رشد 57 درصدی ارزش صادرات گل و گیاهان زینتی
در سال 1386
اشاره: اهمیت گل و گیاهان زینتی در زندگی انسان بهخصوص در دنیای صنعتی امروزی و نقش و جایگاه آن در روح و روان آدمیبر كسی پوشیده نیست. گل و گیاه در فرهنگ و ادبیات ایرانیان نیز جایگاهی بسیار بلند دارد.
توجه روز افزون كشورهای مختلف جهان به تولید و مصرف گیاهان زینتی با تفكر اثرهای رواندرمانی، ما را بر آن میدارد كه با یك برنامه ریزی صحیح از امكانات خدادادی كشورمان در راستای بالا بردن فرهنگ مصرف گیاهان زینتی در كشور و همچنین تولید و صادرات آن، به عنوان یكی از محورهای مهم اقتصادی و ارزآور استفاده لازم را به عمل آوریم. این توجه میتواند در راستای موارد زیر تحقق یابد:
1-تأكید بر اهمیت اقتصادی، اشتغال زایی و صادرات گل.
2-زمینه سازی برای بحث و تبادل نظر در مورد مسایل پرورش گل و گیاه.
3-جذب گردشگران داخلی و خارجی به سبب تنوع و كیفیت گل ایران.
4-ضرورت تلاش برای رواج استفاده از گلهای طبیعی به جای گلهای مصنوعی وارداتی.
5-لزوم فرهنگ سازی برای پرورش گل و گیاهان زینتی بهویژه در مناطق شهری با توجه به تأثیرهای روحی و روانی آن.
6-لزوم افزایش سرانه مصرف گل و گیاه در كشور با توجه به رشد روزافزون شهرنشینی و دوری از طبیعت.
7-ضرورت معرفی گلهای ایرانی به بازارهای داخلی و خارجی.
گل میتواند بیش از هر چیز شادی، آرامش و طراوت را به انسان هدیه دهد. نكته جالب توجه درباره نقش گل در سلامت روحی و روانی افراد جامعه آن است كه با تماشا كردن گل و لذت بردن از طراوت، رنگ و عطر زیبای آن حالت روحی نامتعادل افراد تغییر مییابدو به حالت طبیعی باز میگردد. گل و گیاه میتواند باعث ایجاد حس نگرش مثبت به زندگی و آرامش، احساس شادی و رضایت و صمیمیت در افراد شود.
از سویی، سرمایه گذاری به منظور تولید گل از نظر اقتصادی حایز اهمیت است و سرمایه گذاری در ایران در این زمینه از حدود 50 سال پیش آغاز شده است. البته قبل از آن نیز در بسیاری از باغها گل و درختچههای زینتی پرورش داده میشد اما این كار از نظر اقتصادی به وسعت و اهمیت امروز نبود. بخش عمده سرمایه گذاری در زمینه گلكاری توسط بخش خصوصی انجام میگیرد و در سالهای اخیر وزارت جهاد كشاورزی از نظر فنی و ارایه تسهیلات و اعتبارات در سطح گستردهای به منظور ارتقای تولید گل و گیاهان زینتی و ساخت واحدها و مجتمعهای گلخانه ای كمك كرده است.
سطح زیركشت گلخانهها در كشور، در مجموع 6700 هكتار بوده كه 2670 هكتار آن به گل و گیاهان زینتی و 3794 هكتار آن به كشت سبزی و صیفی و 236 هكتار آن نیز به سایر محصولات گلخانه ای نظیر (توتفرنگی، گیاهان دارویی و ...) اختصاص یافته است.
به غیر از سطوح ذكر شده بالا، هماكنون 2270 هكتار گل و گیاهان زینتی در فضای باز مورد كشت و كار قرار دارد و همچنین 189 مجتمع گلخانه ای در كشور در حال مطالعه و اجراست كه سطح كل این مجتمعها حدود 9700 هكتار و سطح مفید گلخانههای احداثی در این مجتمعها حدود 5 هزار هكتار خواهد بود.
همچنین میزان تولید گل و گیاهان زینتی در كشور به شرح زیر است: گلهای شاخه بریده 3/2 میلیارد شاخه، گلهای گلدانی 36 میلیون گلدان، درخت و درختچههای زینتی 155 میلیون درخت و درختچه و گیاهان فصلی و نشایی 867 میلیون بوته.
