شهر کراچی که امروزه به صورت مکانی ناآرام درآمده است‏بزرگترین و پرجمعیت‏ترین شهر پاکستان است که پس از استقلال پاکستان وضعیت ناامنی و درگیریهای محلی کنونی را تا به حال به خود ندیده است، البته در گذشته، ناامنیهای مختصر و محدودی وجود داشته است ولی هیچ‏گاه در سطح گسترده کنونی نبوده است.

کراچی از موقعیت‏ساحلی برخوردار است و در شمال اقیانوس هند به عنوان تنها بندر فعال پاکستان، این کشور را به تمام نقاط دنیا پیوند می‏دهد. کراچی برای پاکستان موقعیت استراتژیک دارد، زیرا گلوگاه ارتباطی پاکستان با دنیا را تشکیل می‏دهد.از حیث تجاری به صورت کانون بزرگ مبادله در پاکستان درآمده و مجرای ورود و صدور کالا و مواد بین پاکستان و سایر نقاط جهان است. از نظر تجارت داخلی نیز به صورت مرکز تجاری بزرگی درآمده و تجارتخانه‏ها و شرکتهای تجاری مادر در این شهر مستقر بوده و امر توزیع کالا و مواد وارداتی و نیز تجمیع کالاهای صادراتی پاکستان را به عهده دارند. از نظر مالی مرکز عمده پول و بانک پاکستان است و بانکهای بزرگ و شرکتهای بیمه به دنبال نقش اقتصادی و تجاری کراچی در آن تاسیس شده‏اند و ارتباط پولی پاکستان را نیز با سایر کشورها برقرار می‏کنند. از جنبه ارتباطی نیز از طریق دریا و آبهای آزاد تنها مکانی است که پاکستان را به کل جهان ارتباط می‏دهد و از حیث‏شبکه هوایی ارتباط نیز، کراچی نه تنها به صورت مرکز ثقل خطوط هوایی پاکستان با کل جهان درآمده است‏بلکه به عنوان مرکز ترانزیت وانتقال مسافر و بار بین قاره‏های اروپا و آفریقا و غرب آسیا با جنوب و جنوب شرق و شرق آسیا و نیز اقیانوسیه عمل می‏کند. کراچی این وظیفه را با داشتن فرودگاه بزرگ و مدرن قائد اعظم انجام می‏دهد و به نظر می‏رسد کراچی از این حیث دومین یا سومین مرکز ارتباط هوایی قاره آسیاست.

از حیث‏سیاسی، کراچی مرکز ایالت‏سند با جمعیتی حدود سی میلیون نفر دومین ایالت پاکستان شناخته می‏شود و در گذشته و پس از استقلال پاکستان، به عنوان پایتخت کشور جدیدالتاسیس برگزیده شد. همچنین این شهر در سرنوشت‏سیاسی پاکستان نقش مهمی را ایفا کرده و می‏کند. وجود مرکزیت‏حزب مردم (حزب حاکم کنونی) به عنوان یکی از بزرگترین احزاب سیاسی پاکستان، وجود دفتر مرکزی روزنامه «جنگ‏» به عنوان بزرگترین روزنامه اردو زبان پاکستان و انگلیسی زبان نیوز (تیراژ روزنامه جنگ حدود هشتصد هزار نسخه در روز است)، وجود دانشگاه کراچی و مؤسسات علمی و تحقیقاتی و نظایر آنها وقعیت‏برجسته‏ای به این شهر داده است که می‏تواند در سرنوشت پاکستان نقش مهمی داشته باشد. تعدادی از شخصیتهای تراز اول پاکستان مانند مرحوم محمد علی جناح رهبر استقلال پاکستان، ذوالفقار علی بوتو رئیس جمهور و نخست‏وزیر فقید، لیاقت علی‏خان نخست‏وزیر، پس از اسقلال پاکستان، محمدخان جونیجو و خانم بی‏نظیر بوتو نخست وزیران پاکستان، از کراچی و یالت‏سند هستند.

