با اجرای دو پروژه در راستای هدفمندسازی یارانه‌ها در سال 1386
تولید شیر كشور سالانه یك میلیون تن افزایش می‌یابد
  
اشاره: بیش از 30 درصد ارزش افزوده بخش كشاورزی مربوط به زیربخش دامپروری است، به همین دلیل بهینه‌سازی ساختار این زیربخش باعث بهبود شاخص‌های تولیدی بخش كشاورزی خواهد شد. قبل از آزادسازی سبوس تا پایان سال 1385 معاونت امور دام مسؤولیت تنظیم بازار سبوس را به كمك تشكل‌های دامداری در كشور بر عهده داشته كه این فرآیند دارای معضلا‌تی بوده است. اول آنكه توزیع سبوس به صورت خام با كاهش ارزش خوراكی این علوفه همراه است.
همچنین از آنجایی كه این ماده به صورت خام به خریداران واگذار می‌شد بنابراین بورس‌بازی غیرمتعارفی روی آن صورت می‌گرفت كه این امر به معنای مغایرت با اصول پرداخت یارانه بوده و مفاسد اقتصادی زیادی را به دنبال داشته است.
از سوی دیگر توزیع سبوس خام با توجه به تشكیلا‌ت موجود (اعم از اتحادیه‌ها و تعاونی‌ها) بیشتر نصیب دامداری‌های صنعتی و نیمه‌صنعتی حاشیه شهرها می‌شد.
بنابراین با توجه به معضلا‌ت اعلا‌م شده آزادسازی توزیع سبوس و تولید كنسانتره یا خوراك آماده دام می‌تواند در اصلا‌ح این مشكلا‌ت مؤثر باشد.
تولید و توزیع كنسانتره با توجه به این شرایط ضروری بوده و تركیب آن با سایر مواد خوراكی نه تنها باعث بهره‌گیری مناسب از سبوس به عنوان یك ماده خوراكی در جیره غذایی می‌شود، بلكه به دلیل آنكه به لحاظ مواد مغذی مورد نیاز كامل است، باعث افزایش بهره‌وری و تولید می‌شود.
قیمت‌گذاری واقعی همچنین باعث جلوگیری از بورس‌بازی این نهاده شده و كاهش مفاسد اقتصادی و اجتماعی را در پی خواهد داشت. با توجه به ماهیت پروژه بهره‌برداران روستایی استفاده بیشتری از كنسانتره‌های تولیدی می‌كنند به طوری كه پیش‌بینی می‌شود بهره‌مندی آنان به 70 درصد از كل برسد و سهم دامداری‌های صنعتی و نیمه‌صنعتی به 30 درصد برسد كه این امر باعث تقویت دامداری‌روستایی می‌شود؛ بخشیكه عمده تولید محصولات دامی را در كشور بر عهده دارد.
همچنین توزیع كنسانتره یا خوراك كامل یارانه‌دار می‌تواند به عنوان یك اهرم ترویجی به منظور رعایت اصول فنی دامپروری و بهبود مدیریت در سطح كشور به‌خصوص در دامداری‌های روستایی مطرح باشد. باید توجه داشت تولید خوراك دام اعم از كامل یا كنسانتره برای حمایت از بهره‌برداران روستایی و عشایری است كه بخش عمده تولیدات را به عهده دارند و این امر منتج به افزایش تولید، كاهش هزینه‌های تولیدی و در نتیجه اقتصادی شدن و تداوم دامپروری در سطح كشور می‌شود.
براساس این، با توجه به تكلیف قانونی دولت مبنی بر استقرار عدالت و ثبات اجتماعی، كاهش نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی و توزیع عادلا‌نه درآمد در كشور و كاهش فقر و محرومیت از طریق تخصیص كارآمد و هدفمند منابع تأمین اجتماعی و یارانه پرداختی (ماده 95 قانون برنامه چهارم توسعه و تبصره 15 قانون بودجه سال‌های 1385 و 1386) و براساس مصوبه اخیر شورای اقتصاد به شماره 153825/309 مورخ 14/9/1385، مبنی بر ارایه طرح برای تأمین یارانه و جبران كمك زیان ناشی از افزایش قیمت سبوس و ضرورت اختصاص مابه‌التفاوت قیمت آزاد و یارانه‌ای این محصول به زیربخش دامپروری برای حمایت از تولیدكنندگان و افزایش كمی و كیفی تولید شیر و گوشت، مبلغ 750 میلیارد ریال از اعتبار مربوط به یارانه سبوس از ردیف متفرقه 503019 قانون بودجه سال 1385 (یارانه آرد) كسر و در ردیف هزینه‌ای 151004 با عنوان هدفمند كردن یارانه خوراك دام و اصلا‌ح نژاد دام روستایی زیر نظر وزارت جهاد كشاورزی لحاظ شد.
