محسن عيسايي واحد مديريت ارزيابي و آديت ـ اداره آديت فرايند
MOISSAI2001@yahoo.com
سيستم‌هاي راهنماي پاركينگ در شكل ساده خود مدت‌هاست كه استفاده مي‌شوند. در ساده‌ترين حالت نصب تابلو در سردر پاركينگ‌ها مي‌تواند اطلاع‌رساني كند. اين روش در بسياري از مكان‌ها و خيابان‌ها به چشم مي‌آيد و تا حدودي نيز قابل قبول است اما افزايش ترافيك، سرعت زياد خودروها، مشغله فكري رانندگان، نصب نامناسب تابلوها و... كارايي اين سيستم را پايين مي‌آورد.

سيستم اطلاعات و راهنماي پاركينگ با هدف بهبود وضعيت توقف خودروها، رواني ترافيك، كاهش مصرف سوخت و صرفه‌جويي در هزينه‌ها پيشنهاد مي‌شود. سيستم راهنماي هوشمند پاركينگ ضمن جمع‌آوري اطلاعات پاركينگ‌ها و تجزيه و تحليل آنها، اطلاعات لازم و وضعيت اشغال پاركينگ‌ها را در اختيار رانندگان قرار مي‌دهد. علاوه بر اين كاهش اضطراب و فشارهاي رواني وارد بر رانندگان نيز از اهميت بسزايي در توجيه اين طرح برخوردار است. چنين سيستمي براي حل مشكلات زير به كار مي‌آيد:

1- تشكيل صفوف خودروها در ورودي پاركينگ‌ها

2- ازدحام در شبكه جاده‌اي اطراف شهرها

3- آلودگي هوا

4- ازدحام در مناطق توريستي

سيستم راهنماي پاركينگ، بيشتر در محيط‌هاي شهري به كار مي‌رود. در سال‌هاي اخير رشد تكنولوژي، پياده‌سازي اين سيستم‌ها را ميسر كرده است. معماري اين سيستم به دو بخش دروني و بيروني پاركينگ قابل تقسيم است. اين تقسيم‌بندي از مفهوم مديريت و كنترل خصوصي و شهري ناشي مي‌شود و بنابراين از نظر تكنولوژي نمي‌توان ميان اين دو بخش تفكيك قائل شد.

چرا مردم از پاركينگ‌ها استفاده نمي‌كنند؟

1- از وجود پاركينگ‌ها آگاه نيستند.

2- از جاي خالي پاركينگ‌ها اطلاع ندارند.

3- پاركينگ‌ها فاقد ايمني و تسهيلات لازم هستند.

4- پارك كردن در حاشيه خيابان به صرفه و راحت‌تر است.

5- پاركينگ در محل وجود ندارد.

فوايد استفاده از سيستم راهنماي پاركينگ

مطالعات موردي در خارج از كشور حكايت از آن دارد كه استفاده از سيستم راهنماي پاركينگ فوايد كيفي و كمي گوناگوني را به دنبال داشته است كه از آن ميان مي‌توان به موارد زير اشاره كرد:

1- بررسي‌ها در شهر ساوث همپتون انگليس نشان مي‌دهد كه بهره‌گيري از سيستم اطلاعات و راهنماي پاركينگ، زمان صرف شده براي جست و جوي پاركينگ را به طور متوسط 50 درصد كاهش داده و از 2/2 دقيقه به 1/1 دقيقه رسانده است.

2- بررسي بر روي 600 نفر در والنسياي اسپانيا نشان داده است كه 61 درصد مردم تحت تاثير اطلاعات نمايشي تابلوهاي خبري متغير قرار گرفته و 30 درصد نيز پاركينگ موردنظرشان را تغيير داده‌اند.

3- اطلاعات بهينه پاركينگ‌ها مي‌تواند با بهبود تصوير عمومي از منطقه، افزايش درآمد را براي آن به دنبال داشته باشد.

