رواج بیشتری پیدا کرده است. مشغله ی زیاد و کمبود وقت برای ساکنان شهرهای بزرگ و پرجمعیت، به علت درگیری های کاری و گرفتاری های زندگی، امکان تهیه ی غذاهای خانگی را محدود نموده است. در چنین جوامعی، افراد اکثراً از غذاها و میان وعده های آماده ی فرآوری شده که تهیه و حمل آن ها بسیار آسان است، استفاده می نمایند.

به این ترتیب مصرف مواد تازه ی حاوی فیبر غذایی مانند انواع سبزی ها، سالاد، میوه های تازه و حبوبات، در الگوی غذایی افراد جایگاهی ندارد و جای خود را به نوشابه های گازدار،  آب میوه های آماده و غذاهای فرآوری شده  داده اند. غذاهای فرآوری شده فاقد فیبر غذایی  هستند. بنابراین مصرف کنندگان این نوع غذاها، از خواص بسیار مهم و مفید فیبر غذایی محروم می مانند.

سبزی ها، میوه ها و مواد تازه ی گیاهی منابع خوبی از ویتامین ها و املاح هستند که این مواد مغذی در غذاهای فرآوری شده کاهش قابل توجهی می یابد. لذا افرادی که غذای مصرفی آنها منحصر به مواد آماده ی فرآوری شده است در معرض کمبودهای تغذیه ای به خصوص ویتامین ها و املاح قرار خواهند گرفت.

بسیاری از ساکنان شهرهای بزرگ صنعتی برای تامین نیازهای تغذیه ای خود از قرص های ویتامین و املاح استفاده می کنند. مکمل های دارویی قادر هستند مواد مغذی مورد نیاز افراد را در مقادیر متفاوت (برخی به مقدار زیاد و بعضی به مقدار مورد نیاز روزانه) تامین نمایند. در ضمن استفاده از قرص بسیار آسان تر و کم دردسرتر از تهیه ی غذاهای خانگی است.

لازم به ذکر است که این دسته از مواد غذایی مهم و حیاتی، یعنی ویتامین ها و املاح، که کمبود آن ها عوارض بی شماری در انسان ایجاد می نماید، چنانچه بیش از حد لازم و متعارف دریافت گردند، در بدن تجمع پیدا کرده و باعث مسمومیت و اختلالات جدی و خطرناکی می شوند. این مسئله به خصوص در مورد ویتامین های محلول در چربی صادق است و در مورد ویتامین های محلول در آب (شامل ویتامین های محلول در آب: ویتامین های گروه B و ویتامین C) که مقدار اضافه آنها قابل دفع از بدن است، مصداق چندانی ندارد. ویتامین های محلول در چربی (شامل ویتامین های  A  | D  | E  | K) به علت تجمع در بدن و دفع کم، چنانچه در مقادیر بالا به خصوص برای مدت طولانی مصرف شوند، باعث ایجاد مسمومیت و اختلالات ناگوار ناشی از آن می گردند.

خوشبختانه تکرر مصرف مواد غذایی طبیعی معمولاً مسمومیت و اختلالات ناشی از انباشته شدن ویتامین ها و املاح را در انسان ایجاد نمی نماید و این موضوع، به خصوص در مورد مواد گیاهی بیشتر صدق می کند. مثلاً چنانچه در مصرف میوه ها و سبزی های تازه زیاده روی شود، هیچ نوع عارضه ی ناشی از مسمومیت ویتامینی یا مواد معدنی در انسان ایجاد نمی شود.

