اشاره: رشد روز افزون جمعیت موجب می‌شود تا كارشناسان مسایل غذا و تغذیه همواره در جست‌وجوی یافتن منابع جدید و تازه‌ای از مواد غذایی باشند. هم اكنون به دلا‌یل زیادی سطح زیر كشت زمین‌های كشاورزی كاهش یافته است و با توجه به كمبود زمین و اینكه حدود 70 درصد سطح كره زمین را آب فرا گرفته است، باید منابع دیگری علا‌وه بر آنچه اكنون مورد توجه بوده، مورد شناسایی و استفاده مطلوب قرار گیرد. در همین راستا، تحقیقات دانشمندان نشان داده است كه آینده تأمین مواد پروتیینی مورد نیاز بشر، به دریاها و محیط‌های آبی وابسته است. اینك در حدود 2/15 درصد از پروتیین مصرفی مردم دنیا را آبزیان و فرآورده‌های حاصل از آنها تشكیل می‌دهد.
هم اكنون به دلا‌یل زیادی سطح زیر كشت زمین‌های كشاورزی كاهش یافته و افزایش جمعیت موجب تبدیل زمین‌های كشاورزی به سایر كاربری‌ها شده است.
تحقیقات بسیاری از دانشمندان شاهد این قضیه است كه دریاها كه حدود 71 درصد (نزدیك به سه چهارم) از سطح كره زمین را تشكیل می‌دهند، استعداد بالقوه‌ای در تولید محصولا‌ت پروتیینی، شامل ماهی، میگو و سایر آبزیان دارند. به این شرایط باید آبگیرها، رودخانه‌ها، مخازن پشت سدها، دریاچه‌‌ها و آب بندهای طبیعی و مصنوعی را نیز افزود.
اكنون صید جهانی از مرز یكصد میلیون تن گذشته و میزان تولید جهانی آبزیان نزدیك به 140 میلیون تن رسیده است، حال آنكه با نگاهی خوشبینانه اعلا‌م شده كه كل تولید آبزیان كشورمان به 4745 هزار تن می‌رسد. مصرف سرانه آبزیان كشور از 4/4 كیلوگرم در سال 1370 به 7/6 كیلوگرم در سال 1383 افزایش یافته است. در طول سال‌های 1370 تا 1382 شیلا‌ت ایران سالا‌نه به طور متوسط 9/1 درصد افزایش داشته و تولید آبزی‌پروری و آب‌های جنوب با 96/6 و 48/0 درصد به ترتیب بیشترین و كمترین نرخ رشد را دارند. نرخ رشد شیلا‌ت، دارای روندی نزولی بوده و از 31/3 درصد در برنامه اول توسعه به 49/0 درصد در برنامه سوم توسعه رسیده است. حدود 2/15 درصد از پروتیین مصرفی مردم دنیا توسط محصولا‌ت دریایی و آبزی تأمین می‌شود كه در مقایسه با گوشت دام‌های مختلف و لبنیات آنها (با 7/72 درصد) در جایگاه دوم قرار دارد.
در حالی كه سازمان خواروبار و كشاورزی ملل متحد سرانه مصرف آبزیان را 15 كیلوگرم اعلا‌م كرده است و برخی كشورهای پیشرفته شیلا‌تی این رقم را به 26 كیلوگرم (اروپای غربی) و حتی به 80 تا 90 كیلوگرم در سال رسانده‌اند (ژاپن)، میزان مصرف اعلا‌م شده 5/4 تا 5 كیلوگرمی‌برای ایران كه از منابع مستعدی برخوردار است و به آب‌های آزاد بین‌المللی نیز دسترسی دارد، بسیار نازل به نظر می‌رسد. به دلیل تولید و عرضه محصولا‌ت مختلف شیلا‌تی، امروزه مصرف ماهی و محصولا‌ت دریایی رو به فزونی رفته است و چگونگی افزایش محصول، حفظ و نگهداری كیفیت آن، تبدیل و عمل‌آوری مواد خام به فرآورده‌های متنوع برای بازار‌پسندی بیشتر و بازاریابی و توزیع مناسب، در این زمینه مورد توجه قرار گرفته‌اند. پیشرفت‌های پزشكی از چند دهه قبل تاكنون نیز مزید بر علت شده است. به طوری كه بسیاری از دانشمندان به ویژه متخصصان قلب و عروق به مصرف ماهی و خواص سودمند آن اشاره و تأكید كرده‌اند (تحقیقات وسیعی نیز برای بررسی اثرهای درمانی اسیدهای چرب غیراشباع كه در آبزیان به وفور وجود دارد در این رابطه مورد توجه قرار گرفته است.)