مزایای كشت گلخانهای
1-افزایش تولید در واحد سطح (حداقل 10 برابر فضای آزاد.)
2-بیش از یك دوره تولید محصول در طول سال.
3-افزایش كیفیت محصول تولیدی در گلخانهها (با كنترل بهتر آفات و بیماریها با اعمال روشهای كنترل بیولوژیكی و كاهش مصرف سموم كه در نهایت باعث افزایش كیفیت محصول و افزایش صادرات و حفظ محیط زیست میشود.)
4-صرفه جویی در مصرف آب با اعمال مصرف بهینه و با استفاده از روشهای نوین آبیاری.
5-استفاده از اراضی غیرقابل كشت با سیستم هیدروپونیك.
6-عدم وابستگی تولید به شرایط محیطی و امكان بازاریابی مناسب و تنظیم برنامه كشت مطابق نیاز بازار.
7-تداوم كار و تولیدمحصول در تمام فصول سال با توجه به امكان كنترل عوامل محیطی و تنظیم شرایط مورد نیاز گیاه (استفاده از اوقات فراغت زارعان در پاییز و زمستان.)
8-آزادسازی اراضی برای تولید محصولات استراتژیك مانند گندم، ذرت، برنج و دانههای روغنی.
9-كاهش جذب عناصر سنگین توسط گیاهان و حفظ سلامت جامعه با سیستم هیدروپونیك كه امكان جذب و كنترل این عناصر را فراهم میسازد.
10-جلوگیری از تغییر كاربری اراضی برای ساختمان به دلیل سودمند بودن تولیدات گلخانهای در اغلب مناطق.
11-جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهر با احداث واحدهای گلخانه ای.
12-ایجاد فرصتهای شغلی برای جوانان، زنان روستایی و دانش آموختگان كشاورزی.
وضعیت صادرات گل و گیاهان زینتی
از آنجایی كه دولت با تكیه بر ظرفیتها و استعدادهای موجود و با اعتقاد به گسترش توسعه صادرات محصولات كشاورزی ازجمله گل و گیاهان زینتی سعی دارد همه موانع موجود در مسیر توسعه پایدار را از میان بردارد و طرحهای عظیم ملی را كه در شكوفایی اقتصادی و ارتقای سطح معیشتی جامعه نقش اساسی ایفا میكند با سرعت و جدیت به اجرا در آورد، توجه و پرداختن به صادرات محصولات گلخانه ای در دستور كار وزارت جهاد كشاورزی قرار گرفته است و خوشبختانه با برنامه ریزی اصولی و حمایت از صادرات گل و گیاهان زینتی در سالهای اخیر، شاهد جهش بسیار مثبت در زمینه صادرات گل و گیاه بوده ایم. به طوری كه صادرات گل و گیاه در سال 1386 بالغ بر 13 هزار تن بوده كه نسبت به سال 1385 حدود 5 هزار تن (معادل 5/62 درصد) افزایش نشان میدهد و ارزش صادرات گل و گیاهان زینتی در سال 1386 معادل یازده میلیون دلار بوده كه نسبت به سال 1385، چهارمیلیون دلار (57 درصد) افزایش نشان میدهد.
بازاریابی گل و گیاهان زینتی و محصولات گلخانه ای
در بازاریابی محصول باید پذیرفت كه امروز دیگر بازار نه مرز میشناسد و نه مشتری خاصی را در نظر دارد. جهانی شدن بازار (Globalization) ، پدیدهای است كه شعار « جهانی بیندیش و جهانی عمل كن » را برای فعالان اقتصادی خلاصه میكند، یعنی اقتصاد و تجارت بدون مرز كه لازمه آن بینش وسیع، حركت هدفمند، نگرش سیستمی و افزایش توانمندیها است. بر اساس این، تولیدكننده، محصولات خود را هماهنگ با تقاضای مشتریان گوناگون داخلی و خارجی عرضه میكند یا عبارت دیگر، فعالیتهای اقتصادی خود را بر پایه اصل گرایش تولید پی ریزی میكند. در بازاریابی محصولات گلخانه ای موضوع جدید و اساسی سلامت و ایمنی غذاست كه وظیفه بسیار سنگین اخلاقی و شرعی را برای تولیدكنندگان و دست اندركاران بخش بازرگانی ایجاد میكند.