با توجه به اینكه بیش از 75 درصد تولیدات دامی‌كشور توسط بهره‌برداران روستایی فراهم می‌شود. از این رو، طرح یادشده به منظور حمایت از بخش دامپروری و با اولویت تولیدكنندگان روستایی در قالب دو پروژه «تولید كنسانتره و خوراك كامل دام» و «توسعه عملیات اصلا‌ح نژادی و خدمات فنی دام روستایی به منظور افزایش كیفی و كمی تولیدات دامی» ساماندهی شد.
تولید كنسانتره و خوراك كامل دام
استفاده از دانش فنی نوین برای تولید خوراك دام به شیوه صنعتی، از اهمیت بالا‌یی برخوردار است و عدم استفاده از روش‌های نوین باعث اتلا‌ف منابع خوراك دام می‌شود.
با توجه به اینكه پرداخت یارانه سبوس به طور مستقیم به هر تشكلی اعم از تولیدكننده یا مصرف‌كننده خوراك در عمل مشكلا‌تی را در پی دارد در این پروژه كارخانه‌هایی كه دارای امكانات تولید مناسب بوده و با داشتن مدیر فنی تولید در طبقه‌بندی كارخانه‌ها، دارای برتری نسبی هستند انتخاب می‌شود تا با استفاده از مواد خوراكی مناسب، نسبت به تولید كنسانتره با توجه به نوع تقاضای دامداران یا تشكل‌های آنان در بسته‌بندی‌های مورد نظر متقاضیان اقدام كنند.
تمام كنسانتره و خوراك كامل دام مشمول دریافت یارانه است كه با سازوكار تعریف شده‌ای به دامداران داده می‌شود و پرداخت این یارانه با توجه به میزان كنسانتره مصرفی در خوراك كامل سهم به سزایی در كاهش قیمت تمام شده جیره غذایی دام دارد.
اعتبار اجرای طرح
برای تولید خوراك كامل یا كنسانتره از مواد اولیه موجود و همچنین بخش عمده‌ای از سبوس حاصل از فرآوری گندم كه به طور متوسط سالا‌نه حدود 5/1 میلیون تن در كشور است،استفاده می شود و این سبوس برای تولید كنسانتره یا خوراك كامل به كارخانه‌هایی كه مجهز به نظام‌های فرآوری هستند هدایت می‌شود. به منظور انجام پروژه به ازای هر كیلو كنسانتره یا خوراك كامل تولیدی طبق جدول شماره یك از اعتبارات مابه‌التفاوت قیمت سبوس 630 ریال تا 1100 ریال یارانه پرداخت می‌شود.
البته یادآوری می‌شود این پروژه با اولویت در واحدهایی كه عملیات بهسازی و نوسازی اماكن دامی‌روستایی، ‌مراكز جمع‌آوری شیر، برنامه‌های اصلا‌ح نژاد گاو بومی‌و اسكان عشایر درآنها، در حال انجام است به اجرا در می‌آید.
پیش‌بینی می‌شود در این پروژه 3152 هزار تن كنسانتره و خوراك كامل در سال 1386 تولید شود كه براساس تولید كنسانتره در كشور 1152 هزار تن افزایش تولید را نشان می دهد.
همچنین با استفاده از خوراك متعادل شده و استفاده از مواد اولیه مرغوب و كاربرد فناوری مناسب، ضریب تبدیل خوراك به طور متوسط به میزان 5 درصد بهبود می‌یابد كه این موضوع موجب صرفه‌جویی 6/57 هزار تن خوراك خواهد شد كه ارزش ریالی آن حدود 140 میلیارد ریال است كه بخش عمده‌ای از آن وارداتی بوده و به تبع جلوگیری از خروج ارز نیز جزو مزایای اجرای این پروژه خواهد بود.
در اثر استفاده از خوراكی كه توسط كارخانه‌های خوراك دام با فناوری برتر تولید شده پیش‌بینی می‌شود به طور متوسط به میزان 5 درصد از ضایعات مواد اولیه جلوگیری شود كه در نهایت در كاهش افت خوراك تولیدی دام به مقدار 6/57 هزار تن صرفه‌جویی خواهیم داشت كه ارزش آن 140 میلیارد ریال است.
فواید اقتصادی پروژه
با اجرایی شدن این پروژه 1152 هزار تن كنسانتره و خوراك كامل دام علا‌وه بر تولید فعلی كارخانه‌های خوراك دام موجود در كشور، تولید و وارد بازار خوراك دام خواهد شد.
خوراك دام موجود در كشور، تولید و وارد بازار خوراك دام خواهد شد.
همچنین از محل بهبود ضریب تبدیل خوراك و جلوگیری از افت آن 2/115 هزار تن خوراك دام حاصل می‌شود و این مقدار صرفه‌جویی می‌تواند موجب افزایش تولید 52 هزار تن شیر و قریب به 6500 تن گوشت شود كه تثبیت شغل و اشتغال‌زایی بیش از 2500 نفر را فراهم می‌كند.
