برگشتي به صورت يک مجموعه به هم بافته به طرف شرق حرکت کرده و سرانجام سيستم کامل جريانهاي اقيانوسي _ جوي غربي در منطقه فوق حاکم شده و تا پايان مرحله ال نينو وجود دارد . لازم به ذکر است که ؛ ناهنجاريهاي شديد سطح آرام غربي بويژه در مرحله لانينا و لزوم برگشت به حالت تعادل خود نيز همراه با سازوکارهاي فوق الذکر  ( بادغربي و زبانه آب برگشتي ) در ايجاد پديده ال نينو موثر مي باشد .  اين حالت مشابه امواج سش (  Seiche Wave امواج ايستا ) بوده ولي سازوکار آن حالت ترکيبي بين امواج انتقالي و ايستا را نشان مي دهد . بنا به عقيده برخي دانشمندان اين حرکات آب ناشي از امواج کلوين ( Kelvin) يعني تلفيقي از اثرات ديناميکي دمايي آب و نيروي کوريوليس مي باشد .   با توجه به اين توضيحات آن چه مسلم است تغيير فشار هوا و گرايش به شاخص پايين نوسان جنوبي نسبت به برگشت آب در الويت بوده و سازوکار موجبه آن نيز سرمايش نسبي آب گرم غرب آرام استوايي به دليل ابر آلودگي بالا و بارشهاي فراوان در مرحله لانينا و اندکي بعد از آن مي باشد . متقابلاً در شرق آرام با وجود بالا آيي آب سرد عمقي به دليل هواي صاف و ساعات آفتابي بالا ، به ويژه در حوالي پرفشار غرب آمريکاي جنوبي در طي دوره تکرار  ( تقريباً 5سال ) آب بانسبه گرمتر شده و کم فشار مي شود؛ به ويژه در تاهيتي .

   با اين تفسير توالي مراحل شاخص بالا و پايين و بروز ال نينو ولانينا را مي توان بدين گونه درنظر گرفت؛ که ابتدا لانينا اتفاق مي افتد و متعاقب آن در فاصله زماني  نسبتاً کوتاهي ال نينو صورت مي گيرد .  

   ولي فاصله زماني بين وقوع ال نينو تا لانينا بيشتر است . در هر دو پديده نقش  سرويس دهي آب گرم منطقه مرکزي اقيانوس آرام استوايي از اهميت زيادي برخوردار است و تداوم هر کدام به ايجاد وذخيره سازي آب گرم در اين منطقه بستگي دارد .

 روش محاسبه و اندازه گيري پديده ال نينو:

  براي مطالعه پديده ال نينو  از فرايند "پيوند از دور" استفاده مي شود . طي اين فرايند اقليم شناسان با استفاده از روابط آماري مانند همبستگي و گراسيون رابطه احتمالي موجود  بين تغييرات عناصر اقليمي نقاط مختلف جهان را شناسايي وبررسي مي کنند . اين نوع پيوندهاي دور وروابط ، تحت نام عمومي شاخص قرار مي گيرند ، مانند شاخص وزش مداري بادهاي غربي ، يا شاخص آتلانتيک شمالي .

   يکي ديگر از شا خصها ، شاخص نوسان جنوبي   (soi)   است که توسط واکر به شرح زير محاسبه شده است :  

                                                      SOI=Pt-Pd 

که در آنPt نشانگر فشار سطح دريا در ايستگاه  تاهيتي و Pd فشار سطح دريا در داروين است. هر قدر فشار تاهيتي بيشتر باشد ، نشان مي دهد که پر فشار پرو بيشتر از حد معمول به طرف شمال جابجا شده است و جريا ن آب سرد پرو بيشتر به استوا نزديک شده است .

   شاخص نوسان جنوبي تغييرات  و وابستگيهاي پراکندگي فشار را در تابستان نيمکره جنوبي در اقيانوس آرام اندازه مي گيرد . اندازه هاي بالاي آن نشان مي دهد، که شيب فشار سطح دريا بين شرق و غرب اقيانوس آرام شديدتر است . اندازه هاي کمتر شاخص نشان مي دهد ؛ که پر فشار ، پرو را  نمي پوشاند .       

