میزان بخار آبی که رصدخانه ی فضایی هرشل متعلق به آژانس فضایی اروپا (esa) یافته به قدریست که با آن می شود اقیانوس‌های زمین را بیش از 2000 بار پر کرد. این بخار آب در یک ابر گاز و غبار دیده شد که در آستانه ی رُمبش (فشردگی) و پدید آوردن یک ستاره ی خورشیدسان تازه است.
 |
|
نمای فروسرخ هرشل از بخشی از ابر مولکولی گاو نر، که در آن ابر پیش-ستاره ای l1544 در پایین، سمت چپ و به رنگ روشن دیده می شود. ابرهای گاز و غبار دیگری با چگالی های گوناگون این ابر را در بر گرفته اند. ابر مولکولی گاو نر (ثور) حدود 450 سال نوری از زمین فاصله دارد و نزدیک ترین منطقه ی بزرگ ستاره زایی به ماست. میدان دید درون این عکس پهنه ای به اندازه ی تقریبی 1 در 2 دقیقه ی قوسی را می پوشاند. |
ستارگان در دل ابرهای سرد و تیره ی گاز و غباری - هسته های پیش ستاره ای - شکل می گیرند که همه ی مواد مورد نیاز برای ساخت منظومه ای مانند منظومه ی خورشیدی ما را در بر دارند. آب، ماده ی بنیادین زندگی روی زمین، پیشتر هم بیرون از منظومه ی خورشیدی و به صورت گاز و یخ درون ذرات ریز غبار، نزدیک جایگاه های فعال ستاره زایی، و در قرص های پیش-سیاره ای که توان ساختن منظومه های سیاره ای را داشتند دیده شده بود.
 |
|
نمای نزدیک از l1544 توسط تلسکوپ هرشل که از مرکز
هسته ی پیش-ستاره‌ای گرفته شده، به همراه طیف آبِ دیده شده.
اوج نمودار نشانگر افزایش درخشندگی (طیف نشری) است، و
افت نمودار نشانگر کمبود (طیف جذبی) می باشد.
این دو ویژگی برای این به کار رفته اند که چگالی و جابجایی
مولکول های آب درون ابر را نشان بدهند.
تابش ناشی از مولکول هاییست که از دید هرشل، دارند از پشت
ابر به سوی مرکز، جایی که ستاره‌ی تازه شکل خواهد گرفت
نزدیک می شوند. میزان تابش نشان می دهد که این مولکول ها
دارند در چگال ترین بخش هسته پیش می روند؛ بخشی که حدود
1000 یکای اخترشناسی گستردگی دارد.
ویژگی جذب (درآشامش) هم ناشی از مولکول های آبِ جلوی
ابر است که از چشم بیننده به سوی مرکز حرکت می کنند. این
مولکول های آب در مناطق کم‌چگال تر و دورتر از مرکز جای
دارند.
ویژگی های جذب و تابش با هم نشان می دهند که این ابر در
حال انقباض گرانشی است، یعنی دارد برای ساخت یک ستاره‌ی
تازه در خود می رُمبد. |
[ولی] مشاهدات تازه ی هرشل از یک هسته ی سرد پیش-ستاره ای در صورت فلکی
گاو نر (ثور)، نخستین کشف بخار آب در یک ابر مولکولی در آستانه ی ستاره زایی است. این هسته ی پیش-ستاره ای به نام لیندز 1544 (lynds 1544) خوانده می شود. با گذشتن پرتوهای پرانرژی کیهانی از درون این ابر، این حجم غول پیکر بخار آب از درون ذرات یخ‌زده ی غبار آزاد شده.
پائولا کاسلی از دانشگاه لیدز بریتانیا می گوید: «برای تولید این همه بخار آب می بایست مقدار فراوانی آب یخ زده در این ابر وجود داشته باشد، بیش از 3 میلیون برابر اقیانوس های زمین در حالت یخ زده. چیزی که ما پیش از مشاهداتمان می پنداشتیم این بود که همه ی این آب به صورت یخ‌زده در دل ذره های غبار جای دارد، چرا که این ابر سردتر از آن بود که آب درونش بتواند به حالت گازی در آید، و از همین رو نتوانستیم آن را اندازه بگیریم. اکنون نیاز به بازنگری در برداشتمان از فرآیندهای شیمیایی درون این منطقه ی چگال، و به ویژه در اهمیت نقش پرتوهای کیهانی برای نگهداری بخشی از بخار آب داریم.»
این مشاهدات همچنین نشان دادند که مولکول های آب به سوی قلب این ابر، جایی که ستاره ی تازه احتمالن شکل خواهد گرفت روان هستند، و همچنین این که رمبش گرانشی تازه آغاز شده است.
کاسلی می گوید: «در حال حاضر مطلقن هیچ نشانی از ستاره در این ابر تیره به چشم نمی خورد، ولی با نگریستن به مولکول های آب، می توانیم شواهدی از حرکت به سمت درون این منطقه بیابیم؛ که می تواند نشانگر این باشد که کل ابر در حال چگالش و رمبش به سوی مرکزش می باشد. مواد این ابر برای پدید آوردن یک ستاره دستکم به سنگینی خورشید بسنده می کند، این بدان معناست که یک منظومه ی سیاره ای هم می تواند در آن ساخته شود که چه بسا همانند منظومه ی خودمان باشد.»
بخشی از بخار آب دیده شده در l1544 به مصرف ستاره زایی خواهد رسید، ولی بقیه ی آن در قرص پیرامون ستاره جای خواهد گرفت و در نتیجه ذخیره ای سرشار از آب برای تغذیه ی سیاره های احتمالی آینده پدید خواهد آورد.
constellation taurus - water vapor - molecular cloud - star formation - european space agency - esa - herschel space observatory - earth - sun-like star - prestellar core - solar system - protoplanetary disk - planetary system - lynds 1544 - paola caselli - cosmic rays - gravitational collapse - sun - l1544 - planet - interstellar medium - g?ran pilbratt - water spectrum - gravitational contraction