با عنایت به توان صنعت كشاورزی، نیروهای متخصص و سطح علمی كشور می‌توان با تهیه و توزیع محصولا‌ت مختلف شیلا‌تی، علا‌وه بر تأمین بخش قابل توجهی از پروتیین مصرفی كشور، ضریب سلا‌متی افراد را افزایش داد و با كاهش مصرف گوشت دام، از فشار وارده به مراتع كشور، كه خود از معضلا‌ت زیست محیطی كشور است، كاست.
تولید ماهی و محصولا‌ت شیلا‌تی در ایران و جهان
براساس آمار، تولید جهانی ماهی، نرم‌تنان و سایر آبزیان از 117 میلیون تن در سال 1998 به 125 میلیون تن در سال 1999 افزایش پیدا كرده است. صید محصولا‌ت شیلا‌تی نیز به 3/92 میلیون تن رسیده است. بنابراین حدود 7 درصد نسبت به سال قبل آن افزایش داشته كه تا 4/1 میلیون تن كمتر از سطح ثبت شده در سال 1996 و 1997 بوده است. آبزی‌پروری نیز با 2 میلیون تن تولید به 9/32 میلیون تن در سال 1999 رسیده است. حدود 47 تا 50 درصد از ذخایر ماهیان دریایی در حال بهره‌‌برداری هستند و 15 تا 18 درصد دیگر نیز بیش از ظرفیت برداشت شده‌اند.
تولید آبزیان در ایران در پایان سال 1380 به 390 تن رسیده است (شیلا‌ت ایران، 1381) و در همان سال در مقایسه با كل صید و تولید جهانی كه بالغ بر 130 میلیون تن بوده است با نسبتی برابر با 3/0 درصد قرار می‌گیرد. از مجموع آمار و ارقام رسمی ارایه شده می‌توان دریافت كه صادرات محصولا‌ت شیلا‌تی ایران 2/0 درصد صادرات جهانی است.
ایران دارای 900 كیلومتر مرز آبی در شمال و 1800 كیلومتر در سواحل جنوبی است كه در مجموع حدود 2700 كیلومتر نوار ساحلی را در برمی‌گیرد. چنانچه سواحل جزایر متعدد ایرانی را نیز محاسبه كنیم و به آن منابع آبی داخلی را نیز بیفزاییم، امكانات بالقوه تولید محصولا‌ت شیلا‌تی در كشور نمود بیشتری خواهد یافت. شیلا‌ت ایران از آب‌های جنوب، شمال و آبز‌ی‌پروری تشكیل شده و در سال 1368 حدود 18 هزار تن ماهیان گرم‌آبی (انواع كپور ماهیان) و حدود 440 تن از ماهیان سردآبی (قزل‌آلا‌ی رنگین كمان) تولید می‌شد و هنوز پرورش میگو آغاز نشده بود. این در حالی است كه تولید میگوی پرورشی به 7500 تن در سال 1380، ماهیان گرم آبی به 30 هزار تن و قزل‌آلا‌ به 12 هزار تن رسیده است.
با توجه به ابعاد مختلف می‌توان احتمال داد كه توان تولید محصول در آینده نزدیك در راستای برنامه‌های منظم می‌تواند از 50 هزار تن محصول پرورشی فعلی به 175 هزار تن برسد. پرورش ماهیان دریایی (پرورش ماهی در قفس) در كشور در حال حاضر در نقطه آغاز خود قرار داشته و كل تولیدات آن در سال 1382، 441836 تن بوده است. در طول سال‌های 1372 تا 1382 تولید آبزیان 72948 تن افزایش یافته كه 5/90 درصد آن به توسعه آبزی‌پروری مربوط می‌شود.
تولید آبزی‌پروری در سال 1382، 110175 تن بود كه 21 درصد آن به سردآبی، 4/54 درصد به گرم‌آبی، 8/16 درصد به منابع طبیعی و نیمه‌طبیعی و 8/6 درصد به میگو تعلق داشته است. در سال‌های 1372 تا 1382 تولید آبزی‌پروری 66055 تن افزایش یافت.