4- اين سيستم، ايمني رانندگان را افزايش مي‌دهد و رانندگان را مستقيماً به سمت پاركينگ‌هاي مناسب هدايت كند. (عكس 3)

5- بهره‌گيري از پاركينگ‌هاي خارج از مسير براي توقف طولاني مدت مي‌تواند دسترسي به توقف‌هاي كوتاه مدت در كنار خيابان‌ها را افزايش دهد.

اصول كار سيستم مديريت هوشمند پاركينگ

اصول سيستم اطلاعات و راهنماي پاركينگ برمبناي فناوري اطلاعات (IT) به منظور افزايش بازده پاركينگ است. اجزاي اصلي اين سيستم عبارتند از:

1- زير سيستم اطلاع‌رساني بيروني و داخل پاركينگ

2- زيرسيستم كنترل تردد

3- زيرسيستم شبكه ارتباطي

4- زيرسيستم پردازش اطلاعات

معماري و طراحي سيستم پاركينگ براساس شرايط و نوع محلي پاركينگ تعيين مي‌شود.

زيرسيستم اطلاع‌رساني بيروني و داخل پاركينگ

تابلوهاي خبري آخرين حلقه از سيستم راهنماي پاركينگ هستند و نتيجه كار، بر روي اين تابلوها قرار مي‌گيرد. كيفيت و مشخصات ظاهري اين تابلوها از اهميت ويژه‌اي برخوردار است و بايستي از استانداردهاي خاصي پيروي كند. اين استانداردها، مشخصاتي نظير استقامت فيزيكي تابلو، مسائل ايمني، ناحيه ديد و... را دربرمي‌گيرند. تابلوهاي پيام متغير به چند روش توليد مي‌شوند كه البته هر يك كاربردهاي خاص خود را دارند. تابلوهاي خبري برحسب ميزان قابليت‌هايشان به دو دسته تقسيم مي‌شوند:

1- تابلوهاي پيغام متغير الكترونيكي EMS (Electronic Message System): اين نوع تابلوها همه نوع پيغام و كاراكتر را نمايش مي‌دهند (نمايش ماتريسي)، بنابراين قابليت‌هاي بسياري دارند و به عنوان يك ماژول كلي مي‌توانند در كاربردهاي مختلف مورد استفاده قرار گيرند.

2- تابلوهاي پيغام متغير با كاركرد محدود: اين تابلوها براي كاربردهاي خاص طراحي مي‌شوند، لذا اطلاعات محدودي را نمايش مي‌دهند. از انواع مشهور اين تابلوها مي‌توان به تابلوهاي منشوري و نيمه اتوماتيك اشاره كرد.

بي‌شك در كاربردهاي مديريت پاركينگ و سيستم راهنماي پاركينگ، نوع اول از توانايي‌هايي فراتر از حد نياز برخوردار است. تابلوهاي پيام متغير پاركينگ برحسب نوع پيام به دو دسته تقسيم مي‌شوند: در گروهي از اين تابلوها پيام‌هايي مانند «ظرفيت تكميل» و «ظرفيت خالي» نمايش داده مي‌شود. با توجه به اين كه، حتي اگر يك جاي خالي در پاركينگ موجود باشد، پيغام ظرفيت خالي نمايش داده مي‌شود، در صورتي كه تقاضا براي توقف زياد باشد قبل از رسيدن به پاركينگ ظرفيت تكميل شده و راننده با فقدان جاي خالي مواجه مي‌شود. براي جلوگيري از اين اتفاق، در اعلام وضعيت پاركينگ محدوده اطمينان قرار داده مي‌شود، به اين صورت كه قبل از تكميل ظرفيت (10 تا 15 جاي خالي)، پيغام «ظرفيت تكميل» به تابلوها ارسال مي‌شود. بديهي است هرچه فاصله تابلو تا پاركينگ بيشتر باشد، محدوده اطمينان نيز افزايش پيدا خواهد كرد.

