كشور پهناور ایران پس از حمله اعراب و پذیرش دین اسلام،همچنان بسیاری از خصوصیات فرهنگی و اجتماعی خود را كه ناشی از قدمتی چند هزار ساله بود حفظ كرد. فرهنگ ایرانی با وجود تأثیرات قومی و قبیله ای اعراب و جایگزینی دین اسلام توانست با ایجاد هویتی جدید به حیات خود ادامه داده و تلفیقی از هویت تاریخی گذشته و فرهنگ و آیین جدید را به وجود آورد.
به طور كلی ، ایران به سبب موقعیت خاص جغرافیایی و استراتژیك خود همواره گذرگاه و دروازه تمدن های بسیار گوناگونی بود و هیچ گاه با آنها بیگانه نبوده است.
فرهنگ ایرانی در طول تاریخ توانسته بود با گذر معقول و منطقی از تنش های این گونه برخوردهای فرهنگی ، اصول و نكته های قابل هضم اقوام مختلف را درك كرده و در كنار فرهنگ ایرانی شكل و طرحی جدید از سیمای آن به معرض نمایش بگذارد. این سیمای جدید همواره رنگ و بویی بومی به همراه داشت كه آن را مختص فرهنگ ایرانی می كرد و تأثیرات قوی و متقابلی نیز بر سایر اقوام و ملل می گذاشت. اعراب با وجود تسلط بر ایران ، از لحاظ فرهنگی همواره طی سالیان متمادی از فرهنگ غنی ایرانی تأثیرات بسیار زیادی پذیرفتند و وجود این فرهنگ غنی باعث شد تا با تغییر مذهب و آیین ایرانیان ،دوران تمدن و هنر درخشان اسلامی پدید آید.
ایران پس از شكل گیری تمدن اسلامی، بسیاری از شبكه های آبیاری ، بندها و پل ها را از زمان های پیش از اسلام به ارث برد. به طور كلی می توان گفت كه روش های ساختمانی و مهندسی سد سازی دوره های پیش از اسلام در دوره اسلامی نیز دنبال و گاهی به روش های پیشین ابداعاتی نیز افزوده شد . بسیاری از سدهای پیش از اسلام در ایران را ایرانیان مسلمان تعمیر كردند . مواد و مصالحی كه برای تعمیر و نوسازی سدها در دوران اسلامی به كار می رفت ،عموما از مصالحی بود كه از زمان های پیش از اسلام نیز روا بوده و به علت دوام بسیار و وزین بودن برای سد سازی مناسبت داشت. علاوه بر تعمیرات و تغییراتی كه در شبكه های آبیاری و سدها در زمان اسلامی انجام گرفت ، كاربرد چرخ های آبی و آسیاب ها نیز روی رودخانه ها و نزدیك سدها توسعه فراوان یافت . در اوایل اسلام و در زمان حكومت عباسیان بندهای باستانی تعمیر می شد و از آنها بهره برداری می كردند. از جمله سیستم های آبی كه مسلمانان از پیشینیان به ارث بردند شبكه هایی بود كه در شوشتر ، اهواز، بند قیر و دزفول قرار داشت. این ساختمان ها به وسیله ایرانیان پس از اسلام تعمیر شد و به سیستم آبیاری شوشتر نیز سد دیگری به نام « سد بولیتی »افزوده شد. 1 این سد كه روی رود « گرگر» ساخته شده بود برای بهره برداری از نیروی آب به كار می رفت و همراه با آن روی رودخانه گرگر چرخ ها و آسیاب های آبی نصب شده بود . این آسیاب ها در تونل هایی كه در دو سوی كانال و در سنگ تعبیه شده بودند قرار داشته و این خود یكی از نمونه های نخستین پیدایی نیروی محركه آبی در دنیا به شمار می رود. این سیستم در آن عصر نظایر دیگری نیز داشته است؛از جمله یك دستگاه چرخ آبی بوده كه در پل سدی دزفول نصب شده و آب را تا ارتفاع بیش از 60 متر بالا برده و به خانه های شهر آبرسانی می كرده است.2 در نزدیكی سد اهواز هم تعدادی آسیاب آبی نصب شده بوده است. مقدسی (قرن دهم میلادی ) می گوید:3 « كانال هایی از بالا دست سد در بالاترین نقطه شهر جدا شده و در پایین دست در محلی به نام كارشنان به رودخانه می پیوندند ، از این كانال ها كشتی ها به بصره می روند و روی آب ، آسیاب های شگفت انگیزی ساخته شده است.»
با تضعیف قدرت خلفای عباسی ،سیستم های آبیاری نیز از استفاده و رونق افتاد و رسوبات ، پشت سدها را به تدریج فرا گرفت و برخی از پل ها و سدها نیز در فصول زمستان دچار ویرانی شدند و تعمیراتی در آنها صورت نگرفت.
پس از حكومت خلفای عباسی، دوره آل بویه از نقطه نظر سدسازی و كارهای آبی یكی از دوران های درخشان تاریخ فنی ایران به شمار می رود.