تولید ماهیان استخوانی دریای خزر با یك روند كاهشی از 22328 تن در سال 1372 به 16573 تن در سال 1382 رسیده است (سالنامه آماری شیلا‌ت ایران، 1383.)
بیش از 70 درصد از صید جهانی ماهیان خاویاری از حوزه خزر برداشت می‌شود. میزان صید كیلكا از 900 تن در سال 1361 به بیش از 8/13 هزار تن در سال 1370 و به دنبال آن به حداكثر میزان خود یعنی 95 هزار تن در سال 1378 رسید. تولید این ماهی به علت نفوذ یك گونه مهاجم شانه‌دار )Mnemiopsis Leidyi( در سال 1379 از طریق آب توازن كشتی‌ها از سواحل شمال شرقی ایالا‌ت متحده آمریكا به دریای سیاه و سپس به دریای خزر و رقابت غذایی با كیلكا دچار مشكلا‌ت عدیده‌ای شد. به طوری كه به كمترین مقدار خود یعنی 5/15 هزار تن در سال 1382 رسید.
در برنامه پنجساله سوم توسعه، افزایش تولید سالا‌نه 622 هزار تن و مصرف سرانه به 9 كیلوگرم تا سال 1382 مورد نظر بود كه این اهداف به دلیل كمبود تسهیلا‌ت و خشكسالی محقق نشد. میزان تولید براساس برنامه مصوب در بخش ماهیان سردآبی و گرم‌آبی در پایان سال 1383، 40 هزار تن و 130 هزار تن پیش‌بینی شده بود كه میزان عملكرد در این دو مورد به ترتیب در انتهای برنامه برابر 30 هزار تن و 85 هزار تن بوده است. ذكر این نكته ضروری است كه به طور متوسط تولیدات شیلا‌ت در سال‌های گذشته افزایش یافته و از 35 هزار و 200 تن در برنامه اول توسعه به 416 هزار و 750 تن در برنامه سوم توسعه رسیده است.
در برنامه چهارم توسعه كشور افزایش مصرف پروتیین از منابع آبزی از 55/2 گرم به 55/4 گرم در روز مورد نظر است و برای دستیابی به این هدف افزایش مصرف آبزیان به 10 كیلوگرم در نظر گرفته شده است كه با توجه به افزایش جمعیت كشور در انتهای برنامه به 4/72 میلیون نفر، نیاز به افزایش تولید شیلا‌ت به میزان 61 درصد نسبت به سال 1382 و به 9/723 هزار تن است. به طور متوسط نرخ رشد آبزی‌پروری (پرورش ماهیان سرد آبی و گرم‌آبی) در برنامه سوم توسعه 12 درصد و تولید ماهیان سرد آبی 33 درصد بیان شده است. این در حالی است كه براساس آمار فائو، ایران در تولید ماهیان سردآ‌بی در سال‌های 2000 تا 2002 به طور متوسط 6/37 درصد رشد داشته است.
نوع و ارزش فرآورده‌های شیلا‌تی
در سال 2000 مصرف جهانی آبزیان دوباره افزایش یافت به طوری كه 45 درصد آبزیان به صورت تازه، 30 درصد منجمد و 25 درصد به صورت فرآوری شده، مصرف شدند.
همان‌گونه كه عنوان شد سهم ایران از صادرات جهانی 2/0 درصد است و همین میزان به 70 میلیون دلا‌ر در سال 1379 می‌رسد. حال آنكه با ظرفیت‌های قابل توجه كشور می‌توان درآمدهای ارزی را بسیار بیشتر افزایش داد. در حال حاضر عمده درآمد ارزی شیلا‌تی كشور از بسته‌بندی و فروش خاویار به دست می‌آید كه آن هم بنا به دلا‌یل بسیار اما مشخص طی 15 سال اخیر حدود 90 درصد كاهش داشته است.
