وقتی ریزش اطلاعات رسانه های جمعی به نظام اجتماعی افزایش می یابد، بخش هایی از جمعیت باپایگاه اجتماعی، اقتصادی بالاتر سریعتر از بخش هایی با پایگاه اقتصادی اجتماعی پایین تر این اطلاعات را کسب می کنند، به طوری که شکاف آگاهی به جای اینکه کاهش یابد، افزایش پیدا می کند.(سوروین و تانکارد،1992 : 363)

 از دیدگاه آنها افراد طبقه بالا توانائی و شرایط بهتری دارند تا اطلاعات را کسب کنند. پس مردم جامعه به دو گروه تقسیم می شوند .

گروه اول ، افرادی هستند که اعضاء آن را افراد تحصیل کرده جامعه تشکیل می دهند ، آنها اطلاعات زیادی دارند و در مورد هر چیز می توانند اظهار نظر کنند .

گروه دوم ، افرادی که دانش و سواد کمتری دارند و آگاهی آنها در مورد مسائل پیرامونشان اندک است . (  Holbrook،2002)

تیکنور، دونوهو و اولین دو فرضیه اصلی را برای آزمون انتخاب کردند :

        I.      با گذشت زمان کسب آگاهی از موضوعی که عمومیت بسیار یافته است، در میان اشخاص تحصیلکرده تر، سریعتر از کسب آن میان اشخاصی است که تحصیلات کمتری دارند.

     II.      در یک زمان معین باید همبستگی بالاتر میان کسب آگاهی و تحصیل در مورد موضوع هایی که در رسانه ها عمومیت زیادی یافته اند، وجود داشته باشد.

   III.      تیکنور و همکارانش شواهدی ارائه می کنند که هر دو شکل عملیاتی فرضیه را تایید می کند. (سوروین و تانکارد،1992 : 385)

تیکنور، دونوهو و اولین در نخستین مقاله ای که در مورد فرضیه شکاف آگاهی در سال 1970 منتشر کرده اند، مطالعات خود را با توجه به بررسی نتایج افکار سنجی یک موسسه آمریکایی ارائه می دهند.پاسخگویان در سه سطح مختلف دانش آموزان مدرسه راهنمائی ، دبیرستان و دانشجویان دانشگاه به این سئوال پاسخ داده اند که

 آیا فضانوردان خواهند توانست تا به کره ماه دست یابند ؟

سطوح با تحصیلات بالاتر معتقد بوده اند که بشر بالاخره کره ماه را تسخیر خواهد کرد. مهمترین موضوعی که در این پژوهش قابل ذکر است این است که این فاصله اطلاعاتی روز به روز عمیق تر و بیشترمی شود . چرا که آنهایی که دارای سطح سواد بیشتری بوده اند ، (60 درصد) نسبت شان در طول در طول 16 سال (از 1949تا1965) افزایش یافته اند در حالیکه افراد با سطح سواد پائین تر، از 25 درصد رشد برخوردار بوده اند  .از تعداد کل پاسخگویان در سطح تحصیلات راهنمائی ، اگرچه معتقد بوده اند که بشر به کره ماه خواهد رسید اما تعداد آن ها کمتر از 25 درصد رشد کرده است . (  Tichenor، Donohue and Olien، 1965 )

در پژوهشی که در مبارزات انتخاباتی ریاست جمهوری در یکی از کشورها برگزار شده بود ، موضوع شکاف آگاهی مورد مطالعه بیشتر قرار گرفت . نظریه شکاف آگاهی ثابت کرد که زمانی که اطلاعات جدیدی توسط رسانه ها در یک سیستم اجتماعی گسترش می یابد ، منجر به ایجاد عدم تعادل و تساوی اطلاعات در بین مردم می شود .  خصوصاً زمانیکه همه گروههای مردم در معرض اطلاعات از طریق رسانه ها گروهی قرار نگیرند.