    نوسانهاي آب وهوايي ايران و پديده انسو:

   انسو (  ENSO ) نشانگر يک سازوکار جهاني بوده و لذا تاثيرات آن فراتر از يک قاره يا يک کشور است . با جابجايي وتغيير جهت جريانهاي هوا در آغاز و اثناي دوره ال نينو ( شاخص پايين ) و لانينا (شاخص بالا ) مناطق مختلف تحت تاثيرهاي گوناگوني قرار مي گيرند .  هرچند اين دگرگوني ها در عرضهاي حاره و جنب حاره رو به استوا شناخته شده ولي در نواحي ديگر مثل مديترانه، خاورميانه و ايران تاثير گذاري آنها هنوز در پرده ابهام است .   همان گونه که مي دانيم ايران کشوري با آب و هواي خشک تا نيمه خشک مي باشد ، که بين عرضهاي 25تا 40 درجه شمالي قرار گرفته است ، و به علت دارا بودن اشکال گوناگون ناهمواريها  ، نسبت به ديگر کشورهاي خاورميانه از آب وهواي متنوعي برخوردار است .  البته اين حالت تنها ناشي از تنوع ناهمواريها نبوده ؛ بلکه بيشتر از جريانهاي جوي در مقياس جهاني و سينوپتيکي نشات مي گيرد .   در مورد تاثير پديده انسو در آب وهوا ي کشور ابتدا بايد ا ذعان کرد که دوري و نزديکي مناطق مختلف با ناحيه شرق آرام استوايي در ميزان تاثير گذاري موثر است و بديهي است که بين ميزان تاثير و دوري از منطقه فوق رابطه معکوس وجود دارد .  چون شاخص نوسان جنوبي در حال حاضر تنها شاخص عددي مورد استفاده براي مطالعه پديده انسو و سازوکارهاي ال نينوو لانينا در واقع يک فرايند فيزيکي در رابطه با آن است ، لذا در بررسي پديده انسو فعلاًجز شاخص نوسان جنوبي ، کميت ديگري وجود ندارد .

   يک مقايسه ساده آماري که بين خشکساليها و ترساليهاي کشور نوسان جنوبي انجام گرفت ؛ نشان داد که خشکساليهاي ايران در 1966 ، 71_1970 ، 1973 ، 1978 ، 89_ 1988 ؛ ميلادي با شاخص بالا ( لانينا  ) و ترساليهاي کشور در 1969 ، 1972 ، 1976 ، 1982 ، 1986 ؛ ميلادي باشاخص پايين ( ال نينو ) همزمان بوده است . ( خوش اخلاق 1377)

         ـ بررسي بارش سالانه ايران :

   در طول سي سال ( 63_ 1962 الي 92 _ 1991 ) شاخص استاندارد محاسبه شده براي متوسط بارش کشور در بيشتر موارد نسبت به شاخص نوسان جنوبي معکوس است . البته مواردي نيز ديده مي شود که در آنها همخواني وجود دارد ، ولي چندان شديد نبوده و فراواني کمي دارند . بعلاوه هموارسازي چند جمله اي که در مورد داده ها انجام شد ؛ نشانگر روند متفاوت در منحني شاخص  بارش کشور و نوسان جنوبي است . ضريب همبستگي  بارش سي ساله 37 ايستگاه کشور با بارش سالانه نوسان جنوبي نشانگر فراواني زياد ضرائب منفي بارش اين ايستگاه نسبت به شاخص مذکور مي باشد 0

 اين مقادير از لحاظ آماري معني دار نبوده و فقط در چند ايستگاه معني دار است ولي نکته مهم تعداد ايستگاههاي داراي ارقام منفي مي باشد ، که به 31 مورد مي رسد. از اين تعداد 22 ايستگاه ضريب همبستگي کمتر از  r=0/18 دارند. منفي بودن ضرايب همبستگي نشانگر اين است که در دوره شاخص بالا ، بارش ايران کاهش ، ودر دوره شاخص پايين ، افزايش مي يابد.