با این حال صید جهانی از دهه 1950 كه انقلا‌بی در زمینه ساخت تورها و ادوات ماهیگیری به وجود آمد، از 21 میلیون تن به 130 میلیون تن در سال 2000 رسید. در واقع میزان ماهیگیری 6 برابر افزایش یافت. روش‌های نوین صید، استفاده از نظام‌های الكترونیك و حتی ماهواره‌ای در سال‌های اخیر موجب این پیشرفت بوده است، این پیشرفت در شیلا‌ت ایران نیز حاصل شد و از 30 هزار تن در سال 1950 به حدود 400 هزار تن صید كنونی، یعنی نزدیك 15 برابر رسید. در سال 1982 قانون دریاها مطرح شد كه محدودیت جدی صیادی را در مجامع بین‌المللی، آن هم به خاطر حفاظت از ذخایر آبزیان و نیز كشورهای دریایی، به وجود آورد، طرحی كه به عنوان EEZ یا محدوده صید یا منطقه انحصاری اقتصادی به تصویب رسید. به همین دلیل وضعیت صید تا حدودی بهبود پیدا كرد اما رشد صید جهانی مهار و تنوع محصولا‌ت و تولید و عرضه فرآورده‌های نوین آغاز شد.
در حالی كه جهان به سمت رقابت در تولید، برداشت و نیز عرضه محصول پیش می‌رود، باید توازنی در صادرات و واردات كالا‌های كشاورزی و از جمله محصولا‌ت شیلا‌تی برقرار كرد. سازمان تجارت جهانی WTO در سال 1994 برای بهبود وضعیت اقتصادی ملل جهان از طریق گسترش تجارت، ارتقای مبادلا‌ت و افزایش سطح رقابت، چهار اصل را وضع كرده است:1 –محدود كردن حمایت كشورها برای ابزار تعرفه‌ای2 –كاهش و تثبیت تعرفه‌ها3 –عدم تبعیض در رفتار با كشورها4 –اصل رفتار ملی
در حال حاضر از صدور خاویار و میگو و معدودی از سایر محصولا‌ت، سالا‌نه كمتر از یكصد میلیون دلا‌ر درآمد ارزی وجود دارد، در حالی كه بیش از 2 تا 3 میلیون دلا‌ر واردات فرآورده‌ای آبزی نداریم، از این رو، در سال‌های آینده تجارت جهانی فراگیر می‌شود و واردات همه كشورها آزاد خواهد شد. اگر تاكنون مسأله نرخ سود بازرگانی مطرح بود و می‌شد تا حدی بازار را در یك فاصله زمانی مشخص و كوتاه‌مدت كنترل كرد، با ورود به سازمان تجارت جهانی این كنترل ناممكن می‌شود.
موانع توسعه شیلا‌تی
برای توسعه شیلا‌ت و صنایع مرتبط با آن علا‌وه بر وجود مسایل و مشكلا‌ت فراوان در راه برنامه‌ریزی و اجرا كه قابل پیش‌بینی است، دسته‌ای از مشكلا‌ت اساسی به عنوان موانع عمده مطرح می‌شوند كه اهم آن به شرح زیر است:
همكاری‌های منطقه‌ای: در سال 1380 كنوانسیون تجارت بین‌المللی گونه‌های در حال انقراض )CITIS(، به غیر از ایران خوشبختانه چهار كشور حوزه دریای خزر (شامل آذربایجان، قزاقستان، تركمنستان و روسیه) را از صید و فروش محصولا‌ت ماهیان خاویاری منع كرد. اما (متأسفانه) عدم تدوین یك رژیم حقوقی مشخص از طرف سایر كشور‌های حوزه دریای خزر همچنان موجب بی‌ثباتی و افزایش صدمه‌های زیستی و اقتصادی حاصل از آن است.
دقت در تولید محصولا‌ت با كیفیت: امروزه مصرف‌كنندگان جهانی محصولا‌ت شیلا‌تی دیگر نگران مشخصات تولید آبزیان نیستند. زیرا برای محصولا‌ت از نظر بافت، رنگ، نوع بسته‌بندی، روش نگهداری و در نهایت تازگی و سلا‌مت فعالیت‌های عمده‌ای صورت می‌گیرد. امروزه آبزیان هم به صورت زنده و هم به صورت بدون آب حمل می‌شوند و با استفاده از فناوری مدرن حمل و نقل فرآورده به صورت تازه نگهداری و با همان كیفیت اولیه روانه بازار مصرف می‌شود.
اعتبارات مالی و مشكلا‌ت آن: عدم اختصاص كافی تسهیلا‌ت اعتباری و كند بودن روند آن و ناكافی بودن حمایت‌های قانونی از كارگاه‌های صنایع شیلا‌تی كشور از این جمله است، ضمن آنكه مشكلا‌ت جذب سرمایه‌های خارجی نیز در این زمینه وجود دارد.
