چكیده :

 در این مقاله به بررسی روشهای متنوعی كه باعث ایجاد علاقه مندی و انگیزش جهت یادگیری بهتر درس شیمی دوره متوسطه در فراگیران میگردد ، می پردازیم علی رغم تلاش ایثار گرانه معلمان عزیز در انجام هرچه بهتر رسالت پیامبر گونه شان این اطمینان حاصل نیست كه تلاشهایشان در جهت حصول اهداف آموزش و پرورش باشد.

بنابراین با بررسی عواملی چون :

‌1ـ چگونگی تالیف جامع تر كتب درسی شیمی

2ـ آشنایی فراگیران با روش های مطالعه صحیح

3ـ ایجاد ارتباط بین علم شیمی و زندگی روزانه فراگیران به منظور آشنایی بیشتر با كاربرد علم شیمی در زندگی

4ـ اثر همزمانی تدریس تئوری و كار عملی جهت یادگیری بهتر

5ـ استفاده از روش تدریس مشاركتی ـ اجرایی

این مقاله شامل نتایجی است كه از بكار بستن موارد فوق و بررسی نتایج نمرات درس شیمی (3) و آزمایشگاه در امتحانات نهایی فراگیران سال سوم متوسطه به دست آمده است.

این پژوهش در سال تحصیلی 85-84 در دبیرستان شاهد خاندان قفلی كلاس 301 در ناحیه 7 مشهد انجام شده است

نتیجه‌ی پژوهش نشان می دهد كه كتابهای درسی بدون اشكال مفهومی و نوشتاری تا حدود زیادی باعث بهبود كیفیت تدریس شده ، در عین حال فرا گیران زمانی كه با مطالعه قبلی درس را فرا می گیرند به دلیل آمادگی ذهنی قبلی یادگیری برایشان سریعتر انجام می شود .با انجام بازدید های علمی از مراكز صنعتی و كار خانجات در ارتباط با شیمی

، فراگیران تصوری از زمینه‌ی شغلی خود در آینده در صورت ادامه تحصیل در رشته شیمی در ذهن پیدا می كنند .هنگام تدریس شیمی اگر از انجام آزمایشها حتی الامكان همزمان با درس با مشاركت خود فراگیران استفاده شود علاوه بر تقویت روحیه همكاری ، یادگیری روشهای  حل مساله می توانند بهتر مطالب درسی را بیاموزند و در واقع به جای یاد گرفتن به روشهای یاد گرفتن علوم آگاهی یا بند . در واقع فراگیران یاد می گیرند ، چگونه یاد بگیرند و آن را به دیگران بیا موزند زیرا تعمیم این روش یادگیری نشانه‌ی رشد تفكر در جامعه است . همچنین برای نیل به این منظور معلمان باید عزم خود را در استفاده بیشتر از روشهای تدریس جذاب ، فراگیر محوری و مشاركت جو كه معلم نقش هدایت كننده و تسهیل كننده یادگیری را دارد ، جزم كنند و همچنین آموزش و پرورش با تكیه بر علوم آزمایشگاهی و بها دادن به آن اثراتش را كمرنگ نكند .

مقدمه :    

معلم شیمی كسی است كه با روانشناسی فراگیر ، فن معلمی و شیوه های آموزشی كه با آنها آشنا است  می تواند از تاثیر عواملی كه در ایجاد بی علاقه گی و عدم انگیزه فراگیران به مطالعه درس شیمی اثر دارد ممانعت به عمل آورد.

یادگیری شروع شده به ادراك می رسد و از آنجا به تشكیل عبارتها . مفاهیم مجرد در ذهن منجر می شود و در نهایت به نتیجه مطلوب  می انجامد (هربرت اسپنسر )

  چون پژوهشگر به عنوان یك دبیر توفیق خدمت به فراگیران را دارد  ضرورت بررسی و ارزیابی نحوه مطالعه و فرا گیری شیمی را احساس نموده و اقدام به پژوهشی در این زمینه نموده ام و شرایط مساعد و نا مساعد برای  رشد فعالیت فراگیران را در موارد زیر جستجو می نمایم:

1ـ نوع برنامه درسی و اهداف آن

2ـ كتابهای درسی شیمی بر پایه برنامه های تدوین شده

3ـ شیوه تدریس كتاب شیمی

4ـ وضعیت كلاس ، امكانات و محیط مدرسه

5ـ محیط اجتماعی كلاس از نظر سطح فراگیران

6ـ كارآیی علم شیمی در زندگی

1.     انتخاب موضوع 

چگونه می توان به روشهای گوناگون علاقه فراگیران را به مطالعه درس شیمی تقویت نموده و انگیزه لازم را در آنها ایجاد كرد .

2.     توصیف وضعیت موجود و بیان مساله:

پس از حدود23 سال سابقه آموزشی در تدریس شیمی همواره به این نكات فكر می كنم كه:

v     چگونه وارد كلاس درس شوم ؟

v     بحث را چگونه و از كجا آغاز كنم ؟

v     مفاهیم را با چه شیوه ای و با چه چه وسایلی برای درك بهتر بیان كنم ؟

v     موضوع مورد بحث را تا چه حدی با زندگی روزانه می توانم مرتبط سازم ؟

v     از چه مثالهای قابل لمسی برای فراگیران می توانم استفاده كنم ؟

v     چگونه فراگیران را در كار تدریس درگیر كنم تا كلاسی پویا و زنده داشته باشم ؟

v  چگونه با پرسش های فرا گیران بر خورد كنم تا از خود آنها برای دستیابی به پاسخ كمك بگیرم ؟

v     چگونه می توانم فراگیران را به مطالعه كتب مرتبط با درس شیمی تشویق كنم ؟

v  برای ارتباط با آخرین مطالب علمی و استفاده از اینترنت چگونه می توانم آنها را به پژوهش علاقه مند سازم ؟

v     چگونه اطمینان یابم كه فراگیران چقدر مطالب را فرا گرفته اند ؟

v     با توجه به محدودیت زمانی طرح درس خود را چگونه بنویسم كه به همه این كارها برسم ؟

v  آیا می توان تنها به درصد قبولی بالای كلاس در یك امتحان هماهنگ استانی و یا كشوری كه بیشتر جنبه‌ی دانشی آن هم از نوع حافظه ای‌ست استناد كرد و آن را شاخص برتری دانست ؟

با توجه به تلاشهای فراوان دبیران شیمی ، فراگیران همیشه درس شیمی را غیر قابل درك و كار برد می دانند ، بنا براین باید تغییر رفتاری در نحوه فراگیری درس شیمی پدید آید تا فراگیران بتوانند با رشد ذهنی خلاق خود به ساختن آینده علمی كشور مبادرت كرده و در غیر این صورت مطالب به صورت طوطی وار به خاطر سپرده و پس از پایان امتحان همگی به فراموشی سپرده می شود ، ولی اگر فراگیر با پژوهش كردن   در یابد كه شیمی چه تاثیری بر زندگی او و خانواده‌اش گذارده است بی تردید به آن علاقه‌مند می‌شود. اگر برای فراگیر از خانواده و غذا سخن به میان آید شیمی به سرعت و با چهره‌ای كاملا متفاوت برایش تداعی می شود .پس می توان همیشه از یك ایده‌ی خلاق برای تدریس بهره گرفت .

3.گردآوری اطلاعات ( شواهد 1 ):

معمولا فراگیران در كلاس شیمی با بی توجهی به درس ، صحبت كردن با یكدیگر یا مطالعه‌ی كتابهای غیر شیمی اظهار خستگی خود را بروز می دهند .

در بحثهای دوستانه و استفاده از فرمهای نظر خواهی فراگیران معمولا سخت بودن فرمول نویسی ، عدم توانایی در نوشتن معادلات شیمیایی و موازنه‌ی آنها و ... را دلیل بر عدم علاقه‌ی خود به درس شیمی اعلام می نمایند .

با بررسی نمرات امتحانات كلاسی نیز همین نتایج حاصل می گردد.