در این رهگذر، توجه به توسعه پایدار و بازاریابی برای محصولات ارگانیك و عاری از آلودگی با در نظر گرفتن استانداردهای جهانی میتواند ما را در مسیر تحقق سلامت غذایی مردم و توفیق در صادرات رهنمون باشد زیرا از اركان یك فعالیت تولیدی كشاورزی، درك عمیق مسایل بازرگانی تولید از جمله تأكید بر كاهش هزینههای تولید، استانداردسازی و رقابت پذیری محصولات است.
سرمایه گذار گزینه ای را انتخاب میكند كه تصویری روشن از آینده آن داشته باشد و امنیت سرمایه گذاری آن تأمین شده باشد تا با یك انتخاب آگاهانه و كسب تجربه و تخصص لازم در زمینه تولید وارد عرصه شود.
اهمیت كشتهای گلخانه ای در شرایط كم آبی و خشكسالی
با توجه به اینكه كشت محصولات مختلف از جمله سبزی، صیفی و گل و گیاهان زیتنی در محیطهای كنترل شده گلخانه ای انجام میشود، مصرف آب تحت این شرایط كمتر از محیط باز است. از سویی استفاده از سیستمهای آبیاری تحت فشار نیز به كاهش مصرف آب در گلخانهها كمك میكند.
از اینرو، در شرایط كم آبی و خشكسالی حاكم بر كشور، گذشته از اینكه به طور طبیعی مصرف آب در تولیدات گلخانهای كم است، توجه به توصیههای بخش تحقیقات در ارتباط با این موضوع نیز میتواند نتایج ارزندهای در پی داشته باشد، از جمله:
الف_ عوامل بهزراعی
1– بهبود سیستمهای كشت و تبدیل آنها به سیستمهای كشت هیدروپونیك.
2– استفاده از سیستمهای بسته هیدروپونیك برای كاهش مصرف آب (حدود 30 درصد) و جلوگیری از آسیبهای زیست محیطی.
3– كاهش تبخیر و تعرق از سطح خاك و گیاه بهوسیله سایهدهی )shadding(، نصب بادشكن، استفاده از مواد كاهنده تعرق از سطح گیاه، مالچ، كنترل علفهای هرز، توسعه كشتهای گلخانه ای به جای فضای باز، استفاده از سیستم كشت ارگانیك، شخمهای حفاظتی، هرس در باغها، استفاده از بستههای كشت با ظرفیت نگهداری بالای آب (مثل بستههای ساخته شده از مواد آلی، پشم سنگ) استفاده از سوپر جاذب ها، كاشت ارقام و گونهها با پوشش مناسب اندام هوایی برای كاهش تبخیر و تعرق، تغذیه بهینه گیاهان بر اساس آزمون خاك، توصیه به استفاده از عنصر پتاس، بهینه كردن شرایط محیطی تولید، استفاده از آمارها و پیش بینیهای هواشناسی در عملیات كاشت، داشت و برداشت، در نظر گرفتن مسایل به زراعی (مانند تراكم كاشت مناسب و ....)
ب_ عوامل به نژادی
1-استفاده از ارقام مقاوم به كم آبی.
2-استفاده از گیاهان با دوره رشد كوتاه (زودرس.)
3-استفاده از گونهها و ارقام قابل كشت در فصل پاییز.
4-تولید محصولات خارج از فصل (پاییز و زمستان.)
5-استفاده از سیاستهای تعیین الگوی كشت در گلخانهها.
6-استفاده از ارقام و گونههای با دوره تولید طولانیتر گل و محصول.
7-اولویت كاشت محصولات با بازدهی اقتصادی تولید بالا تر از طریق اعمال سیاستهای تشویقی .
ج_ افزایش كارآیی آبیاری و استحصال آب
1-استفاده از روش آبیاری زیرزمینی.
2-استفاده از آبیاری قطره ای.
3-استفاده از آبیاری جریان فروكش در گلخانه.