تحقیقات و آموزش: مهم‌ترین راهكارهای افزایش مصرف سرانه آبزیان، شناسایی و معرفی محصولا‌ت مختلف شیلا‌تی و شناخت مشكلا‌ت موجود در مسیر صید، نگهداری، فرآوری، پرورش، توزیع و بازاریابی آنهاست و تنها پیوند دانشگاه‌ها و مراكز اجرایی می‌تواند منجر به حل چنین مشكلا‌تی شود. در حال حاضر بخش قابل توجهی از تحقیقات به صورت پراكنده، غیر تخصصی یا تكراری و طرح‌های غیركارآمد انجام می‌شود.
مشكلا‌ت عمرانی نواحی صیادی: با توجه به اینكه باید شهرك‌های صنعتی شیلا‌تی در نزدیكی صیدگاه‌ها یا سواحل دریاها تأسیس شوند و محروم بودن اغلب این نواحی (كه به ویژه در جنوب كشور قرار دارند)، مانعی است برای شروع بسیاری از فعالیت‌ها در زمینه شیلا‌ت.
امكانات و برنامه‌ها
براساس برنامه سوم توسعه كشور 204 واحد فرآوری آبزیان در زمینه‌های یخ‌سازی، تولید كنسرو ماهی، تولید میگو و ماهیان پرورشی و تولید آرد ماهی پیش‌بینی شده بود.
25 هزار تن صید از آب‌های دور از ساحل تا پایان این برنامه در نظر گرفته شده و با توجه به امكان صید فانوس‌ماهیان شرایط بهره‌برداری 50 هزار تن از ذخایر آنها در سال پایانی برنامه سوم عنوان شده بود. در این برنامه 50 درصد از تولید ماهیان پرورشی گرم آبی و 80 درصد از ماهیان سرد آبی برای مصرف تازه و مابقی برای فرآوری در نظر گرفته و اذعان شد كه در مجموع 107 هزار و 770 تن افزایش تولید در صنایع شیلا‌تی در سال پایانی برنامه نسبت به آغاز آن داشته باشیم.
میانگین رشد ارزش افزوده بخش ماهیگیری 11 درصد تعیین شد و با این حساب قرار بود در سال 1383 این ارزش به 3/440 میلیارد ریال برسد. هم اكنون حدود 7 هزار شناور صیادی با 110 هزار صیاد عضو تعاونی صیادان، مشغول كار صید هستند.
در حال حاضر 10 دانشگاه در سراسر كشور كارشناسان و متخصصان را تربیت می‌كنند و 9 مؤسسه و مركز تحقیقاتی مرتبط با شیلا‌ت در كشور فعال هستند. ضمن اینكه برخی دیگر از مؤسسه‌های پژوهشی نیز امكان انجام تحقیقات در این زمینه را دارند. نكته مهم، هماهنگی و هم‌فكری دانشگاه‌ها و این مؤسسه‌ها در راستای یك هدف مشخص است.
راهكارهای توسعه شیلا‌ت در كشور
تحقیقات كاربردی و تخصصی: تحقیقات، پایه و اساس پیشرفت همه جانبه هر كشوری است. چنانچه بودجه مناسبی برای انجام تحقیقات صحیح و علمی در نظر گرفته شود و این امر توسط متخصصان علوم و صنایع شیلا‌تی (و نه افراد غیرمتخصص و غیرمرتبط با این علوم) صورت گیرد، می‌توان به نتایج آن اطمینان داشت و از آن در امور اجرایی استفاده كرد. حمایت از پایان‌نامه‌های دانشجویان تحصیلا‌ت تكمیلی (فوق لیسانس و دكترا) از آن جمله است. مباحث بیولوژی، آلودگی‌ها، ژنتیك و اصلا‌ح‌نژاد، تكثیر و پرورش گونه‌های مختلف آبزیان، روش‌های نگهداری و فرآوری و عرضه آبزیان، ارزیابی و مدیریت ذخایر و روش‌های صید از جمله مهم‌ترین عناوین تحقیقاتی شیلا‌ت را تشكیل می‌دهند.
