--------------------------------------------------------------------------------

صنایع تولیدی در اقصی نقاط دنیا مرتبا" با تقاضای روز افزون برای تولید بیشتر و كیفیت بهتر مواجه می باشند. ابزارهای پیشرفته با تكنولوژی جدید جهت طراحی و برنامه ریزی تولید چون CAD ( طراحی با كمك رایانه ) ، CAM ( تولید با كمك رایانه )، CAE ( مهندسی با كمك رایانه ) به صنعت معرفی می شوند.

 با ورود سیستمهای اتوماتیك و روباتیك ، طبیعی است كه ویژگیهای كاری كلیه پرسنل تحت تاثیر قرار خواهد گرفت. این طــور به نظر می رسد كه در اثر به كارگیـری استـــراتژی جدید صنعتی ( ماشینی شدن ) ، استفاده از نیرو و كارهای یدی به مـــــرور زمان به فراموشی سپرده می شود. با این وجود گروهی معتقدند كه منابع انسانی همچنان اهمیت خود را حفظ كرده و حتی به آن بهای بیشتری نیز داده خواهد شد.

جهت شفاف ساختن مطالب مورد بحث ، كارگاهی تحت عنوان work life 2000 برگزار گردید. در این كارگاه ، جوشكاری به عنوان یكی از زیر شاخه های تولید كه تغییرات تكنولوژیكی در آن به وضوح آشكار بوده و خصوصا" صنایع كشورهای اروپایی به دلیل رو به نقصان گذاشتن جوشكاران ماهر توجه خاصی نسبت به آن دارند، مورد بررسی قرار گرفت. در دنیا پیشرفت تكنولوژیكی تدریجی در صنایع جوش قابل مشاهده است. روش ها و مواد جدید مرتبا" معرفــی می گردند. به موازات پیشرفت های ذكر شده ، واضح و مبرهن است كه منابع انسانی نیز ركن مهمی است كه نباید به فراموشی سپرده شود. در بسیاری از كش ورها ، صنعت جوشكاری با معضل بزرگی مواجه شده و آن عبارت از حفظ نیروی جوشكار ماهر و عدم استقبال جوانان از این فن می باشد. از آنجایی كه جهت احراز صلاحیت لازم برای عنوان جوشكار ماهر ، سالها آموزش و تمرین لازم بوده و از سوی دیگر محیط كار جوشكاری پر خطر بوده و تمیز نمی باشد ، لذا خصوصا" جوانان چندان تمایلی جهت پذیرش جوشكاری به عنوان شغل آینده خود ندارند. این امر به خصوص در كشورهایی كه آمار بیكاری بالا می باشد بسیار نمایان می باشد. واضح است كه صنعت جوشكاری می بایستی به فكر چاره بوده و راه حلی جهت این معضل بیندیشد.

در كارگاه مربوطه مطالب ذیل مورد بحث و بررسی قرار گرفت :

-    تاثیر اتوماسیون و روبات بر صنعت جوش

-    انواع عاملی كه در محیط كار بر سلامتی جوشكار تاثیر می گذارند.

-    مهارتهایی كه پرسنل می بایستی در كارگاههای جوشكاری سال 2000  كسب نمایند.

-    موقعیت  فعلی و آتی جوشكاری با توجه به اینكه جوانان رغبت چندانی به پذیرفتن این فن به عنوان شغل آتی ندارند.

-    چگونه جوشكاران می توانند به عنوان عضوی فعال و مولد تا سن بازنشستگی در این حرفه به خدمت ادامه دهند.

-    با توجه به عدم تمایل افراد به كار در صنایع تولیدی ، وضعیت احتمالی آینده چگونه خواهد بود.

-    با توجه به روابط بازار كار ، آیا نیاز به ساختار جدیدی می باشد.

بطور كلی بحث بر روی تاثیر تغییرات تكنولوژیكی بر شخصیت كاری و مهارتهای مـورد نیاز ، موارد پزشكی و مدیریت منابع انسانی متمركز شده بود.

تاثیر تغییرات تكنولوژیكی بر رفتار اپراتورها

تجزیه و تحلیل در زمینه معرفی تكنولوژی های جدید ، بر پایه كارهای تحقیقاتی چندین موسسه جوشكاری در نقاط مختلف دنیا انجام پذیرفت. این پروژه توسط آقای Boekholt ، مشاور ارشد یك شركت بین المللی جوشكاری انجام گرفت.

