در پی موفقیت دانشمندان و متخصصان كشورمان در دستیابی به نسل جدیدی از سانتریفیو‌ژها در ایران و اعلام آن به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، كشورمان در زمره كشورهای صاحب تكنولوژی در غنی‌سازی اورانیوم محسوب می‌شود.

دكتر احمد قریب، استاد دانشگاه در گفت‌و‌گو با خبرنگار انرژی هسته‌یی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) با اشاره به دستیابی ایران به نوع پیشرفته‌ای از سانتریفیو‌ژ‌ها كه به گفته‌ی رییس كمیسیون سیاست خارجی و امنیت ملی كشورمان متفاوت از نوعی است كه در تاسیسات غنی‌سازی نطنز فعالیت می‌كند، گفت: دستیابی هر كشوری به انواع پیشرفته سانتریفیوژ‌ها كه كارآمدی این ماشین‌ها را افزایش می‌دهد، امری مهم و اقدامی در راستای ارتقای سطح تكنولوژی صلح‌آمیز هسته‌یی آن كشور است.

وی با بیان این كه در میان روش‌هایی كه برای غنی‌سازی اورانیوم در دنیا وجود دارد، روش پخش‌ گازی و سانتریفیوژ بیشترین مورد استفاده را دارند اظهار داشت: روش سانتریفیوژ به دلیل مصرف حداقلی انرژی برق در دنیا مورد استقبال قرار گرفته است.

این استاد دانشگاه در خصوص تغییر و اصلاح در انواع سانتریفیوژ‌های پایه كه انواع مختلفی از جمله P-1 و P-2 و G-1 و G-2 و غیره دارد، اظهار داشت: در این تغییرات اساس كار تغییر نمی‌كند، اما كاربری‌ این دستگاه‌ها متناسب با ساختار‌های فنی كشور سازنده متفاوت می‌شود.

وی گفت: انواع سانتریفیوژ‌های پیشرفته در قالب "فرا سانتریفیوژ‌ها" قرار می‌گیرند.

قریب با اشاره به كشورها و شركت‌های شاخص كه كار غنی‌سازی اورانیوم را در سطح صنعتی در دنیا انجام می‌دهند، گفت: شركت‌ "اورنكو" كه مجموعه كشورهای آلمان، انگلیس و هلند آن را تشكیل می‌دهند، "اوردیف" فرانسه و "كمیسیون انرژی آمریكا" از جمله شركت‌هایی هستند كه در این زمینه فعالند. شركت "اوردیف" از روش پخش گازی، "اورنكو" سانتریفیوژ و "كمیسیون انرژی آمریكا" در حال حاضر از انواع سانتریفیوژ‌های پیشرفته برای غنی‌سازی استفاده می‌كند؛ این شركت در گذشته بیشتر از روش پخش گازی استفاده می‌كرد.

وی اضافه كرد: در روسیه نیز از هر دو روش پخش گازی و سانتریفیوژ‌ به عنوان روش‌هایی كه صرفه اقتصادی دارند، استفاده می‌شود.

وی ادامه داد:‌ روش‌های لیزر، شیمیایی و آیرودینامیك هنوز در دنیا به سطح صنعتی نرسیده است، اما كشورهای مثل برزیل، ژاپن، آمریكا، آفریقای جنوبی، كره‌ جنوبی و غیره اقدامات قابل توجهی را در ارتقای این روش‌ها داشته‌اند.

همچنین یك كارشناس امور هسته‌یی در خصوص انواع پیشرفته سانتریفیوژ‌ها در دنیا به خبرنگار ایسنا گفت:"Ultra centrifuges" یا فرا سانتریفیوژ‌ها، از جمله ماشین‌های پیشرفته سانتریفیوژ هستند كه متناسب با شرایط كشور سازنده نیز انواع مختلف دارد. در این زمینه Super speed - Low speed و Mini- Ultra centrifuge از انواع "فرا سانتریفیوژ‌ها" هستند. فرا سانتریفیوژ‌ها به لحاظ كاربری به Analytical و Preparative تحلیلی و مقدماتی تقسیم می‌شوند.