  ـ ـ‌‌‌چگونگي تاثير گذاري پديده انسو در ناهنجاريهاي بارش ايران

   در پديده انسو تغييرات فشار هوا و وقوع شاخص بالا يا پايين نوسان جنوبي نسبت به رويداد ال نينو و لانينا تقدم زماني دارد و نيز اين که مرحله لانينا و ناهنجاري سطح آب اقيانوس نهايتاً به رخداد  ال نينو منجر مي شود .   در مرحله شاخص بالا و وقوع لانينا در استراليا ي شمالي و جنوب شرقي آسيا بارشهاي زيادي اتفاق مي افتد و بالعکس در حوالي جنوب خاورميانه  و درياي عرب ( ميان شبه جزيره عربستان و هند، در جنوب درياي عمان ) هوا حالت فرونشيني دارد و پر فشارها ي جنب حاره در اين قسمت تقويت شده  و به صورت نيمروزان گسترش مي يابد  که از حوالي استوا تا ناحيه رو به قطب کمربند پر فشار جنب حاره کشيده مي شود . متقابلاً در دوره شاخص پايين و پديده ال نينو در استرالياي شمالي و جنوي شرق آسيا بارش به شدت کاهش يافته و جريان هوا در جنوب خاورميانه و جنوب غرب آسيا از افزايش برخوردار بوده و احتمالاً کم فشار سوداني و درياي سرخ نسبت به متوسط قويتر بوده و انتقال دهنده انرژي و رطوبت عرضهاي استوايي به سمت عرضهاي ميانه و بالا مي باشد .

   در مقياس  نيمروزان وقتي کم فشار درون حاره اي در شرق آرام به دليل فرايند     ال نينو گسترش يافت ،   پر فشارجنب حاره اي  موازي با آن به طرفين رانده شده و  کمربند پر فشار هاي جنب حاره اي به سمت قطبين سوق مي يابد . بالمال تاوه قطبي (  Polar Vartex) به نيمکره مقابل لغزيده و سطح غربي پيرا قطبي ircumpolar Westerly)) افزايش مي يابد .

   به دنبال اين سازوکار ، سيستم پر فشار جنب حاره در نيمکره شرقي به سمت استوا عقب نشسته و در مقابل ، کمربند بادهاي غربي و امواج آن به طرف استوا پيشروي   مي کند و در خاورميانه و ايران  ( با شدت و ضعف ) دوره مرطوبتري آغاز مي شود 0

    در وضعيت لا نينا پر فشارهاي موجود در نيمکره غربي به ويژه در امتداد نيمروزان 90 درجه غربي قوي تر است که علت آن وجود جريانهاي سرد کاليفرنيا ، همبولت در شرق اقيانوس آرام است . در اين شرايط کم فشار درون حاره اي ضعيف و پر فشار جنب حاره به سمت استوا سوق يافته و متقابلاً در نيمکره مقابل  پر فشارهاي مذکور به دليل تقويت نسبي کم فشار اخير به سمت قطب کشيده مي شوند و در خاورميانه و ايران وقوع خشکساليها ، فراواني نسبتاً بيشتري مي يابد.    البته اين نکته را بايد پذيرفت ؛ که برخي از مراحل شاخص پايين ( ال نينوي سال 73_1972) درکشور ما مقارن با خشکسالي بوده است . در اين مورد تغييرات در هم بافته الگوهاي جهاني و سينوپتيکي نيز موثر  مي باشد .

 براي مثال مي توان به موقعيت و ارتفاع تاوه قطبي و نيز جهت گيري محور تاوه و پشته بادهاي غربي در آسيا نسبت به مناطق خاص مانند کوههاي اورال يا شبه جزيره اسکانديناوي اشاره کرد .

   در اين خصوص لغزش تاوه قطبي ( فرضاً رويداد ال نينو ) به سمت شرق اورال باعث جريان شمال غربي در کشور و آغاز دوره خشک وانتقال آن به غرب اورال باعث جريان جنوب غربي و دوره مرطوب مي شود ؛ که حالت اخير فراواني بيشتري دارد. 

  تاثيرات ال نينو بر زندگي بشر:

   در زمان استيلاي پديده ال نينو پر فشار جنب حاره پرو به دنبال جريان آب سرد پرو به طرف جنوب جابجا  مي شود به دنبال اين تغييرات جريان آب گرم ، سواحل پرو  و سواحل اکوادور را هم در  برمي گيرد . اين جريان گرمتر و کم املاح تر و در نتيجه از مواد غذايي فقير تر است .