4-بهینه كردن سیستمهای آبیاری و استفاده از آبیاری بسته )close( در سیستمهای هیدروپونیك.
5-احیاء و مرمت قنواتی كه گلخانهها از آنها مشروب میشوند.
میشوند.
6-اصلاح كیفیت آب (استفاده از آب شیرین كن، اسیدزنی و ....)
7-مدیریت آبهای بلااستفاده شامل حوضچهها و سدهای ذخیزه سازی و تغذیه آبهای زیرزمینی.
8-ضرورت در نظر گرفتن كارایی اقتصادی آب.
د_ مدیریت گلخانه
1-اصلاح روشهای سرمایشی گلخانه و بهره گیری از پدهای سلولزی به جای پوشال.
2-برآورد نیاز آبی گلخانه ای محصولات و كاهش اتلاف آب.
3-اصلاح روشهای انتقال آب تا محل گلخانه.
4-اصلاح مخازن نگهداری آب و پوشش دار كردن آنها در سایتهای گلخانه ای.
5-تمركز بر سیستمهای كشت هیدروپونیك بسته به منظور جلوگیری از اتلاف آب و حفظ محیط زیست.
6-بهینه سازی شرایط محیطی تولید، استفاده از 2Co در گلخانه، توجه به میزان نور، دما و رطوبت به منظور كاهش تبخیر و تعرق و مصرف آب در گیاه.
هـ _ ترویج، آموزش و تحقیقات
1-آموزش راههای پیشگیری از كمبود آب.
2-ترویج فرهنگ مصرف بهینه آب.
3-آموزش اثرهای زیست محیطی كمبود آب.
4-برنامه ریزی مناسب برای واردات محصولات مرتبط با گلخانه ها.
5-اجرای طرحها و پروژههای تحقیقاتی مرتبط مقابله با اثرهای خشكسالی و استفاده از نتایج برای امر ترویج و آموزش مقابله با خشكسالی.
مهمترین اقدامهای انجامشده در خصوص گل و گیاهان زینتی در سال 1386
1 – همكاری با سازمان تحقیقات برای تدوین تحقیقات راهبردی گل و گیاه.
2-تولید و تكثیر ارقام جدید گل رز با همكاری پژوهشكده بیوتكنولوژی و ایستگاه تحقیقات گل و گیاه محلات.
3-تشكیل جلسه با بخش كشاورزی سفارت هلند در ایران و بررسی امكان آموزش گلخانه داران.
4-برگزاری نشستهای لازم با بخش خصوصی برای بررسی و پیگیری روند تولید و بازرگانی تولیدات گل و گیاه.
5-هماهنگی لازم با سازمان حفظ نباتات برای رفع مسایل و مشكلات واردات اندامهای تكثیری گل و گیاه.
6-تهیه دستورالعمل فنی بند «ل» تبصره 2 قانون بودجه سال 1384 در خصوص گلخانه ها.
7-پی گیری تعیین روز 25 خرداد ماه به عنوان روز ملی گل در كمیسیون نامگذاری روزهای خاص شورای فرهنگ عمومیو تصویب آن دركمیسیون.
8-برگزاری جلسات ستاد گل و گیاهان زینتی با هدف پیشبرد امور و رفع مشكلات گل و گیاهان زینتی.
9-پیگیریهای لازم برای احداث پایانههای صادراتی گل و گیاهان زینتی.
10-پی گیری امورمربوط به مجتمعها و دهكدههای گل و گیاه.
11-هماهنگیهای لازم برای واردات ارقام مختلف اندامهای تكثیری گل و گیاهان زینتی و نیازهای وارداتی بخش گل و گیاهان زینتی.
12-پی گیری و انجام امور مربوط به جلوگیری از ورود قاچاق گلهای شاخه بریده و گیاهان زینتی.