عضدالدوله (373ـ 338 ه. ق ـ983 ـ 949م )یكی از پادشاهان این سلسله افزون بر آن كه به كارهای آبادانی و ساختمانی علاقه زیادی داشت،خود مهندسی كارآمد به شمار می آمد و به همین دلیل به وی لقب «فنا خسرو » داده بودند. از جمله كارهای آبادانی او ساخت مسجدها، كاخ ها،بیمارستان ها و عمیق كردن كانال كشتی رانی بین كارون و اروند و نوسازی پل روی رودخانه ای در اهواز بود. عضدالدوله همچنین آب انبارهای بزرگی برای ذخیره آب ساخت و او بود كه سیستم بند امیر و شبكه آبیاری سرزمین فارس را ایجاد كرد.
بند امیر كه روی رودخانه كر در فارس در سال 349 ه.ق (960 م) ایجاد شد یكی از كارهای برجسته عضدالدوله به عنوان یك سد ساز به شمار می رود. مقدسی در 375ه. ق (985م) و ابن بلخی در 501 ه. ق( 1107 م)در مورد این سد چنین می گویند4و5 :«بعد به سد ابودی می رسیم كه نظیر آن در جایی از دنیا وجود ندارد برای توصیف آن باید گفت كه سرزمین اطراف آن، پیش از آن بیابان خشك و بی آبی بود. عضدالدوله با مشاهده این وضعیت به این نتیجه رسید كه اگر سدی در آنجا ساخته شود آب رود كر در آنجا آبادانی به بار خواهد آورد بنابراین او مهندسان و كارگرانی را گرد آورد و با صرف هزینه گزاف ، كانال های انحرافی در چپ و راست رودخانه ساخت ،آنگاه كف و بالای رودخانه را با بلوك های سنگی فرش كرد... پهنای بالای سد به اندازه ای بود كه دو سوار پهلو به پهلو می توانستند از آن بدون برخورد بگذرند. برای گذشتن آب نیز در سد سرزیر هایی ایجاد شده بود »مقدسی برگفته فوق می افزاید كه سد با مصالح سنگی و ملات سیمانی ] ساروجی [ ساخته شد و با بست های آهنی كه در سرب قرار داشتند تقویت گردید و دیگر آن كه ده آسیاب آبی در نزدیكی سد نصب شده بوده است.6 بند امیر كه چگونگی ساختمان آن ذكر شد ،9 متر بلندا و 75 متر درازا دارد و در پایین دست دارای شیب 45 درجه می باشد كه هنوز بقایایی از آن وجود دارد . كاربرد بست های آهنی همراه با سنگ و ملات ساروجی به استواری و آب بندی سد كمك زیادی كرده است . كاربرد ملات ها و آماده كردن آنها در بند امیر نشان دهنده آن است كه سازندگان این سد به ویژگی آنها آگاهی كامل داشته اند و البته همین دقت عمل در نتیجه كار كه «خراش ناپذیر بودن» بند بوده است،نمایان گشته است. چرخ ها و آسیاب های آبی كه ذكر آنها رفت ، عمل خرد كردن ذرت و گندم و بالا بردن آب را انجام می داده اند.
در زمان آل بویه شهر باستانی «استخر» در فارس یكی از شهرهای عمده به شمار می رفت . این شهر دارای سه برج دفاعی بود كه در هنگام حمله و محاصره از انبار بزرگی كه سقفش روی ستون هایی قرار داشت و مخزن كاملا پوشیده بود و به دژها آب آورده می شد. عضدالدوله این مخزن را ساخت . ابن بلخی (اوایل سده ششم هجری / اوایل قرن دوازدهم میلادی) در این مورد چنین می گوید7 : «عضد الدوله برای قصر شهر استخر منبع بزرگی ساخت كه حوض ابودی نام گرفت . این منبع در دره عمیقی قرار داشت كه نهری از آن می گذشت . ابتدا عضدالدوله با الوار دهانه این دره را بست و چیزی شبیه سد به وجود آورد. بعد داخل آن را با سیمان در داخل قالب هایی همراه با واكس و روغنی كه با قیر روی كرباس مالیده شده بود پوشانید و این ساختمان را به سطح بالا در تمام اطراف مخزن بالا آورد و بعد كه این ملات محكم گرفت چیزی از آن محكم تر نبود. به این ترتیب مخزن ساخته شده و مساحت آن یك كافیز بود (یك مربع به ابعاد 144× 144 ال = كافیز)... »
حمدالله مستوفی مورخ 8 در نزهت القلوب در مورد آب انبار شهر استخر می گوید كه :«كاربرد كرباس قیرآلود بین كار بنایی دیوارها را غیر قابل نفوذ می كرد و مخزن به قدری عمیق بود كه 67 پله آن را به كف اش می رساند و در یك سال وقتی 1000 آدم از آب استفاده می كردند سطح آب فقط به اندازه یك پله پایین می افتاد. چندین ستون در مخزن بار سقف را تحمل می كردند به نحوی كه مخزن كاملا از اثر هوا محافظت می شد.»
در منطقه مرودشت افزون بر بند امیر ، سدهای دیگری نیز ساخته شده بود كه بر روی هم شبكه آبیاری این حوزه را تشكیل می داده است. از جمله پنج سد دیگر در بالا دست بند امیر وجود داشته كه « بند را مجرد» (به بزرگی بند امیر) از آنها بوده است.