نتایج این تحقیق همچنین ثابت کرده است که فاصله یا شکاف آگاهی همیشه اتفاق نمی افتد. تجزیه و تحلیلهای بعمل آمده توسط محققان نشان می دهد که در زمانهای مبارزات انتخاباتی،این فاصله ها لزوماً افزایش نمی یابند بلکه از طرفی طرح برخی از رویدادها از طریق مباحثات ، گفتگوها ، سخن رانی ها ، ارباطات مستقیم مردم با کاندیداها،... موجب کاهش فاصله ها و نزدیک تر شدن آنان و نیز یکسان شدن سطح اطلاعات این دو گروه شده و شکاف آگاهی نیز کاهش می یابد  . (  Holbrook،2002)

جدا از مطالعات تیکنور  و همکارانش فرضیه شکاف آگاهی با توجه به مستندات مطالعات سایر پژوهشگران ارتباطی نیز تایید شده است. برای نمونه نتایج

مطالعات لازارسفلد  که سال 1940 منتشر شد، نشان می دهد افراد با توجه جایگاه طبقاتی به سخنان روزولت، رییس جمهور آمریکا گوش داده اند و این امر در واقع این فرضیه شکاف آگاهی را مبنی بر اینکه افراد دارای پایگاه اقتصادی، اجتماعی بالاتر، بیش از افراد دارای پایگاه اقتصادی اجتماعی پایین تر در معرض انواه خاصی از اطلاعات هستند را تایید می کند. همچنین نتایج مطالعات دیگری در سال 1976 نیز نشان می دهد کسانی که مناظره های نامزهای سیاسی را زمان انتخابات تماشا می کنند، افرادی هستند که در وهله نخست از نیز سیاسی فعال تر از سایر افرادند و علاوه بر این بیشتر آنها دارای تحصیلات بالاتر از افرادی هستند که این برنامه ها را تماشا نمی کنند. از دیگر سو وست آلین   ویسکانسین     نیز در مطالعاتی با موضوع انرژی به نتایج مشابهی رسیدند که فرضیه شکاف آگاهی را مورد تایید قرار داد.

 این پژوهشگران به این نتیجه رسیدند که آگاهی از موضوع انرژِی به خواندن گزارش های انرژی در روزنامه از سوی افراد تحصیلکرده تر ارتباط دارد اما تماشای تبلیغات تلویزیونی در مورد انرژی بیشتر در میان افرادی رایج است که تحصیلات کمتری دارند. (سوروین و تانکارد،1992 : 370)

 چرا شکاف آگاهی وجود دارد ؟

تیکنور، دونوهو و اولین در پاسخ به این پرسش پنج دلیل را ارائه می کنند.

1. افراد گروه اول مهارت های ارتباطی بهتری دارند و سطح تحصیلاتشان بیشتر است و قدرت خواندن و درک مطلب آنها بهتر بوده و اطلاعات کسب شده را به راحتی به خاطر می سپارند.

2. افراد گروه اول ، توانائی نگهداری اطلاعات را به راحتی دارند و به درستی می توانند از آن اطلاعات استفاده کنند.

3. افراد گروه اول به لحاظ موقعیت های اجتماعی خود ارتباطات بهتری با همتایان خود دارند که منجر به تبادل اطلاعات می شود.

4. افراد گروه اول به لحاظ نوع زندگی خود ، اساساً در معرض دست یابی به رسانه ها و اطلاعات آن ، پذیرش ، نگهداری و به کارگیری آن هستند.

5. ماهیت نظام های رسانه ای این است که بیشتر برای افراد با سطح تحصیلات بالاتر و دارای پایگاه اجتماعی بهتر ، طرح ریزی می شوند.

به اعتقاد تیکنور و همکارانش، توانایی های ارتباطی کسانی که پایگاه اقتصادی بالاتری دارند با توانایی افرادی که در پایگاه اقتصادی پایین تری قرارمی گیرند، متفاوت است و تحصیلات شخص را برای انجام کارهای اساسی پردازش اطلاعات مانند خواندن، درک کردن و به یاد آوردن آماده می کند.