در نوع دوم از پيغام‌ها، ظرفيت خالي پاركينگ به صورت عددي بر روي تابلو نمايش داده مي‌شود. اين راهكار نسبت به روش قبل از مزيت‌هايي برخوردار است. اول اين كه به علت نمايش عددي ظرفيت، راننده مي‌تواند تخمين قابل قبولي از وجود جاي خالي در هنگام مراجعه به پاركينگ بزند. همچنين نمايش عددي ظرفيت پاركينگ تاثير رواني مطلوب بر رانندگان خواهد داشت، به اين دليل كه با بهنگام شدن اطلاعات، راننده احساس مي‌كند سيستم راهنماي پاركينگ در جهت راحتي و آسايش او ايجاد شده است و در هر لحظه آخرين اطلاعات را از وضعيت پاركينگ‌هاي منطقه ارائه مي‌دهد. اما استفاده از ارقام در نمايش وضعيت پاركينگ، مشكلي كوچك به همراه دارد: اين احتمال وجود دارد كه با ديدن مثلاً ظرفيت خالي برابر 5 به دليل تخمين تكميل ظرفيت، راننده از مراجعه به پاركينگ خودداري كند و به اين صورت هميشه درصد كمي از ظرفيت پاركينگ خالي بماند.

نصب و جانمايي تابلوهاي راهنماي پاركينگ و نوع آنها نيز از اهميت بسياري برخوردار است.

زيرسيستم كنترل تردد

تجهيزات جمع‌آوري داده، در داخل پاركينگ نصب مي‌شوند و در محاسبات تعيين فضاي خالي كاربرد دارند (تعداد ورودي‌ها و خروجي‌ها را تعيين مي‌كنند). اطلاعات مربوط به شمارش خودروها به كامپيوتر مركزي ارسال مي‌شود و بعد از پردازش، اطلاعات مناسب براي نمايش به تابلوهاي خبر متغير منتقل مي‌شود. در طراحي‌هاي جديدتر از وب‌سايت‌ها نيز در زمينه اطلاع‌رساني استفاده مي‌شود. با نصب تابلوهاي خبر متغير در مكان‌هاي مناسب، با كمك به فرايند تصميم‌گيري رانندگان، زمان لازم براي رسيدن به پاركينگ‌هاي خالي به طور محسوسي كاهش مي‌يابد. اين گونه تابلوها اطلاعاتي نظير فضاي خالي، باز يا بسته بودن و تكميل ظرفيت پاركينگ‌ها را نمايش مي‌دهند. معمولاً پاركينگ‌هاي موجود در يك منطقه به صورت متمركز كنترل مي‌شوند تا حجم اطلاعات ارسالي و نمايشي كاهش يابد.

بي‌ترديد بهره‌گيري از داده‌هاي دقيق و كافي، كارايي سيستم را تحت تاثير قرار مي‌دهد. داده اصلي موردنياز در سيستم راهنماي پاركينگ، تعداد خودروهاي موجود در پاركينگ است. با داشتن ظرفيت اسمي پاركينگ و تعداد خودروهاي موجود در آن مي‌توان در هر لحظه ظرفيت خالي پاركينگ را محاسبه كرد. تجهيزات و ادوات مختلف با بهره‌گيري از تكنولوژي‌هاي گوناگون مي‌توانند اين كار را انجام دهند. اين تجهيزات عبارتند از:

1- حلقه‌هاي القايي: اين آشكارساز به صورت حلقه‌اي از سيم‌هاي مسي در زير سطح معبر نصب مي‌شود و مي‌تواند خودروهاي عبوري و يا اشيايي از جنس آهن را شمارش كند. در صورت استفاده از دو حلقه القايي در كنار يكديگر مي‌توان جهت خودروي عبوري را نيز تعيين كرد. در پاركينگ‌هايي كه ورودي و خروجي مستقل و جدا از هم ندارند، براي شمارش دقيق تعداد خودروهاي موجود در پاركينگ بايد از دو حلقه القايي استفاده كرد.