در آسیای میانه نقش جدیدی نیز برای کراچی متصور است وآن ارتباط دادن کشورهای آسیای میانه و افغانستان با سایر نقاط جهان است، زیرا محور کویته - کراچی و کویته - قندهار و هرات نزدیکترین محور برای برقراری ارتباط بین کشورهای آسیای میانه و افغانستان با اقیانوس هند است.

کراچی به دلیل موقعیت جغرافیایی و ویژگیهای اقتصادی، اجتماعی و ارتباطی از خصلت جمعیت‏پذیری بالایی برخوردار شده است و رشد طبیعی جمعیت و نیز مهاجرت به شهر کراچی بسیار زیاد بوده است. از مناطق مختلف ایالت‏سند و نیز از کشور هندوستان، پس از استقلال و جدایی دو کشور، موج میلیونی مهاجران به این شهر سرازیر شده است. جمعیت کراچی در سال 1941 (قبل از استقلال) 440000 نفر و در سال 1951 (بعد از استقلال) 100000/1 نفر و در سال 1961 برابر با 912598/1 نفر بوده است. (1)

امروزه برابر محاسبات انجام شده جمعیت کراچی حدود ده میلیون نفر است. (2) این رشد جمعیتی باعث گسترش دامنه مسائل اجتماعی بویژه فقر و درگیریهای مختلف محلی شده و به شکل‏گیریهای گروههای اجتماعی در آن شهر کمک نموده است. ترکیب قومی جمعیت کراچی را اقوام سندی، مهاجرین هندی M.Q.M ، پنجابی، بلوچی، پشتون، ایرانی، و غیره تشکیل می‏دهد. سندیها و مهاجرین هندی اکثریت قابل توجه جمعیت کراچی هستند.

شهر کراچی در سال 1839 توسط دولت استعمارگر انگلیس تصرف شد و بلافاصله برای بهره‏برداری‏های استعماری، تاسیسات و تسهیلات بندری آن گسترش یافت و در سال 1861 با احداث خط آهن، این بندر مهم به سایر نقاط پاکستان بویژه لاهور ارتباط داده شد. این بندر در جنگهای جهانی اول و دوم شدیدا مورد استفاده قرار گرفت و از اهمیت زیادی برخوردار شد و در طول جنگ جهانی دوم به عنوان بندرگاه مهم تعمیر کشتی‏ها درآمد و حدود یکهزار کشتی در آن تعمیر شد. (3) امروزه نیز مرکز اصلی نیروی دریایی پاکستان در کراچی قرار دارد.

کراچی همچنین به عنوان شهر بزرگ صنعتی در پاکستان شناخته می‏شود و صنایع بزرگی چون ماشین‏سازی، کشتی‏سازی، نساجی، آهن و فولاد، غذایی، شیمیایی، داروسازی سیمان‏سازی، پالایشگاه و غیره در این شهر مستقر است.

مجموع ویژگیهای جغرافیایی کراچی که بیان شد مؤید موقعیت و نقش این شهر و اهمیت‏برجسته آن در سرنوشت پاکستان است و ذکر آنها بدین سبب بود که خوانندگان عزیز با اهمیت و جایگاه این شهر مهم آشنا شوند تا امکان درک علت اصلی بروز بحران در آن; به سادگی فراهم آید. چون اساسا رابطه‏ای وجود دارد بین اهمیت‏یک مکان یا موقعیت جغرافیایی و درجه آرامش و ثبات آن با در نظر داشتن میزان قدرت ملی یک کشور در صحنه بین‏المللی. یعنی اگر یک مکان و موقعیت جغرافیایی دارای اهمیت و اعتبار بالایی بوده و دولت دارنده آن از رقبای قدرتمندی برخوردار باشد و قدرت ملی آن به گونه‏ای باشد که نتواند از فرایندهای مربوط در صحنه روابط بین‏المللی به نفع خود بهره ببرد، احتمال بروز بحران و ایجاد وضعیت در مکان مورد بحث افزایش می‏یابد.