توسعه عملیات اصلا‌ح نژاد
دومین پروژه در راستای هدفمند كردن یارانه‌های بخش دامپروری توسعه عملیات اصلا‌ح نژاد است كه به طور كلی هدف این پروژه را می‌توان تغییر عملكرد و افزایش بهره‌وری اقتصادی تولید یك واحد محصول دانست. افزایش سرانه تولید شیر، گوشت و... از اهداف اصلی پرورش در واحدهای دامپروری بوده است. ارایه خدمات اصلا‌ح نژاد و توسعه مراكز جمع‌آوری شیر در واحدهای دامداری روستایی و افزایش سطح دانش بهره‌برداران روستایی به عنوان ابزاری مؤثر برای بهبود كمی و كیفی تولیدات و ارتقای بازده اقتصادی فعالیت‌های دامپروری، جایگاه ویژه‌ای را به خود اختصاص داده است.
به طوری كه با افزایش جمعیت كشور و كمبود منابع غذایی و دغدغه‌های حاصل از آن، این علم توانسته است بستر مناسبی برای افزایش بازده تولید اقتصادی باشد.
طبق آمار ارایه شده در سال 1384، جمعیت دام آمیخته كشور بالغ بر 3میلیون و 47 هزار راCس بوده كه سهم این جمعیت در تولید 2 میلیون و 749 تن شیر و 149 هزار تن گوشت قرمز است. طبق همین آمار، جمعیت گاو بومی‌3 میلیون و 950 هزار راCس و گاومیش كشور402 هزار راCس بوده كه سهمی معادل 16 و 5/3 درصد تولید شیر كشور را دارند. جمعیت گوسفند و بز بالغ بر 75 میلیون راCس بوده كه سهم آنها در تولید شیر و گوشت به ترتیب 500 و 420 هزار تن است. آمار ارایه شده نشان می‌دهد كه تولیدات دامی‌بیشتر در سطح روستاها و شهرهای كوچك كشور است و همین مسأله ضرورت اصلا‌ح نژاد و بهبود بازده تولید در واحدهای روستایی را امری اجتناب‌ناپذیر می‌كند.
تولید شیر
به طور متوسط هر راCس گاو آمیخته 2100 كیلوگرم و هر راCس گاو بومی‌600 كیلوگرم شیر در سال تولید می‌كنند بنابراین هر راCس گاو آمیخته به طور متوسط 1500 كیلوگرم شیر بیشتر از یك راCس گاو بومی‌تولید می‌كند با توجه به افزایش جمعیت گاو آمیخته به میزان 724500 راCس،تولید شیر معادل یك میلیون و 18 هزار تن نسبت به گاو بومی‌افزایش خواهد یافت.
تولید گوشت
وزن لا‌شه هر راCس گاو یا گوساله‌های پرواری در گاو آمیخته 165 كیلوگرم و هر راCس گاو بومی‌معادل 115 كیلوگرم است. بنابراین وزن لا‌شه گاوهای آمیخته 50 كیلوگرم نسبت به گاوهای بومی‌بیشتر است. اگر متوسط ضریب كشتار را 29 درصد برای جمعیت گاوهای آمیخته در نظر بگیریم، افزایش تولید گوشت نسبت به گاوهای بومی‌ به رقم 23600 تن خواهد رسید و با افزایش بره‌گیری در گوسفند و بز به میزان 150 درصد تغییرات عمده‌ای در تركیب گله و در نتیجه ضرایب كشتار صورت می‌پذیرد به طوری كه ضرایب كشتار 31 و 32 درصد در گوسفند و بز به ضرایب 50 و 51 درصد نزدیك می‌شود به عبارتی حدود 19 درصد ضرایب كشتار افزایش می‌یابد كه افزایش گوشت حاصل به رقم 755 تن خواهد رسید.
اشتغال‌زایی
ارایه خدمات فنی دامداری‌های روستایی از سال 1386 از طریق به كارگیری 1800 نفر كارشناس علوم دامی‌در 1200 روستا اجرا می‌شود و طی مدت چهار سال تعداد 4800 نفر از كارشناسان رشته‌های مختلف علوم دامی‌در 4800 روستا در زمینه‌های تغذیه، اصلا‌ح نژاد، پرورش، دام و... به كار گرفته خواهند شد.
پیش‌بینی می‌شود هر خانوار روستایی دارای 5 راCس گاو مولد باشند. بنابراین در هر روستا 50 خانوار تحت پوشش این برنامه قرار خواهند گرفت كه با توجه 4100 روستا، نزدیك به 205000 خانوار روستایی تحت پوشش این برنامه قرار می‌گیرند.
پیش‌بینی می‌شود برای هر 2تا3 روستا، یك مأمور تلقیح لا‌زم باشد. به عبارتی، چنانچه یك مأمور تلقیح 1000 تلقیح در سال داشته باشد. در پایان برنامه 2700 مأمور تلقیح مشغول به كار خواهند شد.
به ازای هر 1000 راCس گاو مولد روستایی نیز یك كارشناس ثبت مشخصات و ركوردگیری مشغول به كار می‌شود؛ بنابراین در پایان برنامه 1100 كارشناس دامپروری نیز مشغول به كار خواهند شد.
‌*‌‌معاون دفتر امور آب، كشاورزی و منابع طبیعی
‌**‌‌كارشناس دفتر امور آب، كشاورزی و منابع طبیعی