مهمترین اقدامهای انجام شده مجتمعهای گلخانه ای در سال 1386
تعداد مجتمعهای گلخانه ای در حال مطالعه توسط سازمان جهاد كشاورزی استانها 189 مجتمع است كه از این تعداد، مطالعات 72 مجتمع گلخانه ای به اتمام رسیده و برای بررسی و اعلام نظر نهایی به مدیریت طرح مطالعات باغبانی كشور ارسال شده و مطالعات فاز یك و 2 تعداد 8 مجتمع گلخانه ای نیز پایان یافته و در حال تنظیم اسناد مناقصه و انتخاب پیمانكار برای ساخت سازه توسط بانك زمین است. همچنین تعداد 109 مجتمع توسط سازمانهای جهاد كشاورزی در دست مطالعه است كه بعد از اتمام مطالعات، به مدیریت طرح برای ارزیابی و بانك زمین برای ساخت سازه ارسال میشود. شایان ذكر است كه متوسط پیشرفت فیزیكی اجرای زیرساختهای مجتمعهای گلخانه ای در كشور 52 درصد و مطالعات 77 درصد است.
1-تصویب آیین نامه تشخیص صلاحیت مشاوران برای احداث گلخانه و مجتمعهای گلخانه ای به منظور مطالعات فازهای یك، 2 و 3 با هماهنگی معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رییسجمهوری.
2-پیگیری تصویب آیین نامه تشخیص صلاحیت پیمانكاران ساخت سازههای گلخانه ای با همكاری معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رییس جمهوری.
3-تدوین شرح خدمات مطالعات فازهای یك، 2 و 3 گلخانه ای و ابلاغ به استانها برای ایجاد وحدت رویه.
4-هماهنگی لازم با بانك كشاورزی برای پذیرش گلخانههای پلاستیكی مدرن و مكانیزه به عنوان وثیقه.
5-تهیه و تدوین نظام گلخانههای كشور.
6-تشكیل ستاد اجرایی مجتمعهای گلخانهای و برگزاری جلسههای مستمر.
7-انتخاب شركت مهندسان مشاور یكم به عنوان مدیر طرح مطالعات باغبانی برای بررسی و ارزیابی گزارشهای مطالعات مجتمع گلخانه ای.
8-همكاری با بانك زمین و سیستماتیك كردن روند كارها برای تسریع در امور اجرایی.
9-پی گیری از سازمانهای جهاد كشاورزی استانها برای تسریع در روند مطالعات ساخت زیرساختها و احداث سازههای گلخانه ها.
10-هماهنگی لازم برای تهیه نرمافزار بانك اطلاعات گلخانههای كشور.
11-تشكیل كمیته فنی در استانها برای بررسی طرحهای مرتبط با احداث گلخانهها در راستای تمركززدایی و جلوگیری از رفت و برگشتهای غیرضروری سرمایه گذاران.
12-تدوین روند مستمر مطالعات مجتمعهای گلخانهای بین استانها و مشاوران یكم در راستای تسریع بخشی امور.
13-پیگیریهای لازم برای تدوین استاندارد سازههای گلخانه ای در كشور.
14-همكاری برای تدوین طرح ملی آموزش گلخانهداران و متقاضیان احداث گلخانهها با هماهنگی مدیریت آموزش و نیروی انسانی و معاونت ترویج و نظام بهره برداری.
15-پیگیری مطالعات طرح تدوین ضوابط و معیارهای فنی طراحی و بهرهبرداری از سیستمهای متنوع گلخانهای در كشور.
چالشهای موجود تولید گل و گیاهان زینتی و سبزی و صیفی گلخانه ای
1-كمبود كارشناسان متخصص در زمینه تولید محصولات گلخانه ای.
2-نیاز به انجام مطالعات و تحقیقات در ارتباط با سازههای گلخانه ای مناسب با شرایط اقلیمی هر منطقه.
3-عدم تولید محصولات ارگانیك سبزی و صیفی در گلخانهها و به طبع عدم امكان صادرات این محصولات در اغلب موارد به خارج از كشور.
4-نوسانهای بازار فروش محصولات گلخانه ای كه در نهایت موجب بی برنامگی در تولید این محصولات خواهد بود.
5-عدم وجود مراكز آموزش علمی مستقل برای آموزش بهره برداران واحدهای گلخانه ای.
6-عدم تعمیم بیمه در ارتباط با بسیاری از گلها و گیاهان زینتی و همچنین عدم تعمیم بیمه سازههای گلخانه ای.
7-وجود مشكلات بانكی برای متقاضیان احداث گلخانه در ارتباط با تأمین وثیقه.