تغییرات تكنولوژیكی ذكر شــده شامل مكانیزه شــدن و استفاده از روبات در صنایع جوشكاری می گردد.

در زمینه مكانیزه نمودن جوشكاری ، به اهداف مهمی در جهت استفاده از سیستمهای مكانیكی با هزینه كم یعنی استفاده از ماشین های كوچك و یا كله گی هایی كه تــرچ جوشكاری بر روی آنها نصب بوده نایل گردیدند.

مزایای این سیستم ساده به قرار زیر است :

-    حداقل هزینه سرمایه گذاری

-    بالا بردن بازدهی جوشكاری

-    تجهیزات قابل حمل بوده و انعطاف بالایی دارند

-    كیفیت یكنواخت و خوب جوشكاری

روباتها می توانند توسط افرادی كه جهت كار با آنها آموزش دیده اند به كار گرفته شوند. احتیاجی نیست كه این اشخاص در رابطه با روشهای جوشكاری و یا رفع عیب اطلاعاتی داشته باشند و بطور كلی از سازماندهی تولید جدا می باشند. بنظر می رسد كه این سیستم بسیار نسبت به اختلالات حساس باشــد . روش دیگر ، استفاده از سیستم روبات به عنوان بخشی از پروسـه می باشد. گروهی از جوشكاران ماهر نه تنها دانش كار را می آموزند بكله برنامه ریزی و سرویس روبات را نیز فرا خواهند گرفت. این سیستم احتیاج به سرمایه گذاری اولیه بیشتری دارد ولی در مقابل قابلیت بالایی برای مشكلات عملی و همچنین انطباق با تغییرات خصوصا" تولیدات جدید دارد.

مطالب فوق الذكر حاكی از آن است كه در آینده احتیاج به اپراتورهای صلاحیت دار جهت كار با روباتها افزونی خواهد یافت و این اپراتورها می بایستی دانش كافی در زمینه روشهای جوشكاری داشته باشند. بنابر این استخدام های آتی بر پایه به كارگیری جوشكاران دستی ماهر باشد.

این نكته را نبایستی فراموش نمود كه درصد بالای از تولیدات جوشكاری به صورت دستی و با روشهای نیمه اتوماتیك میـگ / مـگ ، تیـگ و جوشكاری قوســی با الكترود روش دار انجام می پذیرد . همچنین روشهای دیگری نیز برای مقاصد خاصی به كار می روند . در واقـع اكثر پروژه های جوشكاری توسط جوشكاران ماهری كه از روش های دستی چون میگ / مگ برای جوشكاری لوله استفاده می كنند ، انجام می پذیرد.

جوشكاری و سلامتی

شرایط كاری كه در كارگاههای سنتی جوشكاری برای سلامت جوشكاران مضر است به قرار ذیل می باشند:

-    تشعشع شدید اشعه

-    گاز و دودهای حاصل از جوشكاری

-    سر و صدای زیاد

-    موقعیت های كاری نامناسب

-    قطعات سنگین

از موارد منفی روش مكانیزه می توان به محدود بودن به جوشكاری اتصالات ساده و نیاز به نظارت دایم اشاره نمود. احتیاجی به مهارت دستی نبوده ولی برای ارزیابی مداوم كیفیت جوشهای تولیدی وجود جوشكار لازم می باشد . بدین معنی كه جوشكار بایستی تجهیزات و ابزار را در موقعیت مناسب قرار دهد. مزایای جوشكاری روبات در مقایسه با جوشكاری دستی و مكانیزه مشخص است. در این روش قابلیت همچنین كیفیت تولید تقویت می گردد. تعدادی از مزایای این روش عبارتند از :

-    اپراتورها در اثر تماس مستقیم با دود جوشكاری نیستند . سیستم تخلیه دود معمولا" در منطقه جوشكاری قرار گرفته و عمل تخلیه را به خوبی انجام می دهد.

-    اپراتورها از اثر مضر اشعه ماوراء بنفش و تشعشع حاصل از قوس جوشكاری بوسیله پرده و یا ماسك محافظت می شوند و احتیاجی به پوشش محافظ ندارند.