2- آشكارسازهاي آلتراسونيك: اين آشكارسازها كه از امواج صوتي استفاده مي‌كنند با ارسال امواج صوتي به محيط اطراف و اندازه‌گيري زمان رفت و برگشت آن، وجود موانع را تشخيص مي‌دهند. اين نوع حسگر علاوه بر خودرو توانايي اندازه‌گيري ساير اشيا را نيز دارد و لذا مي‌تواند در شمارش تعداد خودروهاي ورودي پاركينگ دچار اشتباه شود و اين نيز به علت شمارش افراد و يا تجهيزات عبوري از ميدان ديد آن است. در صورتي كه از چنين مواردي جلوگيري شود، مي‌توان از اين حسگر براي شمارش خودروها در ورودي و خروجي پاركينگ‌ها استفاده كرد. اين آشكارساز به آساني در بالاي ورودي و خروجي نصب مي‌شود.

3- آشكارساز مادون قرمز: اين حسگر به دما حساس است و از روي گرماي موتور خودرو، وجود آن را تشخيص مي‌دهد. در عين حال مي‌تواند نسبت به گرماي بدن انسان نيز واكنش نشان دهد و در شمارش خودروهاي موجود در پاركينگ خطا كند.

4- پردازش تصاوير ويديوئي: وجود و يا نبود خودرو از طريق پردازش تصوير ويدئويي تعيين مي‌شود. اين روش نسبت به روش‌هاي ديگر قيمت بسيار بالاتري دارد و براي كاربردهاي پاركينگ مقرون به صرفه نيست.

5- گيت‌هاي هوشمند: اين نوع گيت‌ها كه در مبادي ورودي و خروجي نصب مي‌شوند با هر بار بالا و پايين رفتن بازويشان مي‌توانند تعداد خودروهاي عبوري را شمارش كنند. اين روش در مكان‌هايي كه مسير ورودي و خروجي‌شان مستقل از يكديگر است، مناسب است (عكس 9).

6- چشم الكتريكي: به كارگيري چشم الكتريك روش ساده‌اي است اما در شمارش خودرو خطا مي‌كند و افراد را نيز شمارش مي‌كند اما به صورت نرم‌افزاري مي‌توان اين خطاها را تا حدي كاهش داد.

7- عملكرد اپراتور: در اين روش اپراتور عمليات جمع‌آوري اطلاعات را انجام مي‌دهد و با ورود هر خودرو به پاركينگ يكي به تعداد خودروهاي موجود در پاركينگ اضافه و در صورت خروج خودرو يكي از تعداد كم مي‌كند. اين روش به دليل خطاهاي انساني در پاركينگ‌هاي شبانه‌روزي پيشنهاد نمي‌شود، ضمن اين كه به صورت تعمدي مي‌توان در كار سيستم اختلال ايجاد كرد.

8- تلفن همراه: در اين شيوه توسط يك ارتباط بين تلفن همراه و پاركينگ (ازطريق Bluetooth، SMS، WiFi و...) سيستم مركزي متوجه وجود خودرو مي‌شود و گيت را باز مي‌كند. براي امنيت بيشتر از نرم‌افزارهاي خاصي بر روي تلفن همراه استفاده مي‌شود كه نياز به وارد كردن رمز عبور دارد. چون شماره تلفن همراه منحصر به فرد است مي‌توان از آن به عنوان شماره شناسايي منحصر به فرد استفاده كرد.

9- تكنولوژي RFID: RFID يك برچسب راديويي است كه به خودرو وصل مي‌شود و به عنوان شناسه منحصر به فرد آن عمل مي‌كند. ايراد اين سيستم، فرهنگ‌سازي براي نصب آن روي تمامي خودروها، تداخل فركانس راديويي و اغتشاش بين دو خودروي نزديك به هم است. دقت اين سيستم تا 7/99 درصد است.

10- باركد:‌ در اين سيستم روي شيشه هر خودرو يك باركد نصب و توسط دستگاه باركد خوان شماره باركد خوانده مي‌شود. دقت اين سيستم بسيار بالاتر از پلاك خوان است.

11- كارتخوان: در اين سيستم راننده كد اختصاصي خود را وارد مي‌كند تا گيت باز شود و بتواند وارد پاركينگ شود. در طراحي ديگر به هر راننده كارتي داده مي‌شود كه آن را وارد دستگاه كارتخوان مي‌كند تا گيت باز شود. با به وجود آمدن كارت‌هاي هوشمند غيرتماسـي “Contactless smartcards” مانند RFID با عبور از ورودي پاركينگ گيت باز مي‌شود.