در مورد مصرف مکمل های دارویی باید گفت که اکیدا توصیه می شود که از استفاده زیاد و طولانی مدت آنها و بدون نظر پزشک، باید خودداری نمود. مکمل‌ها در واقع ترکیباتی هستند که هدف از تولید و مصرف شان، تکمیل رژیم غذایی و رفع کمبود‌های تغذیه‌ ای یا استفاده از اثرات مفید آن ها در پیشگیری از بیماری ‌هاست و دربردارنده یک نوع یا انواع ویتامین‌ها، املاح، اسید‌های آمینه و دیگر ترکیبات مغذی هستنند. مکمل‌ها دارای دوز و غلظت بالاتری از ویتامین و املاح موجود در غذاها بوده و به صورت خوراکی در اشکال قرص، کپسول، شربت، پودر و... تولید شده و به مصرف می رسند. باید در نظر داشت که عوارض جانبی ناشی از مصرف ناصحیح مکمل‌ها در برخی موارد بسیار جدی و یا حتی کشنده است. مصرف ‌کننده باید این نکته را در نظر بگیرد که مولتی ویتامین‌ ها فقط زمانی که کمبودی در بدن وجود داشته باشد، سودمندند. مثلا بسیاری از افراد برای داشتن پوست و مویی بهتر، اقدام به مصرف خودسرانه انواع ویتامین ‌ها می ‌کنند، غافل از این که مصرف بالای این مواد مغذی باعث بهبود وضعیت پوست و موی ‌شان نخواهد شد، مگر این که بدن آن ها دچار کمبود باشد. بسیاری از متخصصان تغذیه معتقدند این روزها هدف از مصرف مکمل ها گم شده است. خطر آسیب به کبد و کلیه‌ها نیز از دلایلی هستند که موجب پرهیز از مصرف زیاد مکمل ‌ها می ‌شوند.

در مورد مکمل‌ های گیاهی نیز وضع به همین گونه است. این تفکر که مکمل‌ های گیاهی مانند بابونه، سیر، جینسنگ و ... بی ضررند، کاملا اشتباه است. این مکمل‌ ها دارای ترکیبات فعالی بوده و به واسطه وجود همین ترکیبات از زمان قدیم در طب سنتی به آن ها اثرات درمانی نسبت داده می ‌شد، ولی استخراج این ترکیبات و دوز بالای شان در برخی از مکمل ‌ها می ‌تواند خطرساز باشد و آسیب‌ های جدی قلبی، کبدی و کلیوی را به همراه آورند. چنان که در چند سال اخیر سازمان غذا و داروی آمریکا دستور منع تولید چند نمونه از این مکمل ‌ها را صادر کرده است. به طور مثال، در نظر بگیرید فردی پس از این که در برنامه ‌های آموزشی تغذیه متوجه شد که سیر نقش به ‌سزایی در کاهش چربی خون دارد، اگر خودسرانه و بدون مشورت با متخصص اقدام به مصرف مکمل ‌های آلیسین (سیر) کند، به عنوان عارضه جانبی ممکن است دچار افزایش زمان خونریزی شود و این موضوع به ویژه زمانی که فرد از داروهای رقیق ‌کننده خون مانندآسپیرین نیز استفاده می ‌کند، خطرناک ‌تر خواهد بود.

 

جالب است بدانید طبق تحقیقات انجام گرفته، بیشتر کسانی که از مکمل‌ ها استفاده می ‌کنند دارای وضعیت غذایی مناسبی هستند و نیاز به مکمل ندارند و در عوض افرادی که به علت وضعیت اقتصادی اجتماعی بد، وضعیت تغذیه شان ضعیف ‌است و بیشتر نیازمند مکمل درمانی هستند، از آن بی ‌بهره‌اند. به طور کلی، در صورتی که علایمی دال بر کمبود ویتامین یا املاح دیده شد، یا در اثر پیشرفت بیماری احتمال کمبود ماده مغذی وجود داشت، مصرف مکمل با در نظر گرفتن وضعیت فرد، سوابق پزشکی و داروهای مصرفی اش، توسط پزشک توصیه می‌ شود.

گروه‌های در معرض خطر که ممکن است بیش از همه در معرض کمبود ریز مغذی ‌ها قرار داشته باشند و نیاز به مصرف مکمل ‌ها پیدا کنند عبارتند ازسالمندان، زنان باردار و شیرده و شیرخواران.  زنان باردار و شیرده نیازمند مکمل اسید فولیک، آهن و کلسیم هستند و ویتامین‌های A+D و قطره آهن نیز به شیرخواران داده می ‌شود.