بهبود كیفیت: كیفیت به همراه سودمندی تغذیه‌ای از مهم‌ترین دلا‌یل راغب بودن مردم برای خرید آبزیان محسوب می‌شود، ایجاد طرح‌هایی همچون بازارهای سرد، به طوری كه در مناطق گرمسیر كشور ماهی در شرایطی نگهداری شود كه روند شروع فساد در آن تا آنجا كه ممكن است به تعویق بیفتد. به همین دلیل مسیر صید و عرضه به بازار تا مصرف می‌تواند به آسانی كنترل شود. برای این منظور بسیاری از كشورها از جمله جامعه اقتصادی اروپا )EEC( قوانین و مقرراتی را در این خصوص با دقت وضع كرده‌اند و به اجرا می‌گذارند. نكته مهم این است كه نمی‌توان تنها اقدام به رونویسی یا كپی‌برداری از قوانین سایر كشورها كرد كه بعضاً هیچ شباهتی به شرایط زیستی و اقلیمی ایران ندارند، بلكه با در نظر گرفتن همه جنبه‌های اجتماعی، اقتصادی، اقلیمی و... می‌توان توسط متخصصان خبره شیلا‌تی و علوم مرتبط اقدام به تدوین طرح‌ها و قوانین كارآمد كرد.
توجه به این نكته ضروری است كه كنترل كیفیت از زمان صید در دریا شروع می‌شود و نه هنگام فروش، بنابراین تمام مراحل نوع و روش صید، حمل و نقل در دریا، تخلیه در ساحل، توزیع در ساحل، سردخانه‌ها، كارخانه‌ها یا فروشندگان و مصرف‌كنندگان در این مورد باید مورد توجه قرار گیرند.
توسعه صید و آبزی‌پروری: در بخش صید اكنون هیچ طرحی یا قدمی‌در مورد صید از آب‌های دور از ساحل برداشته نشده است زیرا امكانات كافی در این مورد وجود ندارد، ضمن اینكه آب‌های آزاد دنیا محل اصلی رقابت برای استحصال ماهی و سایر آبزیان برای كشورهای پیشرفته شیلا‌تی است تا آنجا كه شرایط گاهی به منازعات بین كشورها می‌انجامد. اگر چه در حال حاضر و به سرعت نمی‌توان در این مورد اعلا‌م نظر كرد اما همچون سایر ارتباطات بین‌المللی می‌توان به آغاز صید از دریاهای آزاد فكر كرد. حتی ماهیان غیر مأكول نیز ارزش تجارت خارجی دارند.
مسأله دیگر بهبود روش‌های صید است. بسیاری از روش‌های سنتی می‌توانند بهبود یابند یا حتی روش‌های صنعتی فعلی مدرنیزه شوند، بدون آنكه ذخایر ماهیان مورد بهره‌برداری را به خطر بیاندازند. صید تون ماهیان از سواحل جنوبی كشور از 10 هزار تن در ابتدای انقلا‌ب به حدود 100 هزار تن با روش‌های صید فعلی رسیده است.
تكثیر و پرورش: هم اكنون 4 گونه از ماهیان گرم آبی از خانواده كپور ماهیان و ماهی قزل‌آلا‌ی رنگین‌كمان از خانواده ماهیان سردآبی و گونه غالب میگوی پرورشی با نام سفید هندی پرورش داده می‌شوند. در حالی كه امكان پرورش گونه‌های متعدد و مفید ماهیان و سایر آبزیان وجود دارد. چین 20 گونه ماهی گرم آبی و كانادا 7 گونه ماهی سرد آبی و تایلند و آمریكا چندین گونه از میگوها و لا‌بستر را پرورش می‌دهند.
پرورش ماهیان دریایی نیز از دیگر روش‌هاست. امكان انجام تحقیقات در این زمینه نیز وجود دارد. به عنوان مثال، صادرات ماهی پرورشی تیلا‌پیا در دنیا به صورت قابل توجهی انجام می‌شود.
كاهش هزینه‌های پرورش آبزیان نقش مهمی در رقابت جهانی آنها دارد. به عنوان مثال 20 درصد هزینه‌های تكثیر و پرورش میگو در ایران را قیمت پست لا‌رو اختصاص می‌دهد در حالی كه این میزان در كشورهای آسیای جنوب شرقی 12 درصد است.