وی در خصوص دستیابی ایران به نوع پیشرفته‌ای از سانتریفیوژ‌ به خبرنگار ایسنا، گفت: با توجه به تحریم‌های هسته‌یی كه علیه ایران صورت گرفته است، دستیابی به نوع جدیدی از سانتریفیوژ‌ها قابل توجیه و مهم است.

بر اساس اطلاع خبرنگار ایسنا، آژانس وظیفه حفظ و نگهداری از اطلاعات ارایه شده درباره نسل جدید سانتریفیوژ از سوی ایران را به لحاظ فنی و تجاری بر عهده دارد.

به گزارش ایسنا، در بند 33 گزارش مدیركل آژانس در نوامبر درباره ایران آمده است: «بر اساس مكاتبه انجام شده، ایران به آژانس در ‌8 نوامبر ‌2007 اعلام داشته "ایران به طور داوطلبانه آژانس را از وضعیت آزمایشات مكانیكی بدون تزریق UF6 مربوط به نسل جدید طراحی سانترفیوژ مطلع كرده است." در مكاتبات نیز اضافه شده است: ایران موافقت كرد كه در رابطه با نسل جدید سانتریفیوژها تبادل اطلاعات كند و در این رابطه با آژانس در ماه دسامبر ‌2007 بحث خواهد كرد.»

هر چند از انجام تبادل نظر در تاریخ مذكور بین ایران و آژانس خبری منتشر نشده است، اما دبیرخانه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پس از سفر دو روزه‌ی محمد البرادعی به ایران در 11 و 12 ژانویه (21 و 22 دی) اعلام كرد كه «ایران اطلاعات تازه‌ای درباره نسل جدیدی از سانتریفیوژ‌ها را در اختیار آژانس قرار داده است.»

بر این اساس، خبرگزاری رویتر روز چهارشنبه به نقل از دیپلمات های وین گزارش داد كه ایران به بازدید كنندگان هسته‌یی ارشد سازمان ملل (محمد البرداعی، مدیركل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به همراه معاون و كارشناسان فنی آژانس) اجازه داده است، سایت پیشرفته تولید سانتریفیوژ را در اقدامی كه نشانگر شفافیت در خصوص فعالیت هسته‌یی است، بازدید كنند.

دیپلمات‌های آشنا با روابط ایران و آژانس گفتند: آنها از سایتی در تهران بازدید كردند كه سانتریفیوژی كه قرار است جایگزین مدل قدیمی و فرسوده تهران شود در آنجا ساخته می‌شود.

رویتر ادامه داد: در یك آزمایشگاه تحقیق و توسعه طرح جدید سانتریفیوژ پی – دو قرار داشت كه (البرادعی و هاینونن) توانستند از آن دیدن كنند.

به گزارش ایسنا، بازدید از سایت نسل جدید سانتریفیوژ‌ در تهران توسط مدیر كل آژانس و معاونش در چارچوب كد اصلاحی 1/3 پادمان جامع قرار دارد كه ایران اجرای داوطلبانه آن را پس از تصویب قطعنامه 1747 شورای امنیت لغو كرده بود. براساس كد اصلاحی مذكور پیش از طراحی و ساخت پروژه‌ای، كشور سازنده باید آن را به اطلاع آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برساند. كد اصلاحی 1/3 پادمان جامع در سال 2003 از سوی دولت وقت ایران پذیرفته شده بود.

مراحل طراحی و ساخت رآكتور40 مگاواتی اراك، كارخانه‌ FMP و نیروگاه 360 مگاواتی كه درحال طراحی و ساخت هستند، تحت نظارت بازرسان آژانس براساس ترتیبات فرعی پادمان جامع بوده است.