افراد معتاد به مواد مخدر و همچنین مصرف‌ کنندگان الکل نیازمند مصرف مکمل ویتامین‌ها هستند و افراد سیگاری در اغلب موارد نیاز به ویتامین C بیشتری دارند. همواره در نظر داشته باشید که طبق نظر متخصصان تغذیه، بهترین، مطمئن ‌ترین و صحیح ‌ترین راه برای تامین نیازهای تغذیه‌ ای در افراد سالم، غذایی است که می ‌خورند، زیرا با مصرف ویتامین‌ها و املاح به صورت مکمل، ممکن است مقدار جذب سایر املاح در روده پایین بیاید.

نکات قابل توجه:

1- یک مکمل باید حتما دارای تاییدیه وزارت بهداشت باشد. نام و تاییدیه کشور تولید کننده روی آن دیده شود، تاریخ تولید و انقضا و نیز سری ساخت بر روی آن درج شده و بسته‌ بندی آن مناسب باشد.

2- به علاوه آن ها را حتما از داروخانه خریداری کنید، زیرا برخی از مکمل ‌ها به صورت قاچاق وارد کشور می ‌شوند و ممکن است تاریخ مصرف ‌شان گذشته باشد و یا شرایط نگهداری شان نامطلوب باشد، مثلا در نور و گرما نگهداری شده و در نهایت ارزش محتویات‌شان افت کرده باشد. حتی در مورد مکمل ‌های روغنی مانند روغن ماهی امکان فساد وجود دارد. بنابراین، خرید مکمل ها از اماکن مطمئن مثل داروخانه ها، به اندازه مصرف متعادل آنها حایز اهمیت است.

3-  قبل از مصرف ویتامین ها و پیش از ترک آنها از میزان ویتامین ها مطلع شوید. هر چیزی حتی آب اگر به میزان بسیاری زیاد مصرف شود برای سلامتی مضر است. بسیاری از مکمل ها حاوی مقدار زیادی ویتامین و مواد معدنی هستند. پیش از مصرف، از میزان هریک از ویتامین ها و مواد معدنی موجود در مکمل ها آگاه شوید.

 4- به کیفیت مکمل ها و ویتامین ها توجه کنید. برخی مکمل ها دربردارنده ترکیباتی بیش از حد مجاز و ناسالم هستند و بیشتر از آنکه مفید باشند، مضرند. از این رو، از مکمل های باکیفیت و مطمئن استفاده کنید.

5-  پیش از هر چیز به غذا اهمیت دهید. زیرا همه غذاها حاوی ویتامین ها و مواد غذایی و همچنین اجزای دیگری همچون فیبر به اندازه کافی هستند و فواید آنها بیشتر از قرص ویتامین است. خوردن غذاهای گوناگون این امکان را به شما می دهد که همه مکمل های غذایی را جذب کنید بدون اینکه حتی به این قرص ها لب بزنید. خوردن این غذاها باعث می شود قلب خود را قوی کنید، به استخوان های خود نیرو ببخشید و متابولیسم بدن خود را تقویت کنید.

 

طبق تعریف NHS انگلستان، افراد دارای نیاز به مصرف مکمل در دو گروه ذیل دسته بندی می گردند:

1- افراد دارای تغذیه نامناسب؛ که خود عبارتند از:

-          افراد دارای BMI کمتر از 5/18

-          کاهش وزن غیر ارادی بیش از 10% وزن بدن  در عرض 3 تا 6 ماه

-          افراد دارای BMI کمتر از 20 و کاهش وزن غیر عمد بیش از 5% در عرض 3 تا 6 ماه

2- افراد در معرض خطر سوء تغذیه که شامل موارد ذیل می شوند:

-          افرادی که بیش از 5 روز غذای بسیار کم دریافت کرده اند یا اصلا غذا نخورده اند و/یا احتمال عدم مصرف غذا را در آینده به میزان بیش از 5 روز دارند.

-          افراد دارای ظرفیت جذب کم و ضعیف و/یا از دست دادن بیش از حد مواد مغذی از بدن و/یا افزایش نیاز تغذیه ای بدلایل مختلف منجمله کاتابولیسم یا افزایش سوخت و ساز در بدن بدنبال فعالیت بیش از حد، بیماری، حاملگی و ...