ماهیت‏بحران
گفته شد در ترکیب قومی جمعیت کراچی، دو قوم سندی و مهاجرین هندی، اکثریت‏بالایی دارند. سندیها سکنه بومی منطقه را تشکیل می‏دهند که به همراه پنجابیها و بلوچها و پشتونها و ایرانیها و سایر اقوام خود را پاکستانی دانسته و تعلق سرزمینی به پاکستان به عنوان بخش مسلمان‏نشین شبه قاره، قبل از استقلال را دارند. ولی مهاجرین هندی که بخشی از بدنه جامعه مسلمان شبه قاره را قبل از استقلال پاکستان تشکیل می‏دادند، پس از استقلال و جدایی دو کشور هند و پاکستان از یکدیگر به ناچار به منطقه سند مهاجرت نمودند تا در کنار برادران و خواهران مسلمان خود قرار داشته باشند. این مسلمانان که امروزه نام مهاجر بر آنها نهاده شده است در واقع جزیی از پیکره مسلمانان شبه قاره بودند که از بخشهای دارای اکثریت مسلمان (پاکستان کنونی و بنگلادش) جدا افتاده بودند و در اعماق شبه قاره و در مناطقی که هندوها اکثریت داشتند زندگی می‏کردند.

به دنبال بروز جنگهای استقلال شبه‏قاره از استعمار انگلیس، و تلاشهای مشترکی که مسلمانان و هندوان انجام می‏دادند مساله استقلال و جدایی مسلمانان و هندوان از یکدیگر مطرح شد و افکار و اندیشه‏های کسانی مانند مرحوم علامه اقبال و سپس محمد علی جناح باعث طرح اندیشه ایجاد کشور مستقل برای مناطق مسلمان‏نشین شرق و غرب شبه قاره گردید. این امر به بروز درگیری و جدایی گزینی قومی و دینی بین مسلمانان و هندوان منجر شد که با قتل و غارت و تجاوز و بی‏رحمیها و جابه جایی جمعیتها و مهاجرتهای گسترده طرفین همراه بود. مسلمانان شبه قاره که در اقلیت‏بودند برای نجات از کشته شدن خود در پی تهاجم و بی‏رحمیهای هندوان به مناطق مسلمان‏نشین جدا شده هجوم آوردند و بدین ترتیب اولین جریان مهاجرتی گسترده مسلمانان شبه قاره به دنبال استقلال پاکستان در سال 1947م، انجام پذیرفت. مهاجرین عمدتا به مناطق پنجاب و سند روی آوردند.

به نظر می‏رسد مهاجرین پنجابی زبان منطقه پنجاب به دلیل پیوستگی و مشابهت فرهنگی و اجتماعی طرفین مرز پاکستان و هند، همدیگر را جذب نموده و کمتر به شکل‏گیری دو جامعه متمایز مسلمان منجر گردید ولی در منطقه سند به دلیل وجود عارضه جغرافیایی صحرا و تفاوت فرهنگی و اجتماعی بین مسلمانان منطقه سند و منطقه غرب هندوستان کنونی و نیز حجم بالای مهاجرت، دو جامعه نسبتا متمایز و در کنار یکدیگر شکل گرفتند که امروزه منجر به ایجاد تعارضات فرهنگی، قومی و اجتماعی گردیده است. همچنین به نظر می‏رسد که سکنه بومی ایالت‏سند که مهماندار چند میلیون مهاجر بودند به مهاجرین به عنوان مهمان نگاه می‏کردند و مهمانان نیز که از کثرت برخوردار بوده و حدود پنجاه درصد جمعیت ایالت‏سند و نیز شهر کراچی را تشکیل می‏دهند و در خود واجد اقشار گوناگون از بی‏سواد تا تحصیل کرده دانشگاهی بودند، احساس می‏کردند که به آنها به عنوان شهروند پاکستانی کمتر توجه می‏شود.