بازاریابی و عرضه مناسب محصول: این نكته اهمیت دارد كه هر نوع محصول در مناطق مورد پسند آن عرضه شود. به عنوان مثال ممكن است ماهی سفید دریای خزر در شمال كشور خواهان زیادی داشته باشد اما در سواحل جنوبی ایران ماهیان دیگری مورد پسند باشند. در بازاریابی بین‌المللی نیز همین مسأله صدق می‌كند. فرآورده‌های ویژه‌ای برای برخی نواحی یا كشورها مطلوبیت خاصی دارند و چنانچه امكانات تهیه آن فراهم باشد، می‌توان وارد رقابت شد. برای این منظور هزینه‌های تولید فرآورده باید متناسب با هزینه‌های مشابه در كشورهای رقیب باشد. این امر در تولید و عرضه میگو دیده شده است و در مورد سایر فرآورده‌ها یا محصولا‌ت جنبی آنها نیز می‌تواند صدق كند.
تنوع در تولید فرآورده‌های نوین شیلا‌تی با هدف افزایش سرانه مصرف و رشد درآمد ارزی: مصرف سرانه یعنی از تمام آنچه از دریاها و سایر منابع آبی صید می‌شود یا توسط پرورش‌دهندگان تولید می‌شود، تنها آن میزان كه به مصارف انسانی می‌رسد (حتی با احتساب ضایعات آن) تقسیم بر تعداد كل جمعیت كشور. با این احتساب بخش مهمی از صید كه به تولید آرد و روغن یا سایر فرآورده‌های جنبی می‌رسند از این محاسبه خارج می‌شوند. به عنوان مثال، حدود 90 درصد از كیلكای صید شده در شمال كشور به مصارف غیرانسانی می‌رسد.
این رویه در مورد صید ماهیان ریز خلیج‌فارس و دریای عمان نیز صادق است. حال با این شرایط میزان 5 كیلوگرم سرانه مصرف اعلا‌م شده برای ایران نیز غیرطبیعی به نظر می‌رسد. به همین دلیل نمی‌توان به آسانی شعار پیش به سوی رساندن مصرف به میانگین جهانی، یعنی 15 كیلوگرم را داد. اگر كشورهای اروپای غربی با 26 كیلوگرم، روسیه و اروپای شرقی با 18 كیلوگرم، آفریقا با 15 كیلوگرم، اسپانیا با 50 كیلوگرم و ژاپن با 80 تا 90 كیلوگرم به چنین پیشرفتی در مصرف رسیده‌اند، علت آن داشتن برنامه‌ریزی اصولی، پیشرفت در صید و پرورش و مهم‌تر از همه افزایش سطح آگاهی‌های جامعه بوده است. برای ایران در حال حاضر صید از دریاهای دوردست محدود و رقابت با كشورهایی چون فرانسه، ژاپن و... مشكل است.
از طرفی امكان تحول عظیم در آبزی‌پروری نیز با سرعت زیاد دشوار به نظر می‌رسد اما می‌توان با برنامه‌‌ریزی صحیح، آن را به درستی گسترش داد. راه‌دیگر واردات ماهی یا فرآورده‌های شیلا‌تی از دیگر كشورهاست. با این حال با اطلا‌ع‌رسانی و تبلیغات صحیح و انجام فعالیت‌های علمی می‌توان به آینده امیدوار بود.
فرآورده‌های شیلا‌تی نوین: می‌دانیم بسیاری از آبزیان صید شده قابلیت مصرف مستقیم را به دلیل عدم شناخت مردم یا اندازه نامتعارف ‌آبزی ندارند. می‌توان با استفاده از روش‌های علمی این مشكلا‌ت را برطرف و با تولید فرآورده‌های شیلا‌تی متنوع و متعدد اقدام به بالا‌ بردن رغبت مردم برای خرید و مصرف محصولا‌ت ماهی و سایر آبزیان كرده و نیز با فروش آن دسته از محصولا‌ت كه مطلوب بازارهای بین‌المللی است، ‌اقدام به ارزآوری و افزایش توان اقتصادی كرد. به طور كلی بیش از 450 نوع فرآورده‌شیلا‌تی در دنیا تولید می‌شود و سهم ایران از آن در سطح گسترده بسیار ناچیز است اما تولید و عرضه آنها هم اكنون نیز قابل دستیابی است.
*كارشناس دفتر امور آب، كشاورزی و منابع طبیعی