8–نبود سردخانه و ماشینهای مجهز به سردخانه برای نگهداری و حمل گل و گیاهان زینتی به مقدار مورد نیاز.
9-نیاز به گسترش دانش فنی كشت محصولات گلخانهای.
10-نیاز به گسترش تحقیقات در زمینههای مختلف درخصوص تولید گل و گیاهان زینتی با توجه به نیاز بهرهبرداران و اولویت دادن به تحقیقات با عنایت به كوتاه بودن دوره تحقیق.
11–نبود انسجام لازم و تعامل مطلوب بین بخشهای مختلف (دولتی و خصوصی) در ارتباط با تولیدات گلخانهای و گل و گیاهان زیتنی.
12-استاندارد نبودن محصولات تولیدی و لزوم توجه به استانداردسازی محصولات گلخانه ای.
13-بالابودن هزینه سوخت و برق در واحدهای گلخانهای و متكی بودن گلخانهها به سوخت یارانه ای.
روز گل و گیاه
امروزه گسترش زندگی شهرنشینی و به دنبال آن كاهش ارتباط انسان با طبیعت باعث افزایش بیماریهای عصبی، قلبی، روانی و ... شده است، در روزگاری كه در تمام امور اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی صحبت از بهره وری است، عدم توجه به عوامل زیست محیطی كه اثرهای مستقیمی بر عملكرد نیروی كار دارند ما را بر آن میدارد كه برای اصلاح، بهبود و بازسازی محیط زندگی خود برنامهریزی صحیح و دقیقی انجام دهیم. در این بین، همه اهرمهایی كه بهنحوی بتواند صوری از طبیعت را به زندگی مدار بسته شهری راه دهد از اهمیت ویژهای برخوردار است. یكی از این اهرمها استفاده از گل و گیاهان زینتی با جنبههای كاربردی متفاوت است. توجه روزافزون كشورهای مختلف جهان به تولید و مصرف گیاهان زینتی با تفكر اثرهای روان درمانی ما را بر آن میدارد كه با یك برنامه ریزی صحیح از امكانات خدادادی كشورمان برای بالابردن فرهنگ مصرف گیاهان زینتی در كشور و همچنین تولید و صادرات آن استفاده لازم را به عمل آوریم.
از همین رو، 25 خردادماه هر سال( از سال 1384 تا كنون) بر اساس پیشنهاد وزارت جهاد كشاورزی و تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی و شورای فرهنگ عمومی روز گل و گیاه نامیده شده است.
از اهداف مهم این روز عبارتاند از:
1-ترویج فرهنگ تولید و پرورش گل و گیاه.
2-تأكید بر اهمیت اقتصادی، اشتغالزایی و صادرات گل.
3-زمینه سازی برای بحث و تبادل نظر در مورد مسایل پرورش گل وگیاه.
4-جذب گردشگران داخلی و خارجی به سبب تنوع و كیفیت گل ایران.
5-ضرورت تلاش برای رواج استفاده از گلهای طبیعی به جای گلهای مصنوعی وارداتی.
6-لزوم فرهنگ سازی برای پرورش گل و گیاهان زینتی به ویژه در مناطق شهری با توجه به تأثیرهای روحی و روانی آن.
7-لزوم افزایش سرانه مصرف گل وگیاه در كشور با توجه به رشد روزافزون شهرنشینی و دوری از طبیعت.
8-ضرورت معرفی گلهای ایرانی به بازارهای داخلی و خارجی.
اگر چه مصرف سرانه گلهای شاخه ای كشور ما براساس هر نفر كمتر از 2 دلار است اما سرانه مصرف كشورهای توسعه یافته نظیر اروپای غربی بین كشورهای مختلف از 40 تا 130 دلار متغیر است. (مصرف سرانه گلهای شاخهای ایران نسبت به كشورهای توسعه یافته حدود 3/2 درصد است.) بدیهی است، با افزایش درآمد سرانه افراد در كشورهای مختلف مصرف این محصولات افزایش چشمگیری خواهد یافت. میزان رشد مصرف گل و گیاه در دنیا بین 6 تا 9 درصد در سالهای مختلف پیش بینی میشود كه این امر نوید بخش افزایش مصرف و همچنین بازارهای خوبی در آینده خواهد بود.