-    احتیاجی به تغییر مكان قطعات مورد جوشكاری نمی باشد. این قطعات بر روی مانیپولاتور اتوماتیك قرار گرفته ، بدین ترتیب به راحتی می توانند در زوایای مختلف قرار گیرند.

-    سیكل جـــوش روبات بطور كلی از زمان شارژ و دشارژ فیكسچـرهای جوشكاری طولانی تر می باشد. این امر سبب ایجاد محیط كاری با تنش كمتر برای اپراتور می گردد. اپراتورها بایستی در حین سیكل جوشكاری روبات زمان كافی برای شارژ قطعات در فیكسچر داشته باشند. كار در محیطی عــاری از تنش موجب برآوردن تولیــد در حد نیــاز و حتی بیشتر می گردد.

-    اپراتورهایی كه در عین حال جوشكار نیز می باشند فرصت یادگیری مهارت های جدید و مفید را دارند. بنابراین طبیعت تكراری و خسته كننده جوشكاری دستی حذف می گردد.

توجیه لازم جهت استفاده از روبات در صنعت جوشكاری عبارت از افزایش قابلیت و توانایی محیط كاری می باشد. از آنجایی كه اپراتور و یا برنامه ریز می بایستی زوایای ترچ و موقعیت جوشكاری را پیش بینی نماید، لذا ضروری است كه دانش كافی در زمینه روشهای جوشكاری داشته باشد. این اطلاعات ، اپراتور را در ارتقاء كیفیت كاری روبات كمك می نماید. بدین ترتیب ، تجربیات قبلی ، وی را در رابطه با یادگیری مهارت های جدید مرتبط با برنامه ریزی روبات یاری می نماید. حیطه كاری مهارت های جدید بیشتر در ارتباط با خلاقیت و تفكر منطقی می باشد. نتیجتا" اپراتورها به راحتی با رایانه و قابلیت های آن آشنا شده و در محیط های تولیدی مورد استفاده قرار می دهند.

استفاده از روبات در صنایع جوشكاری به روشهای گوناگونی انجام می شود. به عنوان مثال ، در موارد خاصی می توان روبات جوشكاری را به صورت منفرد و جداگانه در پروسه تولید قرار داد.

-    در معرض ابزار لرزاننده قرار گرفتن

-    میدانهای مغناطیسی شدید

-    در معرض حوادث كاری بودن

-    جوشكاری یك كار منفرد می باشند

-    انتظار تولید و كیفیت بالای كار

-    فرصت های ضعیف شغلی

-    بازنشستگی زود هنگام

در اكثر كشورهای صنعتی تعداد كمی از جوشكاران می توانند تا سن بازنشستگی همچنان به صورت حرفه ای فعال بمانند. دلیل عمده این امر مشكلاتی است كه در رابطه با سلامتی شخص پدید آمده و موجب بازنشستگی زود هنگام و یا انتقال به مشاغلی دیگر می گردد.

جوشكاران در معرض عوارض وخیم ناشی از آتش سوزی ، سقوط از ارتفاع و یا برق گرفتگی می باشند. همچنین در معرض آسیب های فیزیكی چون بریدگی ، سوختگی در اثر تماس با فلز داغ ، جرقه های جوشكاری و تابش اشعه های مادون قرمز و ماوراء بنفش نیز می باشند. ذرات ریز و گازهای حاصله از جوشكاری نیز موجب بیماریهای جدی می شوند. گازهای حاصله از جوشكاری می توانند موجب حالت خفگی ، ذات الریه و تب فلزی گردند.