بر این اساس جامعه مهاجرین برای طرح مسایل و مشکلات خود و به عبارتی دفاع از حقوق اجتماعی، سیاسی و فرهنگی جمعیت چند میلیونی مهاجر، تدریجا متشکل گردید و آرمان سیاسی برای خود قائل شد و بدین‏ترتیب نهضت قومی مهاجر (M.Q.M)Mohajir Qaumi Movement تشکیل گردید و رهبر کنونی آن آقای الطاف حسین است که در لندن اقامت دارد.

نهضت قومی مهاجر که امروزه قویترین و پرنفوذترین حزب اقلیتهای قومی در پاکستان است (4) اقدام به طرح خواستهای خود نمود و در دستگاه قانون گذاری پاکستان جایگاه ویژه‏ای به خود اختصاص داد. این نهضت تحت عنوان قوم مهاجر، در انتخابات سال 1988 تعداد سیزده نماینده در مجلس ملی و 25 نماینده در مجلس ایالتی سند را به خود اختصاص داد (5) و در انتخابات سال 1990، نمایندگان مجلس ملی آن به پانزده نفر و نمایندگان مجلس ایالتی سند به 28 نفر افزایش داده شد. (6)

وجه مشخصه عمده مهاجرین گویش آنهابه اردو است و این گروه حتی شامل افرادی که از پنجاب شرقی مهاجرت کرده و یا از بنگلادش کنونی به منطقه سند و کراچی آمده‏اند می‏شود. این مشخصه آنها را از بومیان سندی زبان و پنجابیها و سایر اقوام مشخص می‏کند. این مشخصه بعد از مشخصه مهاجر بودن از ایالتهای هندونشین به ایالت‏سند قرار دارد.

الطاف حسین رهبر حزب M.Q.M ] »در اظهاراتش راجع به انگیزه و تاریخچه تشکیل این حزب می‏گوید:

«پس از ایثار و قربانی چند ساله برای تشکیل پاکستان و ادامه حیات آن، در سال 1977م، متوجه شدم، جان و مال مهاجرین در پاکستان ارزشی ندارد. در ابعاد مختلف جامعه و در دوایر دولتی و غیر دولتی، ثبت نام و سهمیه‏ها در دانشکده‏ها و دانشگاهها و نیز در صحنه‏های سیاسی برای مهاجرین ایثارگر اعتبار زیادی وجود ندارد. یعنی مهاجرین مردمی درجه سه تلقی می‏شوند. از این رو اعتقاد پیدا کردم که تا زمانی که مهاجرین مثل سایر ملیتها انجمن یا سازمان خاص خود را نداشته باشند هیچ کس از آنها حمایت نخواهد کرد. لذا دست‏به کار تجمیع مهاجرین تحت‏یک عنوان و آرمان زدم تا بدین وسیله علیه بی‏عدالتی فریاد کنیم.» (7)

او می‏گوید: «اولین اقدام ما تشکیل انجمن دانشجویی‏« M.Q.M »بود که با برخوردهای شدید حزب اسلامی دانشجویان و سایر گروهها روبه رو شدیم و ما را از دانشگاه بیرون کردند و بالاخره پس از هشت‏سال تلاش و تحمل بی‏مهریهای زیاد از سوی سایر احزاب سیاسی و مسؤولین امور، اولین گردهمایی مهاجرین در روز 8 اوت 1986 در کراچی برگزار شد و صدها هزار نفر از مهاجرین در آن شرکت نمودند و دومین گردهمایی در 31 اکتبر 1986 در دومین شهر ایالت‏سند یعنی حیدرآباد تشکیل گردید که در آن نیز صدها هزار نفر شرکت نمودند. پس از این حوادث مرا دستگیر و زندانی نمودند و در 24 فوریه 1987 آزاد گردیدم که مورد استقبال شدید مهاجرین و حتی مردم سند قرار گرفتم. چون حزب ما از مستضعفین دفاع می‏کرد.» (8)

از این زمان بود که احزاب سیاسی و دولت، نگاهی دیگر به M.Q.M ] »داشته و قدرت آن را مشاهده نمودند و این حزب شروع به طرح تقاضاها و درخواستهای خود نمود و توانست در مجالس قانونگذاری ملی و ایالتی، کرسیهای قابل توجهی را به دست آورد.