12- تجهيزات شناسايي خودرو داخل پاركينگ: اين تجهيزات جاي دقيق خودرو را شناسايي مي‌كنند. براي پاركينگ‌هاي مسقف، زير سقف در بالاي خودرو از نور ليزر استفاده مي‌كنند و با نور سبز به راننده مي‌گويند كه كجاي پاركينگ جاي خالي وجود دارد. در پاركينگ‌هاي روباز از تجهيزاتي زير خودرو استفاده مي‌كنند كه توضيحات آن قبلاً ارائه شده است.

زيرسيستم پردازش اطلاعات

اين واحد با بهره‌گيري از معماري‌هاي بسته يا باز به همراه حداقل يك كامپيوتر استاندارد عمليات پردازش داده‌ها را انجام مي‌دهد. انتخاب نوع معماري به نحوه تعامل اين سيستم با سيستم‌هاي ديگر بستگي دارد. به عبارت ديگر در مواردي كه اين واحد به صورت مستقل عمل مي‌كند، مي‌توان از معماري بسته بهره جست. اصلي‌ترين نقش واحد پردازش، تحليل داده‌هاي دريافتي از حسگرهاست. براي مثال در صورتي كه در ورودي پاركينگ از حلقه‌هاي القايي استفاده شود، تعيين جهت خودرو با مقايسه داده هاي دو حلقه القايي مجاور و پشت سر هم امكان‌پذير است. در صورتي كه آشكارساز اين قابليت را نداشته باشد، واحد پردازش موجود در هر پاركينگ بايستي اين اطلاعات را استخراج كند. اين موضوع در مورد ساير آشكارسازها نيز صدق مي‌كند. واحد پردازش كه معمولاً با يك دستگاه كامپيوتر پياده‌سازي مي‌شود براساس نوع فعاليتش به دو دسته قابل تقسيم است: واحد پردازش داخل پاركينگ و واحد پردازش مركزي. اين تقسيم‌بندي صرفاً به منظور ايجاد تمايز ميان تجهيزات داخل پاركينگ و مركز كنترل است و از لحاظ نرم‌افزاري و سخت‌افزاري تفاوت قابل ملاحظه‌اي ميان تجهيزات به كار رفته نيست.

نرم‌افزار مراكز كنترل

اين نرم‌افزار در حقيقت حلقه اتصالي سخت‌افزارهاي سيستم است و عملكرد نهايي سيستم و خدمات ارائه شده وابسته به آن است. نرم‌افزار كنترلي، اطلاعات زير را از داده‌هاي دريافتي از سخت‌افزارها استخراج مي‌كند:

1- تعداد فضاهاي خالي (در هر طبقه و يا هر قسمت پاركينگ)

2- وضعيت آشكارسازها

3- ارسال پيغام هشدار در صورت خرابي آشكارسازها

4- قابليت بازنگري در اطلاعات ذخيره شده

5- قابليت بازنگري وضعيت كامل سيستم

معمولاً چنين نرم‌افزارهايي به كاربر اجازه مي‌دهند وضعيت پاركينگ را به صورت دستي كنترل كند، به اين ترتيب كه با تغيير نمايش تابلوها رانندگان را به مكان‌هاي دلخواه راهنمايي كند.

همچنين اين نرم‌افزارها جانمايي كلي تابلوهاي راهنمايي را در كل سيستم نمايش مي‌دهند. با انتخاب هر تابلو مي‌توان پيغام ارائه شده توسط آن را ملاحظه كرد. در بسياري از انواع نرم‌افزارهاي موجود مي‌توان برحسب مورد، گزارش‌هاي دلخواه را در ساعت‌هاي مختلف شبانه روز از وضعيت ترافيكي پاركينگ به دست آورد. اين گزارش‌ها نقشي مهم در مديريت پاركينگ و هزينه‌هاي پاركينگ و غيره ايفا مي‌كنند.