در تبادل نظر با همكاران و همچنین با توجه به نمرات كسب شده در آزمون به عمل آمده نیز كیفیت پائین نمرات تایید گردید .

4.تجزیه و تحلیل داده ها :

چنانچه روشهای درست یادگیری و تدریس آموزش داده شوند هم فراگیر و هم معلم به ادامه كار تشویق می گردند ولی اگر تغییری به وجود نیاوریم وضعیت نامطلوبی در آینده  در انتظارمان خواهد بود زیرا فراگیران به مدرك گرایی متمایل گشته و از اهداف اساسی آموزش كه رشد خلاقیتها برای ساختن آینده كشور است دور می شوند .

برای ایجاد علاقه باید كلاس درس توام با كار عملی باشد تا مطالب واضح و روشن به استناد آزمایش بیان و ارتباط منطقی بین مطالب برقرار گردد .

نكته دیگر درگیر كردن فراگیر با مسئله ای است كه می خواهد فرا گیرد . تكرار و تمرین باعث استمرار در یادگیری است . ایجاد زمینه پژوهش در فراگیران نیز به كیفیت آموزش می افزاید .

5.ارائه راه حل جدید موقتی :

به طور كلی دو راه حل موقتی ارائه می گردد :

1-معلم محوری                                      2- فراگیر محوری

كه برای تقویت و ایجاد انگیزه و علاقه در فراگیران از روش دوم به كمك جزئیات ذیل استفاده گردید :

·        از روشهای تدریس مشاركتی ـ عملی استفاده نمود .

·        برای فراگیران برنامه مطالعه قبلی تنظیم و آنها را ملزم به اجرای آن كرد .

·    برای استفاده صحیح از وقت كلاس و جلب توجه فراگیران به مطالب ارائه شده توسط معلم برنامه ریزی گردد .

·        در زمانهای متفاوت از امتحانات گروهی به منظور تقویت حس مشاركت استفاده گردد .

·        از انجام آزمایش برای تدریس بهتر می توان بهره گرفت .

·        فراگیران نكات مهم كتاب را مطالعه و مشخص كنند .

·        از وسایل كمك آموزشی در حد توان در هنگام تدریس استفاده شود .

·        از اردوهای علمی برای آشنایی با نقش شیمی در زندگی و ایجاد تنوع استفاده شود .

6. اجرا و نظارت :

1ـ در بدو ورود به كلاس پس از سلام و احوالپرسی با فراگیران به حضور و غیاب می پردازم .

2ـ برای آغاز درس جدید حتی الامكان از جمله ای كه در ارتباط با زندگی روزانه باشد و مطلب را با بیان ساده عنوان سازد ، استفاده می كنم .

3ـ در كلاس مورد پژوهش ، برای فراگیران محدوده درس جلسه بعد را جهت مطالعه مشخص می نمایم .

4ـ قبل از شروع تدریس از مطالب جلسه قبل كه به عنوان پیش نیاز درس روز محسوب می شود امتحانی گروهی به عمل آورده و پس از جمع آوری اوراق به رفع اشكالات توسط خود گروههای فراگیر می پردازم .

5ـ اگر برای تدریس مطلب مورد نظر امكان انجام آزمایش وجود داشته باشد ، با هماهنگی با مسئول ازمایشگاه سبد وسایل و مواد مورد نیاز جهت تدریس را از قبل آماده نموده و به كلاس می آورم .

برای ایجاد حس مشاركت به صورت تصادفی دو فراگیر را انتخاب كرده و جهت انجام آزمایش با كمك دیگر فراگیران از طریق بیان مشاهدات ، پیشنهاد فرضیات و ارائه نظریه مشخص می نمایم .

یكی از فراگیران در روی تابلو مطالب اصلی مورد بحث و هدف اصلی آزمایش را نوشته و سپس آزمایش مرحله به مرحله به اجرا در می آید . در ضمن در آغاز به فراگیران یادآوری می گردد كه شمن انجام آزمایش مشاهدات و نتیجه گیری های خود را یادداشت كرده و در پایان كلاس به صورت فردی ارائه دهند .

