تعریف جهان‏گردی
در سال 1964 در کنفرانس بین‏المللیِ جهان‏گردی، جهان‏گرد یا توریست را این گونه تعریف کرده‏اند: «جهان‏گرد کسی است که به منظور تفریح، بازدید از نقاط دیدنی، معالجه، تجارت، ورزش و زیارت به کشور دیگر سفر کند، مشروط بر این که مدت اقامت از یک روز کم‏تر و از شش ماه بیش‏تر نباشد و در فاصله‏ای کم‏تر از هفتاد کیلومتر انجام نگیرد».

جهان‏گردی، ورزش و زیارت
جهان‏گردی در دنیای امروز، یکی از بهترین ابزارهای تبادل و تعامل فرهنگی است و سیاحت یا گشت و گذار در سرزمین‏های مختلفْ و از روش‏های موفق و گذران سالم اوقات فراغت است. جهان‏گردی در واقع مجموعه‏ای از سیر و سفرها و سیاحت‏های داخلی و خارجی است که با اهداف و نیّت‏های مختلف انجام می‏گیرد. امروزه بیش‏تر جهان‏گردانْ به منظور تفریح، بازدید از نقاط دیدنی، ورزش و زیارت به کشورهای دیگر سفر می‏کنند و از مسافرت خویش، تجربه فراوان کسب کرده، بهره‏ها می‏جویند.

صنعت جهان‏گردی در بستر زمان
جهان‏گردی پدیده تازه‏ای نیست و آدمی همواره سودای سیر و سیاحت را در سر پرورانیده است. با بررسی تاریخ گذشته، به خاطرات و سرگذشت‏های کسانی بر می‏خوریم که به نقاط مختلف جهان سفر کرده‏اند و مدتی را بین اقوام مختلف به سر برده و نحوه زندگی، آثار هنری، صنایع و دیگر ویژگی‏های آن‏ها را دیده و یا از زبان دیگران شنیده‏اند و پس از بازگشت به وطن، دیده‏ها و شنیده‏ها را به رشته تحریر درآورده و یا برای دیگران بیان کرده‏اند که سینه به سینه به نسل‏های بعدی منتقل گردیده است. این نوشته‏ها، حاکی از آن است که جهان‏گردی، با انگیزه‏های مختلف از دیرباز بین انسان‏ها رواج داشته و آثار مکتوب به جا مانده از این گردش‏ها، به نسل‏های بشر در شناخت تاریخ و جغرافیای مکانی و شرایط زندگی و حکومتی گذشتگان کمک می‏کند.

پیشینه اصطلاح توریست در اروپا
جهان‏گردی با سبک جدید، از اوایل قرن شانزدهم میلادی شروع شد. زمانی که انقلاب صنعتی اروپا را فراگرفت و شیوه‏های نوین زندگی در جامعه اروپا نمود پیدا کرد، بروز مسایل گوناگون شغلی و فرهنگی موجب شد تا استفاده از اوقات فراغت و توجه به سیر و سفر به منظور دور شدن از مسایل و مشکلات روحی و جسمی ناشی از اشتغالات فکری و فیزیکی، افزایش یابد. از اوایل قرن هفدهم میلادی، اصطلاح توریست در جامعه فرانسه رایج گردید. این اصطلاح در مورد جوانانی به کار برده می‏شد که برای تکمیل تحصیلات وکسب تجربه‏های لازم زندگی، مسافرت می‏کردند. اندک اندک در سایر جوامع اروپایی نیز توریست به مسافرینی گفته می‏شد که هدف آن‏ها از مسافرتْ گردش، استراحت و آشنایی با فرهنگ مردم سایر کشورها بود.

نقش جهان‏گردی در توسعه اقتصادی
یکی از نکات حایز اهمیت در جهان‏گردی، توجه به بُعد اقتصادی آن است. توجه به ارزش و بُعد اقتصادی جهان‏گردی، پس از جنگ دوم جهانی آغاز گردید؛ زیرا ساختار اقتصادی و صنعتیِ بیش‏تر کشورهای اروپایی، تقریبا نابود شده بود و نیاز مالی فراوانی برای بازسازی آن‏ها وجود داشت. از این رو، مسأله جهان‏گردی، به عنوان یک عامل مهمِ درآمد، در بازسازی خرابی‏ها و ترمیم ساختارهای بنیادین اقتصادی مورد توجه قرار گرفت و دولت‏ها در راه گسترش همه جانبه آن اقدام به سرمایه گذاری مالی و انسانی مناسب کردند. پس از زمانی کوتاهْ با تحول سریع امکانات ارتباطی، مسأله جهان‏گردی به صنعتی با قابلیت بهره‏دهی بالا تبدیلْ و ظرفیت پذیرش سرمایه گذاری در آن افزایش یافت. امروزه روند تحول و تکامل، نه تنها این صنعت را به منبع مهمی برای کسب درآمدهای ارزی برخی کشورها تبدیل کرده، بلکه آن را در زمره عوامل توسعه کشورها قرار داده است.