فلسفه اصلی شکل‏گیری نیروی سیاسی M.Q.M ] »در ایالت‏سند و کراچی، اعتراض علیه بی‏مهریها یا کم‏مهریها و تبعیضات اجتماعی و اقتصادی بین مهاجرین و سایر سکنه منطقه و نیز ادعای احقاق حقوق مهاجرین است. مصادیقی که این حزب بر روی آن انگشت گذاشته و خواستار توجه به آن می‏باشد عبارتند از:

1- جلوگیری از حضور افراد غیر سندی و غیر مهاجر که از ایالتهای دیگر می‏آیند و نیز افاغنه و سایر افراد خارجی، و خودداری دولت از صدور کارت شناسایی و سایر اوراق رسمی که مجوزی برای اشتغال به کار و نیز کسب موقعیت در دستگاه دولت‏برای آنان می‏گردد، زیرا این امر به پیدایش تضییقات شغلی و اقتصادی برای سکنه بومی و مهاجرین منطقه می‏انجامد.

2- دولت پاکستان باید برای حل مشکل مسلمانان آواره بنگلادش چاره اندیشی کرده و یا آنها را به پاکستان بیاورد همان‏طور که برای افاغنه انجام می‏دهد.

3- به افاغنه اجازه خروج از ایالت‏سرحد به سایر ایالتها داده نشود تا باعث فشار تقاضای کار بر ایالت‏سند نیز نشود همچنین آنها نباید اجازه تجارت و خرید و فروش ملک داشته باشند.

4- شرایط استخدام در پلیس و ارتش برای پنجابیها و مهاجرین باید تفاوت کند، زیرا پنجابیها با توجه به ویژگیهای جسمی بیشتر از مهاجرین شانس ورود به ارتش و پلیس را دارند.

5- شرایط صدور پروانه سلاح برای مهاجرین آسانتر شود و به افراد خارج از ایالت پروانه داده نشود.

6- پستهای کلیدی و حساس در اختیار پنجابیها و پشتونها قرار دارد و حضور مهاجرین نسبت‏به سایر اقوام در ادارات دولتی و شبکه حمل و نقل، بیمارستانها، فرودگاه و ... کمتر است و باید این تبعیض برطرف شود.

7- دولت‏به افراد غیر سندی نباید سند جایزه یا زمین اهدا نماید.

8- افراد غیر سندی و خارج از ایالت، حق رای دادن نداشته باشند.

9- مهاجرین را متهم به نداشتن استعداد کار می‏کنند و حتی در کارهای کارگری و کارخانجات افراد مهاجر کمتر به کار گرفته می‏شوند.

10- شرایط استخدام و بازنشستگی در دوایر دولتی و غیر دولتی باید برای افراد ایالتی و خارج از ایالت‏یکسان باشد. (9)

اگرچه شرایط تبعیض‏آمیز اجتماعی و اقتصادی برای مهاجرین، در متشکل شدن و ایجاد آرمان سیاسی در آنها تاثیر داشته و مسؤولان مربوط چه در دولت و چه در احزاب و گروههای سیاسی به آن کمتر توجه داشته‏اند ولی پس از بروز قدرت سیاسی مهاجرین و حزب M.Q.M ] »،درخواستهای آنان سیر فزونی داشته و دارد.

مرحله کنونی بحران کراچی بعد از انتخابات 1993 پاکستان بروز کرد. عدم تفاهم این حزب با سایر احزاب بویژه حزب مردم منجر به تحریم انتخابات از سوی M.Q.M ] »گردید و انتخابات پاکستان بدون توجه به این تحریم برگزار شد و دولت نیز تشکیل گردید. قهر حزب M.Q.M ] »مقدمات بروز مرحله جدید بحران کراچی را فراهم کرد. که از مشخصات آن درگیریها، کشت و کشتارها، آتش‏سوزی، اعتصابهای گسترده آشفتگی و تعطیلات واحدهای خدماتی و تولیدی، فعال شدن نیروهای خارجی، تشدید تضادها و تعمیق خصومتها بین گروهها و اقوام موجود در کراچی، تشدید تضاد بین دولت و حزب M.Q.M ] »و نظایر آن را می‏توان ذکر کرد. تنها در سال گذشته میلادی حدود دو هزار نفر از مردم کراچی به قتل رسیده‏اند و این اواخر برادر سروزیر یالت‏سند از یک طرف و برادر و برادرزاده الطاف حسین رهبر حزب «ام. کیو. ام‏» از طرف دیگر به طور مرموزی به قتل رسیدند که بحران را تشدید نمود و بر سطح تقاضاهای این حزب و فزون‏خواهی آن تاثیر گذاشت.