ممكن است یكی از مشكلات فراگیران در مشاهده نحوه انجام آزمایش باشد كه با نشستن به صورت دوره ای می توان این مشكل را حل نمود .

پس از پایان آزمایش با نظرخواهی از فراگیران نتایج آزمایش به صورت جمع بندی ارائه می گردد و چند سوال به عنوان تمرین برای جلسه بعد ارائه می گردد .

پس از پایان درس ، برای حل تمرینات جلسه قبل دو نفر پای تابلو رفته و هر یك تمرینی را نوشته و مشغول به حل می شوند . با كنترل روشهای حل مسائلشان در صورت وجود اشكال شخصا به كمك آنها تمرین را حل نموده و پس از پایان از آنها می خواهم تمرین حل شده را به طور كامل برای دوستانشان توضیح بدهند .

7. گردآوری اطلاعات (شواهد 2)

پس از اجرای تدریس با طرح مشاركتی و توام با عمل در نظرخواهی از فراگیران موارد زیر نتیجه گردید :

ü      مطالعه قبلی متن كتاب برای ایجاد زمینه ذهنی درس جدید بسیار مطلوب است .

ü   كارهای عملی به دلیل به خاطر سپردن بهتر مطالب عینی كمك بسیاری به یادآوری مطالب درسی می نماید .

ü   فراگیران به دلیل درگیر بودن ذهنشان دائما در حال فعالیت بوده و در نتیجه از بروز یكنواختی و كسالت در كلاس جلوگیری می شود .

ü   گاهی اوقات ضمن مرور مطلبی اشتباه عمدی مرتكب می شوم تا فراگیرانی كه در ابتدا بی دقت بودند به مرور زمان با تشویق سایر فراگیران توجه بیشتری به درس نشان داده و هر لحظه با بررسی و مرور مطالب بیان شده در ذهن به كنترل مطالب بیان شده توسط معلم بپردازند .

ü   نمره‌ای به عنوان تشویق برای پاسخ سریعتر به سوالات مطروحه توسط فراگیران شمن تدریس منظور می گردد .

ü      همكاران با بررسی نتایج روش تدریس فوق آن را مثبت ارزیابی نمودند .

ü   با در نظر گرفتن نمره مستمر برای ارزیابی گزارشهای نوشته شده نیز فراگیران به دقت بیشتر در نوشتن گزارشهایشان تشویق شدند .

8. ارزشیابی تاثیر اقدامات جدید و تعیین اعتبار آن توسط افراد صاحبنظر :

در زمینه یادگیری مطالب و مفاهیم درسی پیشرفت و علاقه ایجاد گردیده است كه دلیل آن عینی بودن مفاهیم و قابل درك بهتر بودن تغییرات ایجاد شده و توجیه آنها می باشد .

همچنین در هنگام انجام آزمایش خلاقیت فراگیران رشد كرده و ذهن آنها دائما درگیر مطالب مطروحه می باشد .

با حل تمرین در منزل به تثبیت یادگیری مطالب می پردازند .

در مصاحبه با فراگیران نظر مساعد آنها در موفقیت روش تدریس عنوان گردید و همچنین با بررسی نمرات آزمون پس از اجرای روش فوق موفقیت آن آشكار گردید .

نتیجه را در جلسه گروه آموزشی شیمی دبیرستان ارائه نموده و همكاران با تبادل نظر به تكمیل روشهای پیشنهادی همت گماردند .

9. تجدید نظر و اطلاع رسانی :

با توجه به پیشنهادات فراگیران لازم است حتی الامكان آزمایشها به صورت انفرادی انجام گیرد و همچنین در تالیف كتاب درسی دقت لازم به عمل آید تا اشكالات موجود در آنها نتواند باعث تشویش ذهنی فراگیران گردد .

حاصل این پژوهش به سازمان آموزش و پرورش اراده می گردد .

 نتیجه گیری :

 روش مورد اجرا برای ایجاد انگیزه و تقویت علاقه در مطالعه درس شیمی بسیار مفید است بنابراین با حضور فعال فراگیران می توان كلاس درس را از حالت خشك و كسل كننده به كلاسی پویا و سرزنده تبدیل نمود .