همچنین اثرات مزمن این گازها بر سیستم تنفسی سبب آسم و برونشیت مزمن می شود. از آنجائیكه جوشكاران در معرض غبارهای آزبست و همچنین دود و غبار آلومینیومی می باشند بنابراین عوارضی چون تصلب بافت ها دامن گیر آنها می گردد و جذب آلومینیوم و منگنز نیز سبب بیماریهای مربوط به سیستم اعصاب مركزی می شود. جوشكاران مرد در معرض كاهش قدرت بارروی قرار گرفته كه این نیز به دلیل كرم و منگنز ناشی از جوشكاری می باشد . بنا به گزارش انجمن مطالعات بهداشتی در سوئد  ، 90  درصد از جوشكاران در معرض بازنشستگی زود هنگام هستند . در این آمار ، جوشكاری رتبه هفتم را دارد ، بدین معنی كه 6 نوع شغل دیگر نیز موجود می باشد كه خطر آنها از لحاظ موارد پزشكی بیشتر از جوشكاری می باشد. از دلایل اصلی این بازنشستگی بیش از موعد ، بیماریهای عضلانی و جمجمه ای و سیستم گردش خون می باشد . در مطالعات دیگری كه بر روی جوشكاران شاغل در كشتی سازی انجام گرفت ، مشخص گردید كه ضایعات پزشكی در جوشكاران نسبت به كارگرانی كه در سایر بخش ها چون كشتی و یا تعمیرات موتور كار می كنند بسیار بیشتر می باشد و جوشكارانی كه بخاطر عوارض ناشــی از شغل ، كار خود را تــرك می كنند 20 درصد بیشتر از كارگـرانی است كه در بخش كنتــرل كار می كنند.

از موارد بالا چنین نتیجه گیری می شود كه از نقطه نظر پزشكی ، مشكلی كه بیش از همه سلامتی جوشكاران را به مخاطره می اندازد ناراحتی های مربوط به عضلات و جمجمه می باشد. در آینده ، مطمئنا" جوشكاری بر روی مواد پرآلیاژ و آلومینیوم كه احتیاج به مهارت بالا دارد ادامه خواهد داشت و موارد محدودی خواهد بود كه این جوشكاری ها با سیستم های روباتیك انجام پذیرد . بنابر این در سالیان آتی نیز جوشكاران در معرض ذرات و غبار مضر و تنش ها خصوصا" در شركتها  و سازمانهای كوچك خواهند بود. ساعات جوشكاری در روز افزایش یافته و بدین ترتیب تاثیر این مواد بر جوشكاران بیشتر خواهد گردید. این مشكل به خصوص در كارگاههای تولید قطعات بـــزرگ كه جوشكاری در یك محل و بر روی یك قطعه انجــام می پذیرد بیشتر نمایان می باشد. از لحاظ مسایل اجتماعی یكی از بیماریهای رایج شغلی ، بیكاری می باشد. بایستی به این مسئله توجه نمود كه استفاده از سیستمهای اتوماتیك در جوشكاری منجر به بیكاری گشته كه خود سبب تاثیرات مضری بر سلامتی می گردد.

مدیریت منابع انسانـی

با وجود آنكه اتوماسیون و استفاده از روبات در صنایع جوشكاری به مرور زمان اهمیت بیشتری می یابد، ولی در آینده جوشكاری دستی همچنان به عوان یك فعالیت مهم در صنعت جوش ارزش خود را حفظ خواهد نمود و تعادلی مابین روشهای دستی و اتوماتیك بوجود خواهد آمد. معمولا" یك جوشكار در سن 30  الی 35  سالگی مهارتهای بالا را كسب می نماید. در این سن جوشكار مهارت و ظرفیت فیزیكی لازم را داشته ، با بیشتر روشها و مواد جوشكاری آشنا بوده و به عنوان عضو فعال انجام وظیفه می نماید. در سن 40 و یا كمی بالاتر ، مشكلاتی در رابطه با برآورد كردن نیازهــای كار گریبان گیر او خواهد شد. و در این مرحله اگر وظایف كاری جوشكار تغییر نكند ، مشكلات پزشكی برای او پیش خواهد آمد و بعد از گذشت چند سال مسئله بازنشستگی زود هنگام و یا تغییر شغل مواجه خواهد شد . این وضعیت در شرایطی كه نیروی كار ارزان و قابل دسترس بود و همچنین تقاضا برای جوشكاران ماهر كم بود ، به خوبی قابل حل بود. ولی امروزه شرایط تغییر كرده و دلایل این تغییرات به قرار ذیل می باشد :

-    در اكثر كشورها ، ترغیب جوانان به جوشكاری روز بروز مشكل تر می گردد.

-    آمار حاكی از آن است كه در آینده خصوصا" در اروپا رقابت شدیدی برای نیروی كار خواهد بود.