تاریخچه جهان‏گردی در ایران
مسأله جهان‏گردی در ایران، با نگرش جدید از سال 1317 مورد توجه قرار گرفت و برای اولین بار در وزارت کشور، اداره‏ای تحت عنوان «امور جهان‏گردی» سازمان یافت و در زمینه این صنعت فعالیت‏ها آغاز گردید. در سال 1320، این اداره به «شورای عالی جهان‏گردی» تغییر نام داد. در سال 1342، «سازمان جلب سیّاحان» تصویب و کار خود را شروع کرد. در سال 1353، سازمان مذکور با سازمان اطلاعات وقت ادغامْ و وزارتی تحت عنوان «وزارت اطلاعات و جهان‏گردی» تأسیس گردید و اکنون «سازمان ایران گردی و جهان‏گردی» زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد، متولّی این امر است.

جهان‏گردان، سفیران فرهنگی ایران
جهان‏گردانی که امروزه به ایران سفر می‏کنند، با آن‏هایی که در گذشته می‏آمدند، تفاوت دارند. جهان‏گردِ امروز، معمولاً علاقه‏مند به تبادلات فرهنگی بوده و مجذوب آثار هنری و فرهنگی و آداب و رسوم ما ایرانیان است، به ویژه اروپایی‏ها که محبت و مهمان‏نوازی ایرانیان برایشان تازگی دارد. آن‏ها پس از گشت و گذار در ایران و بازگشت به وطن، معمولاً سفیران فرهنگی خوبی برای جمهوری اسلامی ایران هستند و بر طبق آمار و مصاحبه‏هایی که انجام گرفته، 95 درصد کسانی که از ایران دیدن می‏کنند، هنگام رفتنْ دیدگاهشان درباره ملت و کشور ایران تغییر کرده و از پیشرفت، ترقی و مهمان نوازی ایرانیان صحبت می‏کنند.

جاذبه‏های مذهبی ایران برای جهان‏گردان
بدون شک، ایران جاذبه‏های فراوان دارد، ولی جاذبه‏های ویژه توریستی ایرانْ زیارت گاه‏های مذهبی آن است. کشور ما به عنوان تنها کشور شیعه دنیا، از نظر دینی برای مسلمانان جهان دارای اهمیت خاصی است. وجودبارگاه ملکوتی حضرت علی بن موسی الرضا علیه‏السلام ، قوی‏ترین جاذبه دینی در این زمینه را داراست. علاوه برآن، آستانه مقدس حضرت معصومه علیهاالسلام در قم هم که پویاترین پایگاه تدریس و نشر علوم اسلامی در جهان اسلام است، یکی از جاذبه‏های قوی مذهبی ایران به شمار می‏آید. هم چنین مرقد مطهر حضرت عبدالعظیم حسنی در ری و آستان حضرت شاه‏چراغ در شیراز و دیگر امام زادگان مشهور و هم چنین مرقد مطهر امام خمینی رحمه‏الله خود جاذبه‏های مذهبی دیگر هستند که همه ساله، پذیرای جهان‏گردان مسلمان از کشورهای اسلامی و غیراسلامی است.

جاذبه‏های تاریخی و فرهنگی ایران
کشور اسلامی ایران، جاذبه‏های فراوان تاریخی و فرهنگی دارد. آثار و بقایای زندگی پیشینیان در گوشه و کنار کشور، که حاکی از وجود زندگی اقوام مختلف با تمدن‏های گوناگون در این سرزمین بزرگ بوده، برای جهان‏گردان بسیار حائز اهمیت است. امروزه نمونه بارز تمدن و فرهنگ اقوام گذشته ایران را می‏توان در آثاری چون تخت جمشید، معبد تخت رستم، طاق بستان، بیستون و... جست‏وجو کرد. این آثار برای جهان‏گردان خارجی از اهمیت به سزایی برخوردار است و می‏تواند آنان را در سفر به ایران و بازدید از آثار تاریخی و فرهنگی این سرزمین کهن، تشویق کند.

جاذبه‏های طبیعی ایران
کشور زیبا و تاریخی ایران، آثار و جاذبه‏های طبیعی فراوانی دارد. این آثار، از جاذبه‏های مهم و قوی برای جهان‏گردان خارجی به شمار می‏روند. وجود آثار و دیدنی‏های طبیعی مانند غار زیبا و شگفت‏انگیز علی صدر در همدان و مناطق زیبای جنگلی و ساحلی کناره‏های دریای خزر و صدها آثار طبیعی دیگر، از جمله جاذبه‏های طبیعی است که در جذب جهان‏گردان خارجی جایگاه ویژه‏ای دارند. باشد که از این آثار به خوبی محافظت کنیم و زمینه مسافرت و بازدید جهان‏گردان را که در رونق اقتصادی کشور سهم به سزایی دارد، به درستی فراهم سازیم.