عامل دیگری که به اعتقاد این نظریه پردازان در ایجاد شکاف آگاهی تاثیر دارد، اطلاعات گذشته افراد در مورد مسایل است. آنها به این نکته توجه می کنند که افراد اطلاعات جدید را  با توجه اطلاعات گذشته ای که دارند، جذب می کنند.بنابراین افرادی که به دلایل مختلف درباره موضوعی اطلاعات بیشتری دارند، اطلاعات جدیدتر را سریعتر جذب می کنند و این امر منجر به افزایش شکاف آگاهی می شود.  . (  Tichenor، Donohue and Olien، 1965)

همچنین افراد دارای پایگاه اجتماعی، اقتصادی بالاتر ممکن است تماس مناسب تری داشته باشند، یعنی ممکن است با افراد آگاه از مسایل عمومی و اخبار علمی رابطه داشته باشند و با آنها در مورد این موضوعات وارد بحث شوند. (سوروین و تانکارد،1992 : 365)

تیکنور و همکارانش معتقدند، مکانیسم مواجه گزینشی، توجه گزینشیو نگهداشت گزینشی  نیز می توانند در افزایش شکاف آگاهی تاثیر گذار باشند.ممکن است افراد دارای پایگاه اجتماعی و اقتصادی پایین تر اخبار و اطلاعاتی که دریافت می کنند را با ارزش ها یا نگرش های خود سازگار ندانند و به آن توجه کافی نداشته باشند.

به گفته تیکنور و همکارانش، یک متغیر مهم در افزایش یا شکاف آگاهی این است که تا چه اندازه موضوعی موجب علایق اساسی اجتماعی می شود.آنها در اصلاحاتی پیشنهاد کردند سه نکته اصلی را مورد توجه قرار دادند.سوروین و تانکارد دراین باره می نویسند :

        I.        هنگامی که در موضوعی محلی تعارض باشد، احتمال دارد شکاف آگاهی کاهش یابد.

     II.        احتمال گسترش شکاف آگاهی در اجتماعات متکثر که در آنها منابع اطلاعات متعدد است بیشتر     است تا در اجتماعات همگون که در آنها مجاری غیر رسمی ولی رایج وجود دارد.

   III.        هنگامی که موضوعی اثر محلی فوری و قوی دارد، احتمال دارد شکاف آگاهی کاهش یابد. 

نگاهی دقیق تر به سوابق مطالعاتی در مورد نظریه شکاف آگاهی نشان می دهد، تیکنور، دونوهو و اولین در سال 1975 بر اساس مطالعات جدید آنها اصلاح شد.این اصلاحات بر پایه نتایج پیمایشی انجام شد که در مینه سوتا صورت گرفته بود.

عوامل موثر بر شکاف آگاهی

همانطور که عواملی بر میزان افزایش شکاف آگاهی تاثیرگذارند ، عواملی نیز می توانند در کاهش آن اثر بگذارند. اتما و کلین   از افرادی هستند که در این زمینه نظریه پردازی کرده اند. آنها معتقدند ویژگی های فردی می تواند به عنوان عاملی موثر در بسته شدن شکاف آگاهی نقش داشته باشد. آنها به واکنش های درونی افراد در مواجهه با شرایطی که منجر به دریافت آگاهی می شود، اشاره و تاکید می کنند نیازها، خواست ها، آرزوها و انگیزه ها و مانند آنها در پهن شدن یا بسته شدن شکاف آگاهی تاثیرگذار است.

این دو بیش از هر چیز بر مهارت های اجتماعی افراد تاکید می کنند و معتقدند افراد در شرایط خاص می توانند با اتکا به این مهارت ها در بسته شدن شکاف آگاهی نقشی تعیین کننده و موثر داشته باشند. آنها همچنین به این نکته مهم اشاره می کنند که " افراد از طبقات مختلف اجتماعی و فرهنگی با استفاده از راه های متفاوتی توانمندی های خود را به منصه ظهور می رسانند که ممکن است با راه هایی که طبقات بالاتر از آن استفاده می کنند مشابه نباشد اما به بسته شدن شکاف آگاهی کمک کند.

از دیگر سو گروه دیگری از پژوهشگران نیز گفته اند شکاف آگاهی به دلیل تفاوت در انگیزه هاست و اینکه افراد دارای پایگاه اجتماعی، اقتصادی پایین در صورتی که انگیزه داشته باشند به همان سرعتی که افراد دارای پایگاه اقتصادی اجتماعی بالا اطلاعات را به دست می آورند، کسب اطلاع خواهند کرد. (سوروین و تانکارد،1992 : 375) این دیدگاه در مطالعاتی که لووریچ و پیرس در سال 1984 انجام دادند، نیز تایید شد و نتایج مطالعه پیمایشی آنها نیز نشان داد اگر افراد دارای پایگاه اجتماعی و اقتصادی پایین نیاز یا تمایل خاصی برای دریافت اطلاعات داشته باشند، ممکن است گسترش شکاف آگاهی متوقف شود.