در مورد مسایل کراچی و بخصوص رابطه دولت و حزب «ام. کیو. ام‏» اقدامات گوناگونی صورت گرفته و اظهار نظرهای متفاوتی انجام می‏پذیرد. در یک مرحله مذاکرات نمایندگان دولت و حزب «ام.کیو.ام‏» در چند دور انجام پذیرفت و در آغاز پیشرفت‏خوبی در کار بود ولی ناگهان مذاکرات به بن بست رسید. چارچوب تقاضاهای حزب «ام. کیو. ام‏» بر اساس پذیرش عضویت در کشور یکپارچه پاکستان و قبول دولت ملی پاکستان قرار داشت و چیزی به نام جدایی از کشور پاکستان مطرح نبود. حزب M.Q.M ] »تا این مرحله دولت پاکستان (دولت‏حزب مردم) را در مقابل خود می‏دید و با سایر احزاب و گروهها هنموایی‏هایی داشت و این احزاب نیز از آن حمایت می‏کردند; به عنوان مثال حزب «مسلم لیک‏» و رهبری آن در تماسهایی که با رهبر «ام.کیو.ام‏» داشت گاهی اوقات از مواضع او دفاع می‏کرد، حزب «جماعت اسلامی‏» نیز به نحوی از «ام.کیو.ام‏» در برابر دولت‏حمایت اخلاقی می‏کرد و علاوه بر آن از دولت پاکستان خواستار برگزاری انتخابات بود تا حزب «ام.کیو.ام‏» بتواند کرسیهای خود را در مجلس ملی به دست آورد. (10)

شورای یک جهتی ملی که تشکل جدید التاسیسی است نیز از حزب «ام.کیو.ام‏» حمایت اخلاقی می‏کرد و خواهان حل مساله، به روش مسالمت‏آمیز و رفع فرقه‏گرایی بود. (11) این شورا در سال 1995 برای هماهنگ سازی رفتار سیاسی احزاب و گروههای مذهبی و مسلمان پاکستان اعم از شیعه و سنی و در پی تلاش آقای قاضی حسین احمد رهبر جماعت اسلامی پاکستان به وجود آمد و رئیس آن در حال حاضر آقای شاه احمد نورانی است.

حزب «ام.کیو.ام‏» نیز متقابلا از اقدامهای شورای یک جهتی ملی حمایت می‏کند زیرا هر دو خود را در مقابل دولت احساس می‏کنند. شورای یک جهتی ملی اخیرا به منظور اعتراض علیه اقدامهای غیر اسلامی در پاکستان اعلان اعتصاب عمومی در تاریخ 30 دسامبر 1995 را داد و در ملاقاتی که بین آقای شاه احمد نورانی و آقای اجمل دهلوی (ظاهرا نفر دوم حزب «ام.کیو.ام‏» است) در تاریخ 27 دسامبر 1995 صورت پذیرفت آقای دهلوی اعلام داشت که «ام.کیو.ام‏» نه تنها از خواستهای شورای یک جهتی ملی حمایت می‏کند بلکه از اعتصاب سی‏ام دسامبر آن در سطح کشور پشتیبانی خواهد کرد. (12)