-    رتبه و موقعیت اجتماعی و جوشكاری در جامعه پایین می باشد و اكثرا" فرزندان خانواده های كم درآمد به این شغل روی می آورند.

-    افزایش تقاضا برای تولید سبب افزایش زمان جوشكاری می گردد كه خود موجب بار كاری بیشتر برای جوشكاران می شود. این امر خود سبب ایجاد تنش بر كلیه افراد دخیل در تولید می شود.

-    تقاضا برای كیفیت بالاتر موجب آن می گردد كه جوشكار تحت آموزش دائمی برای كسب مهارتهای لازم باشد .

-    اتوماسیون و استفاده از روبات نیاز به اپراتورهای دارای دانش كافی در جوشكاری و برنامه ریزی تولید را می طلبد.

با توجه به مطالب ذكر شده چنین می توان نتیجه گرفت كه صنایع می بایستی متوجه مسئله رقابت فشرده در جهت استخدام و حفظ جوشكاران ماهر باشند. در این رابطه حرفه جوشكاری بایستی مورد حمایت قرار گیرد. معرفی تكنولوژی جدید در یك سازمان باید با همیاری مشترك كارگر و كارفرما انجام پذیرد. روش و رفتار به كار گرفته شده در موسسات و جامعه بطور فزاینده ای جوشكاران را به بازنشستگی زود هنگام ترغیب می نماید. این شرایط می بایستی تغییر یابد. دانش كافی برای شروع اقداماتی در این زمینه موجود می باشد . در كشور فنلاند با اعمال شرایط خاصی ، جوشكاران تا سن معمول بازنشستگی یعنی 65 سال به كار ادامه می دهند. مواردی كه در نظر گرفته شد شامل شرایط اقتصادی ، وضع جسمانی خوب ، علاقه به كار و مناسبات اجتماعی بودند.

مكانیسم های ارتقــاء توانایی كار مـــورد تجزیه و تحلیل قـــرار گرفت و یك جعبه ابـــزار ( tool box ) برای موسسات طراحی گردید. این باصلاح جعبه ابزار در واقع به عنوان راهنمایی برای الف) اشتغال  ب) برنامه ریزی ج) تنظیمات برحسب تقــدم كار بودند. نتایج نه تنها از لحاظ توانایی كار رضایب بخش بودنــد ، بلكه سبب بهبود در مسئله بازنشستگی نیز گشتند.

صنایع اروپایـــی با كمبود نیروی كار مواجهند . این امر نه تنها به خاطر عـدم توانایی حفظ و نگهداری نیروهای ماهر فعال می باشد ، بلكه استخدام نیروی جوان هم روز به روز رو به كاهش می گذارد .

در كل اروپا ، مدارس مهندسی ، آموزشی و برنامه های آموزشی دیگر جذابیتی برای نسل جوان ندارد. صنعت جوش نسبت به سایر شاخه های تولید با این مشكلات بیشتر مواجه است . بنابراین مباحث مطرح شده در این مقاله بایستی با جدیت بیشتری در نظر گرفته شود.

درسهایی مهم برای صنایع تولیدی

-    در آینده جوشكاری دستی و اتوماتیك بطور مشترك و در كنار هم خواهد بود ولی جوشكاری دستی با مسائلی مواجه خواهد شد كه ناشی از پیشرفت های تكنیكی می باشد. در آینده به كارگران با مهارتهای بالاتر نیاز می باشد.

-    روباتها و سایر ماشین ها در صورتی كه توسط اپراتورهایی كه دارای دانش كافی در رابطه با روش های پایـــه می باشند به كار گرفته شوند ، بازدهی افزایش خواهد یافت. معرفی تكنولوژی های جدید تولید بایستی با همكاری مدیریت و اپراتورها انجام پذیرد.

-    موسسات بایستی تغییرات اساسی در سازمان خود داده تا در به كارگیری افراد مشكلی نداشته باشند. به عنوان دیگر به مسئله مدیریت منابع انسانی باید توجه داشت.

-    صنایع باید قابلیت ارائه كار جذاب ، محیط كاری خوب ، فرصت های شغلی خوب و حقوق مناسب را داشته باشند.

-    صنایع باید برای افراد جوان ایجاد كار نمایند.