با این همه بسته شدن شکاف آگاهی در مطالعه از اتما ، بران و لوکپر در سال 1983 بیشتر روشن شده است. این مطالعات نیز نتایجی که پیش از این لورویچ و پیرس کسب کرده بودند با آزمایش هایی دیگر تایید کرد و  نشان داد انگیزه برای کسب اطلاعات و به دنبال آن بسته شدن شکاف آگاهی متغیر مهمی است.

در مجموع مهمترین نکاتی که به گفته اکثر صاحب نظران تاثیر قاطعی در بسته شدن شکاف آگاهی دارند، " انگیزه" افراد است و  بخش مهمی از نتایج مطالعات چون مطالعات لووریچ و پیرس  و  همچنین مک لئود و بابی دورال (1981) نشان داد غیر از پایگاه اقتصادی و اجتماعی که مورد نظر تیکنور دونوهو و اولین بوده، عوامل دیگری مانند مواجهه گزینشی  و علاقه مندی می توانند در شکاف آگاهی موثر باشند. برای نمونه جنوا و گرین برگ  در مطالعات خود در مورد شکاف آگاهی به این نتیجه رسیدند که شکاف های آگاهی خیلی بیشتر از پایگاه اجتماعی و تحصیلات به علاقه مخاطب ارتباط دارد. آنها به دو نوع علاقه توجه کردند :

1. 
   
   علاقه شخصی
   
   
2. 
   
   علاقه اجتماعی (سوروین و تانکارد،1992 : 379)

از دیدگاه جنوا و گرین برگ افراد اطلاعات را بر اساس سودمندی که ممکن است برای شخص آنها داشته باشد( علاقه شخصی) یا احتمالا تحت تاثیر انجمن ها یا گروه هایی که در آنها عضویت دارند( موقعیت اجتماعی) جستجو می کنند. در نتیجه می توان با شناسایی این علایق و همچنین موقعیت های اجتماعی راهکارهایی برای کاهش شکاف آگاهی جستجو کرد که الزاما تابع موقعیت اقتصادی و اجتماعی افراد و قرار گرفتن آنها در طبقات بالا و پایین نیست.

در پژوهشی که در مبارزات انتخاباتی ریاست جمهوری در یکی از کشورها برگزار شده بود ، موضوع شکاف آگاهی مورد مطالعه بیشتر قرار گرفت . نظریه شکاف آگاهی ثابت کرد که زمانیکه اطلاعات جدیدی توسط رسانه ها در یک سیستم اجتماعی گسترش می یابد ، منجر به  عدم تعادل و تساوی اطلاعات در بین مردم می شود . خصوصاً زمانیکه همه گروههای مردم در معرض اطلاعات از طریق رسانه ها گروهی قرار نگیرند.

نتایج این تحقیق همچنین ثابت کرده است که فاصله یا شکاف آگاهی همیشه اتفاق نمی افتد. تجزیه و تحلیلهای به عمل آمده توسط محققان نشان می دهد که در زمان  مبارزات انتخاباتی،این فاصله ها لزوماً افزایش نمی یابند بلکه از طرفی طرح برخی از رویدادها از طریق مباحثات ، گفتگوها ، سخن رانی ها ، ارباطات مستقیم مردم با کاندیداها،... موجب کاهش فاصله ها و نزدیک تر شدن آنان و نیز یکسان شدن سطح اطلاعات شده و شکاف آگاهی نیز کاهش می یابد.

 همچنین مطالعات دیگری گویای آن است که تلویزیون ممکن است قدرت ویژه ای برای بستن شکاف آگاهی داشته باشد یا اگر نتواند شکاف ها را ببندد، حداقل می تواند از گسترش آن جلوگیری کند. همچنین پژوهش در مورد شکاف آگاهی نشان می دهد که در موضوعات پیچیده مانند انرژِی افراد مرفه اطلاعات خود را از روزنامه ها می گیرند و افراد کمتر مرفه اطلاعات خود را از تبلیغات تلویزیونی دریافت می کنند. (سوروین و تانکارد ،1992 : 377)

دیدگاه منتقدان

در میان افرادی که به نقد نظریه شکاف آگاهی پرداختند نظرات دروین شهرت بیشتری دارد. با این همه راجرز و برانتگارد نیز در این زمینه دیدگاه های قابل تاملی ارائه داده اند.