بحران کراچی امروزه به صورت یک مساله بزرگ ملی در پاکستان تجلی می‏نماید و دولتمردان و شخصیتها و حتی احزاب مخالف دولت را نگران کرده است و همگی به نحوی تلاش می‏نمایند تا این معضل حل و فصل گردد. بعضی حزب «ام.کیو.ام‏» را مسؤول می‏دانند و آن را جریانی ناشی از اقدامهای دولت هند تلقی می‏کنند (13) و بعضی آن را دست‏ساخته دوره حکومت نظامی ژنرال ضیاءالحق در مقابل حزب مردم می‏دانند. (14) بعضی از شخصیتها و احزاب آمادگی خود را برای میانجیگری بین دولت و «ام.کیو.ام‏» اعلام می‏کنند. بعضی به خواستهای «ام.کیو.ام‏» توجه داشته و از دولت‏خواسته‏اند به آن توجه شود و راه حلهایی را پیشنهاد می‏کنند (به عنوان نمونه پیشنهادات آقای دکتر نسیم حسن شاه رئیس سابق دیوانعالی کشور پاکستان). (15)

ولی با همه این احوال بحران کراچی در مرحله جدید خود نه تنها کاهشی نداشته بلکه جنبه‏های آن تشدید شده و برای آینده پاکستان خطرناک می‏باشد و به نظر می‏رسد دولت پاکستان و شخصیتهای دلسوز باید هرچه سریعتر با در نظر داشتن مسایل و مشکلات و درخواستهای منطقی مهاجرین و با استفاده از شیوه‏های سیاسی و نیز با در نظر گرفتن مصالح و منافع ملی پاکستان نسبت‏به حل این بحران فزاینده اقدام کنند، زیرا هرچه زمان می‏گذرد سطح تقاضاها و درخواستها افزایش می‏یابد و به مرحله خطرناکی می‏رسد. سطح تقاضاها تاکنون سه مرحله را پیموده است: 1- بیان مسایل و مشکلات اجتماعی و تبعیضاتی که به ادعای رهبران «ام.کیو.ام‏» وجود داشت. 2- تاکید بیشتر بر تحقق خواستها و رفع تبعیضات همراه با شروع زمزمه‏های تشکیل ایالت مستقل مهاجرنشین(تحت عنون ایالت پنجم). 3 - تاکید بر اجرای موارد دوم و شروع زمزمه استقلال و جدایی سرزمینی از پاکستان و تشکیل یک کشور مستقل. این زمزمه را قبلا جناههای تندرویی در «ام.کیو.ام‏» مطرح کرده بودند ولی اخیرا و پس از قتل برادر الطاف حسین رهبر «ام.کیو.ام‏»، او نیز از این نظریه دفاع کرده و آن را طرح نموده است. با توجه به جایگاه و موقعیت ژئوپلتیکی کراچی در سرنوشت پاکستان طرح این مساله ضربه بزرگی بر امنیت، استقلال، تمامیت ارضی و قدرت ملی پاکستان است که هر شهروند پاکستانی را نگران می‏نماید.

ادامه دارد

پی‏نوشت‏ها:

1) Ahmad kazi،A geography ofpakistan، third edition، civil andmillitary press karachi، 1972، P .182.

2) pakistan population data sheet،National Institute of PopulationStudies، Islamabad.

3) Fazle karim khan، A geographyof pakistan، oxford Universitypress، karachi 1992، P . 233.

4) روزنامه اطلاعات، دوشنبه 20/9/1374، صفحه آخر.

5) طارق اسماعیل، انتخابات 1988م، مکتبه نوای وقت، لاهور، ص‏434.

6) طارق اسماعیل، انتخابات‏1990م، مقبول آکادمی، لاهور، ص‏600.

7) خالد اطهر، سفر زندگی، چاپ چهارم، جنگ پیلیشر، لاهور، 1991، ص‏12.

8) همان.

9) همان.

10) The news، 7June 1995. P12

11) Ibid

12) The news،28 Dec 1995، Lahore

13) روزنامه نوای وقت، هشتم جولای 1995 - مقاله آقای محمد اصغر علی.

14) The news،9 Dec 1994. P.1

15) روزنامه خبرین 13 دسامبر 1995.