سعدی شیرازی و جهان‏گردی
کشور تاریخی و تمدن پرور ایران، از گذشته‏های دور به جهت موقعیت ممتاز جغرافیایی و تأثیری که حکومت‏های حاکم آن بر منطقه و جهان معاصر خود داشتند، مورد بازدید جهان‏گردان مختلفی قرار می‏گرفت و خاطرات این گونه افراد چون هِردُوت، مارکوپولو و ابن بطوطه بغدادی، بیانگر بخشی از تاریخ اقوام و گذشتگان ایران است. در مقابل، بزرگانی از ایران هم با سفرهای خود به سایر نقاط جهان، مجموعه‏ای از دیده‏ها و شنیده‏ها را جمع آوری و منتشر کرده‏اند که از جمله می‏توان به دو کتاب گلستان و بوستان اشاره کرد که نتیجه سال‏ها جهان‏گردی سعدی شیرازی بوده است.

جهان‏گردی در اسلام
جهان‏گردی و سیاحت که در مکتب گران سنگ اسلام «سیر فی الارض» نامیده شده، همواره مورد تأکید و توصیه قرآن و پیشوایان دینی قرار گرفته است. قرآن در این باره می‏فرماید: «بروید و در روی زمین گردش کنید؛ سپس بنگرید عاقبت و سرانجام گنه‏کاران چگونه بوده است» و امیرمؤمنان علی علیه‏السلام چنین فرموده است: «سفر کن، و مانند مرغ پابسته نباش».

هدف از جهان‏گردی
در دین شکوه‏مند اسلامْ برای جهان‏گردی و گردش گری اهداف بسیار گفته‏اند که از آن جمله درس و عبرت، تفکر و تدبر و شنیدن صدای خاموش گذشتگان است. امیرمؤمنان علی علیه‏السلام می‏فرماید: «هدف تو از سفر طلب فضیلت‏ها و کسب کمال باشد که در سفر، پنج فایده پنهان است: اندوه‏ها از دلت برطرف می‏شود؛ با مسافرت می‏توانید کسب معیشت کنید؛ علم کسب کنید؛ با آداب و رسوم دیگران آشنا می‏شوید؛ و توفیق هم نشینی با مردان بزرگ را پیدا می‏کنید».

معلم خاموش
از ابعاد مهم جهان‏گردی، دیدار آثار باستانی باقی مانده از فرهنگ‏های کهن است. آثار به جامانده از دوران‏های گذشته، اسناد زنده و گویای تاریخ هستند که در عین خاموشی، هزار زبان دارند؛ ویرانه کاخ‏های ستم‏گران و بناهای شگفت‏انگیز اهرام مصر، کاخ‏های کسری و... که در جای جای این جهان پهناور پراکنده‏اند، هر یک پیام‏های فراوانی در سینه پنهان دارند و قرآن چه زیبا می‏فرماید: «بروید و در روی زمین گردش کنید».

شاخه‏ها و انواع جهان‏گردی
با توجه به نوع جهان‏گردانْ صنعت جهان‏گردی هر روز گسترش می‏یابد و مراکز جهان‏گردیِ مختلف و اشتغالات متعددی را به وجود آورده است. جهان‏گردان از جهت نوع گردش‏گری، به شاخه‏های مختلفی چون جهان‏گردان تفریحی، جهان‏گردان ورزشی، مردم‏شناس، باستان شناس، جهان‏گردان مذهبی و... تقسیم می‏شوند.

پایان جنگ و آغاز جهان‏گردی
سازمان جهان‏گردی در دوران طاغوت به مرکز بی‏بندوباری و غرب‏گراییِ کورکورانه تبدیل شده بود و در جریان انقلاب اسلامی تعطیل گردید. پس از پیروزی انقلاب نیز با جنگ تحمیلی عراق بر ضد ایران، فرصت احیای این سازمان صنعتی و اقتصادی از دست رفت. پایان جنگ در سال 1367، روی آوردن به سیاست‏های توسعه گرا، تدوین برنامه اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (1372ـ1368) و تصویب قانون توسعه صنعت ایران گردی و جهان‏گردی در سال 1370، موجب جلب توجه دوباره به جهان‏گردی شد و کشور توانست سهم شایسته‏ای از این صنعت کسب کند و جهان‏گردی دوباره رونق گرفت.