    علاوه بر آن در سواحل پرو مانع بالا آمدن آبهاي حاصل خيزتر زيرين مي شود ؛ که اين سبب مرگ ومير ماهيها و بخصوص ماهي کولي که غذاي عمده پرندگان دريايي است مي شود . به دنبال مرگ و مير ماهيان ، ميليونها پرنده دريايي به علت عدم وجود غذاي عمده خود يعني ماهي کولي در ساحل نابود مي شوند ؛ که اين لطمه اقتصادي جبران ناپذيري را در صنايع ماهيگيري و کود مرغ دريايي گيري براي کشورهاي پرو و اکوادور به بار مي آورد .

   از آسيب هاي محلي ديگر ؛ بارندگي هاي سيل آسا در بخشهايي  از سواحل پرو و اکوادور که به طور معمول لم يزرع مي باشد ، است که سبب ته نشست ههاي گلي و تخريب شالوده اين مناطق مي شود و در مجموع به دليل شرايط نابهنجار به وجود آمده ، پديده ال نينو در منطقه به عنوان فاجعه طبيعت شناخته شده است .  

                نـتـايـج :

    پديده انسو سازو کار در مقياس جهاني بوده و نقاط گوناگون کره زمين با شدت و ضعف از آن تاثير مي پذيرند.

   با وجود محرز بودن رابطه بين شاخص نوسان جنوبي وبارشهاي کشور به سبب بعد مسافت بين آن منطقه و  ايران و نيز وجود عوامل ديگر اثرات آن تعديل ، تخفيف و يا حتي به شکل معکوس در مي آيد.

   پديده انسو نه مستقيماًً بلکه به صورت غير مستقيم از طريق دگرگون سازي الگوهاي گردش عمومي جو و مراکز فشار مربوطه  يا يه عبارت ديگر از طريق "پيوند از دور "در شرايط آب وهوايي کشور تاثير مي گذارد .

   با توجه به داده هاي شاخص بارش کشور و نوسان جنويي تقريباً در حدود 65% و بيشتر موارد خشکسالي کشور با شاخص بالا " لانينا" و 35% و کمتر با شاخص پايين "ال نينو " همراه بوده است .البته اين ارقام تقريبي بوده و نياز به بررسيهاي بيشتر دارد .

   با توجه به موقعيت مکاني و استقرار متفاوت امواج راسبي (Rossby Wave) وسيستمههاي مربوطه در دوره هاي ال نينو و لا نينا ، وقوع پديده هاي اخير ، معيار کاملي براي پيش بيني دقيق تغيرات بارش نبوده است ، ولي نشان دهنده اين است که شرايط آب وهوايي کشضور دچار تغييرات مشخصي خواهد شد .

       پيشنـهادات:

1- استفاده از روشهاي آماري براي يافتن ارتباط بين پديده جهش بارشهاي کشور و جهش هاي موجد در شاخص نوسان جنوبي .سعي در يافتن شاخص هاي جديد هواشناختي که هم به صورت مداري و هم نيمروزان تغييرات فشار را در مناطق بحراني مورد سنجش قرار دهد و همبستگي بهتري را با بارشهاي کشور ظاهر سازد.

2- استفاده از نوسانات سطح آب در اقيانوسهاي آرام و اطلس استوايي ، درياي مديترانه و درياي عرب .

3 - سعي در طراحي مدلي چند متغييره که در آن شاخصهاي نوسان جنوبي ، وزش زناري ( کمربندي) ، شاخص اطلس شمالي ونيز دماي آي درياها با تغييرات عناصر جوي در سطح کشور مورد برازش قرار گيرد ، که در اين خصوص روش تحليل کانونيکAnalysis)  (Canonical توصيه مي شود.   

       منـابع و مـاخـذ:     

 1- خوش اخلاق ، فرامرز : پديده انسو و تاثيرات آن بر رژيم بارش در ايران ، فصلنامه تحقيقات جغرافيايي، شماره 51 ،مشـهد ، زمستان، 1377

2- عليجاني، بهلول : معرفي جغرافيايي پديده ال نينو ، گاهنامه افق، نشريه داخلي دانشگاه تربيت معلم تهران ، شماره 1 ، پاييز،1377

 3- قائمي ،هوشنگ :  هوا شناسي عمومي ، انتشارات سمت ، تهران، 1377

4-  www.yazdmet.ir/ubci

5- www. jazirehdansh.com

6- www. Bbcparsian.com

7- www. Elnino.nova.gov

8- www.usgs.gov

9- www. Coudysky.ir