راجرز گفته است که شکاف آگاهی باید در اثرهای نگرشی و اثرهای رفتاری آشکار به کار گرفته شود نه اینکه تنها در اثر بر آگاهی استفاده شود. او علاوه بر این به این نکته اشاره می کند که این فرضیه نیابد به اثرهای ارتباط جمعی محدود شود، او معتقد است اثرهای ارتباط میان فردی و ترکیب آثار ارتباط جمعی با ارتباط میان فردی در تحلیل شکاف آگاهی مورد توجه قرار نگرفته است و در نهایت اینکه از دیدگاه او لازم نیست شکاف تنها میان دو گروه از دریافت کنندگان (مثلا افراد با پایگاه اجتماعی اقتصادی بالا و پایین) رخ دهد.(همان)

برانتگارد که در مطالعاتی ، آگاهی سیاسی را در سوئد بررسی کرد، مفهوم تازه ای را در مقابل شکاف آگاهی مطرح کرد که به شکاف نفوذ معروف است. او با تکیه بر این دیدگاه که شکاف اطلاعات پدیده ای همگن نیست به نتایج مطالعات خود اشاره می کند که نشان می دهد کسانی که تحصیلات کمتری داشتند در بسیاری موارد حتی بیش از افراد تحصیلکرده در معرض اطلاعات بودند اما درصد کمتری از این اطلاعات را جذب و سهم کمتری در انتشار این اطلاعات دارند.

این نتایج نشان می دهد افرادی که تحصیلات بالاتری دارند بیشتر می توانند اطلاعات را منتشر کنند و احتمال اینکه بتوانند با عقاید خود در دیگران نفوذ کنند، بیشتر است. از دیدگاه برانتگارد شکاف نفوذ ممکن است پدیده ای واقعی تر از شکاف اطلاعات باشد.

با این همه مهمترین انتقادات در مورد نظریه شکاف آگاهی از سوی برنارد دروین در سال 1989 ارائه شده است.

آنگونه که دروین می گوید، در شیوه های ارتباط سنتی شکاف اطلاعاتی زمانی حادث می شد که برخی افراد در برقراری ارتباط با سایرین دچار مشکل می شدند اما در شرایط فعلی شکاف اطلاعاتی زمانی به وجود می آید که آنها در دریافت پیام وسایل ارتباط جمعی با محدودیت مواجه شوند. اصلی ترین انتقاد دروین از نظریه شکاف آگاهی مبتنی بر این نکته است که این نظریه بر اساس نظریه های سنتی ارتباطات تنظیم شده و ویژگی واقعی استفاده کنندگان را مورد توجه قرار نداده است.دروین با بررسی مطالعات دهه 70 در مورد شکاف آگاهی چنین نتیجه می گیرد که شکاف آگاهی بیش از آنکه واقعی باشد یک ایده است. (Dervin،1989)

نگاه به آینده

توسعه و گسترش لحظه به لحظه فناوری های نوین ارتباطی و اطلاعاتی در جهان که امکان دسترسی بیشتر به اطلاعات را برای انسان ها فراهم کرده، فاز جدیدی از مطالعات ارتباطی را شکل داده است که به نوعی می توان ریشه های آن را مرتبط با مطالعات شکاف آگاهی نیز دانست. اندیشه ای که پیش از این منجر به شکل گیری نظریه شکاف آگاهی شده بود امروز در ابعاد وسیع تری و البته با تغییرات فراوان نظریاتی موسوم به شکاف دیجیتال   را ایجاد کرده است.

شکاف دیجیتال در اغلب مفاهیم پایه، به معنای تبعیض میان آنهایی است که به فناوری اطلاعات دسترسی داشته و آنانی که از دستیابی به آن محروم مانده اند.شکاف دیجیتال تنها یک مشکل در ارتباط فیزیکی نیست بلکه یک مساله اجتماعی است. بسیاری از مردم جهان هنوز به تلفن دسترسی ندارند چه رسد به اینترنت.در هندوستان شکاف دیجیتال به عنوان مانعی جدی در مسیر توسعه مطرح شده است و به رغم پیشرفت فناوری های اطلاعات هنوز نزدیک به 70 درصد هندی ها به اینترنت دسترسی ندارند. اینترنت فقط مخصوص مردم تحصیل کرده است و فاصله بین داشته ها و نداشته ها را در زمینه اجتماعی و سیاسی بیشتر می کند.(  Woo Jung shin، 2003) در واقع اکنون این پرسش به طور جدی مطرح است که آیا فناوری های نوین اطلاعاتی به نابرابری های در دسترسی به اطلاعات و آگاهی پایان می دهند یا اینکه خود منجر به عدم توازن اطلاعات می شوند؟