فرایند غنی‌سازی اورانیوم و روش‌ سانتریفیوژ

در اورانیوم طبیعی كه از فرایند تصفیه به دست می‌آید، تنها حدود 7/0 درصد ایزوتوپ اورانیوم 235 وجود دارد و بقیه آن را ایزوتوپ اورانیوم 238 و سایر ایزوتوپ‌ها تشكیل می‌دهند. از سوی دیگر بیش از 90% راكتورهای قدرت جهان كه راكتورهای آبی هستند، به اورانیوم غنی‌شده نیاز دارند. بنابراین ضروری است كه نسبت اورانیوم 235 موجود در اورانیوم طبیعی به وسیله فن‌آوری غنی‌سازی افزایش یابد.

جداسازی عناصر با وزن مخصوص‌های متفاوت در صنایع شیمیایی فن نسبتا ساده‌ای است و روش‌های مختلفی برای ایجاد جداسازی وجود داشته و به كار گرفته می‌شود. اشكال اساسی غنی‌سازی اورانیوم آن است كه تفاوت جرم اورانیوم 235 و 238 اندك است. در نتیجه استفاده از فن‌آوری‌های معمولی امكان پذیر نیست و باید به فناوری‌های پیچیده با هزینه بسیار بالاتر روی آورد.

غنی‌سازی اورانیوم از جنگ جهانی دوم مورد توجه و استفاده قرار گرفت و كارخانجات عظیمی به خصوص در كشورهای آمریكا و شوروی سابق برپا شد.

روش‌های مهمی كه تاكنون برای غنی‌سازی به كار گرفته شده است، عبارتند از: روش الكترومغناطیسی، روش پخش گازی، روش سانتریفیوژ و روش لیزر. البته از روش‌های شیمیایی و آیرودینامیك نیز برای غنی‌سازی استفاده می‌شود. در اینجا غنی‌سازی از طریق سانتریفیوژ به اختصار توضیح داده خواهد شد.

* روش سانتریفیوژ (Centrifuge) ابتدا در كشورهای هلند، آلمان و انگلستان توسعه یافت و با وجود اینكه هنوز هم این سه كشور مهمترین استفاده كنندگان از این روش هستند، چند كشور دیگر نیز بهره‌برداری از این روش را آغاز كرده‌اند. این روش بر این پایه قرار دارد كه اگر گازی محتوی دو ایزوتوپ با جرم‌های متفاوت را در محفظه‌ای قرار داده و یك حركت دورانی سریع در آن ایجاد كنیم، نیروی گریز از مركز كه با جرم متناسب است، موجب می‌شود كه گاز با ایزوتوپ سنگین‌تر بیشتر به طرف جدار پیرامونی محفظه رانده شود تا گاز با ایزوتوپ سبك‌تر، بنابراین در لوله‌ای كه گاز را از ناحیه مركزی سانتریفیوژ خارج می‌كند، نسبت ایزوتوپ 235 اندكی بیش از گازی است كه از ناحیه جداری به وسیله لوله خارج می‌شود. با استفاده هزاران دستگاه سانتریفیوژ كه پشت سر هم قرار گرفته‌اند و هر یك گاز هگزا فلورور را اندكی غنی می‌كنند،‌ می‌توان به غنای دلخواه دست یافت.

در سال 2004، كشورهای انگلستان، آلمان و هلند، مهمترین استفاده كنندگان از روش سانتریفیوژ بودند. كشورهایی كه تاسیسات غنی‌سازی ندارند برای برآوردن نیازهای خود از خدمات كشورهای دارنده این تكنولوژی استفاده می‌كنند. یك كارخانه غنی‌سازی، كپسول‌های محتوی هگزافلورور طبیعی را دریافت و كپسول محتوی هگزافلورور غنی‌شده را همراه با پسمان‌های آن به مشتری باز می‌گرداند.»