بررسی و تحلیل شکاف دیجیتال خارج از بحث این مقاله است اما تردیدی نیست که با توسعه فناوری های نوین ارتباطی مساله " شکاف های اطلاعاتی " میان داراها و ندارها به یکی از اصلی ترین سرفصل های مطالعات ارتباطی تبدیل خواهد شد.

نتیجه گیری

نظریه شکاف آگاهی از تیکنور، دو نوهو و اولین ، زمینه مطالعات جدیدی را در حوزه علوم ارتباط در دهه 70 میلادی گشود. این نظریه بر این ایده شکل گرفت : افرادی که از پایگاه اقتصادی و اجتماعی بالاتری برخوردارند، بیشتر به اطلاعات دسترسی دارند تا افراد طبقه پایین تر و رسانه ها نیز در افزایش شکاف آگاهی سهم دارد و آن را پهن تر می کنند. تیکنور و همکارانش با انجام مطالعات تجربی در این زمینه فرضیات خود را به اثبات رساندند اما مطالعات بعدی افرادی چون اتما و کلین، جنوا و گرین برگ ، مک لئود و بابی دورال و همچنین سایر پژوهشگران ارتباطی در سال های بعد نشان داد که غیر از پایگاه اقتصادی و اجتماعی و تحصیلات عوامل دیگری چون میزان انگیزه و علاقه مندی نیز می توانند در شکاف آگاهی تاثیر گذار باشند. تجزیه و تحلیلهای بعمل آمده توسط محققان نشان می دهد که در زمانهای مبارزات انتخاباتی،این فاصله ها لزوماً افزایش نمی یابند بلکه از طرفی طرح برخی از رویدادها از طریق مباحثات ، گفتگوها ، سخن رانی ها ، ارتباطات مستقیم مردم با کاندیداها،... موجب کاهش فاصله ها و نزدیک تر شدن آنان و نیز یکسان شدن سطح اطلاعات شده و شکاف آگاهی نیز کاهش می یابد. با این همه بخش عمده مطالعات ارتباطی اصل فرضیات شکاف آگاهی را تایید کرده اند اما بخشی از این مطالعات در مورد عواملی که منجر به افزایش یا کاهش این شکاف می شوند، اختلاف نظر دارند و همین اختلاف هاست که منجر به پیشبرد این بخش از نظریات ارتباطی شده است.دروین مهمترین دیدگاه انتقادی را در مورد این نظریه مطرح کرد.به اعتقاد دروین این نظریه بر اساس مدل های سنتی ارتباطی _ منبع ، پیام ، گیرنده _ استوار شده و ویژگی های واقعی استفاده کنندگان را مورد توجه قرار نداده است.

  منبع فارسی :

- سورین و تانکارد، نظریات ارتباط جمعی، ترجمه: دهقان، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول:1381 ، 385- 361.

   منابع انگلیسی :

Dervin.B،(1980)،  “user and research invention : how research categories perpetuate inequities”. Journal of communication ، 39،216 – 232.

Holbrook،  Knowledge Gap، ،2002 : http://62.97.114.150/traducirpagina.aspx?slyidioma=es_en&url=http%3a%2f%2fwww.tcw.utwente.nl%2ftheorieenoverzicht%2fTheory%2520clusters%2fMass%2520Media%2fknowledge_gap.doc%2findex.html

Infoamérica :    http://62.97.114.150/fstraducirpagina.aspx?slyidioma=es_en&url=http://www.infoamerica.org/teoria/olien1.htm

Tichenor، Donohue and Olien، 1965، Knowledge Gap Hypothesis : http://iml.jou.ufl.edu/projects/students/yaron/kg0.htm

w oojung shin ، Democracy and the Internet :W ill the Internet Foster Democracy ?    :(2003)http://www.iranculture.org/research/internet/index.php