درعصری زندگی می كنیم كه به آن عصراطلاعات گفته می شود.از مشخصات این عصرمی توان دگرگونیهای سریع ، پیشرفتهای پرشتاب، رقابت شدید، وازهمه مهمترتولیدحجم زیادی ازاطلاعات دراین شرایط هرسازمانی كه ازدایره اطلاعات ودانائی خارج شودمحكوم به فناست. ازطرف دیگرصاحبنظران عقیده دارندكه عامل پیشرفت یاشكست سازمان ها به مدیران آنهابستگی دارد ازاین رومدیریت درعصرجدیدمحور غالب ومركزتوجه هاست.

صنعت نفت كشور متاثرازگستردگی ارتباطات ، جایگاه بین المللی ، نوع عملیات وپیچیدگی فناوری آن ، كشوروضعیت ویژه ای داردولذا نحوه مدیریت دراین عرصه مهم واستراتژیك دارای اهمیت فراوانی است . صنعت نفت نیازبه مدیران كارآمد، كارآفرین ، خلاق ودوراندیش داردواین مشخصات درمدیران پدیدنمی آیدمگر آنهادرمعرض مستمرومداوم اطلاعات ومباحث علمی جدیدقرارگیرند وهرروزبیشترازروزقبل اطلاعات كسب كنند. این نشریه درصددآن است تاباانعكاس دانش وتجربیات مدیران شركت ملی نفت به چالشهای فراروی این صنعت پاسخ دهدو مدیران شركت رامجهزبه فنون وابزارهای لازمه مدیریتی بنمایدوآنهاراازآخرین یافته های پژوهشی درزمینه مدیریت آگاه سازدتادرنهایت بتوان بنگاهداری اقتصادی رادرشركت هاترویج وتوسعه داد.

برای تحقق این ماموریت هدفهای زیردنبال خواهدشد.

1- افزایش توانمندی مدیران شركت ملی نفت ایران

2- آشناساختن مدیران بامباحث روزوتئوریهای جدیدمدیریتی

3- اطلاع رسانی وبه روزكردن اطلاعات مدیریتی

4- آموزش نكات علمی وكاربردی به مدیران

5- مستندسازی تجربیات مدیریتی درشركت ملی نفت ایران

6- تبادل تجربیات مدیریتی بین مدیران درشركت های مختلف

امیداست باپیشنهادهاونظرات سازنده ، مارادراین امرمهم یاری رسانید.

بنگاه داری اقتصادی چیست؟

ریشه های فكری

هدف ازبنگاه داری اقتصادی رااینگونه بدانیم كه واحدهای تولیدی یاخدماتی دربخش دولتی مانند بنگاه های بخش خصوصی اداره شوند،بایدگفت این موضوع درمتون مدیریت ،اقتصادقدمتی دیرینه داردو اگرچه درسالهای اخیر، بدلایلی كه ذكرخواهدشد، اهمیت بیشتری پیداكرده است. اولین باراین موضوع دراواخرقرن نوزدهم بیان شد.

ودرو ویلسون1 درسال 1889 چنین اظهارنظركردكه مدیریت ( دولتی ) بایدازنظام سیاسی جداشودوبه مانندبخش خصوصی كه هدف غائی ونهائی آن كارآیی میباشدعمل كند. زیرا تغییرات سیاسی روی كارآئی مدیریت دولتی تاثیرسوء دارد. امااین موضوع به همین جاختم نشدومباحث زیادی را به همراه خودا مطرح ساخت.درسال های اخیرعوامل متعددی باعث تاكیــــدبیشترروی بنگاه داری اقتصادی ( خصوصی عمل كردن بخش دولتی ) شداین عوامل رامی توان چنین برشمرد:

1- ناكارآمدی ونارضایتی ازعملكردبخش دولتی

بخش دولتی درحال حاضرازنظركندی ،كاغذبازی ، تشریفات زائی اداری ، بزرگی، خشكی وانعطاف ناپذیری كمبود خلاقیت وریسك پذیری درآن، روزمره گی،وجود قوانین ومقررات دست وپاگیردرآن،انحصاری بودن برخی فعالیت های آن ، هزینه محوری وهدردادن منابع ودركل ناكارآمدی موردانتقادهای شدیدی قرارگرفته است .

برخی نویسندگان دولتهارابدلیل عدم كارآئی واثربخشی ، وعدم انسجام وافت روحیه مورد انتقادقرارداده اند. (James Carall)

Osborne،Cabler درانتقادازمدیریت دولتی چنین بیان میدارندكه :

ً انواع دولتهائی كه درطی سالهای گذشته شكل گرفته است تنبل ، متمركز ، اشغال شده بوسیله قوانین ومقررات دارای سلسله مراتب بلند، بادكرده ، ولخرج وناكارآمدشده است .(Kuster)

درسالهای اخیربخصوص بعدازفروپاشی اتحادجماهیرشوروی انتقادبه دولتهاشدت گرفته است ودولتهاازنظـــرنوع ساختارهاوفــرآیندها،سطح كیفیت،روشهاورویه ها، تعدادكاركنان ،نحوه پاسخگوئی ، شایسته سالاری، وفاداری و درمجموع ازمنظرنوع كارآمدی موردبررسی قرار گرفته اند.

2- جهنی شدن

درحالی واردقرن بیست ویكم شده ایم كه تغییرات اقتصادی ، اجتماعی ، سیاسی وتكنولوژیكی شدت بیشتری پیداكرده است واین تغییرات روی نقش وكاركرددولتهادرجامعه جهانی تاثیرزیادی گذاشته است. پدیده جهانی شدن راازابعاد مختلفی می توان بررسی كرد،ازلحاظ سرعت انتقال اطلاعات باتوجه به ورودپدیده اینترنت وشكسته شدن انحصاردولت ها در زمینه داشتن اطلاعات ، ازلحاظ تاثیرسازمانهای غیردولتی درعملكرددولت ها، ازلحاظ تعامل فرهنگی و.......

اماازلحاظ اقتصادی پدیده جهانی شدن باعث شكسته شدن مرزبین كشورهاشده است وكشورهامرزهای حقیقی خودراازدست داده اند.هیچ كشوری دراین پدیده نمی تواندبه تنهائی وباحصاركشیدن بدورخودبقاء یابد.ازاین رورقابت جهانی تاثیرزیادی روی دولت ها خواهد گذاشت چون این رقابت منحصربه بخش خصوصی نشده ودولتهاراهم فراگرفته است ، شركتهای جهانی اجازه ،یافته اندتا باشركتهای داخلی رقابت كنندومشتری می تواندبهترین محصول عرضه شده راانتخاب كند. علاوه برتاثیرات زیادپدیده جهانی شدن دردولت ها،آنچه كه دراین میان اهمیت خاص داردهزینه های بخش دولتی وقیمت تمام شده كالاوخدمات ارائه شده دراین بخش می باشد.یكی ازنویسندگان عقیده دارددردنیای جدید به علت كمبود منابع آنچه كه اهمیت بسیاری داردكاستن ازهزینه هاست وlcohlink

3- توفیق بخش خصوصی

یكی ازدلایل بوجودآمدن بحث بنگاهداری اقتصادی موفقیت های بخش خصوصی است. بخش خصوصی بعدازدهه 1970 اختیارراغیرمتمركزكرد،سلسله مراتب راكاهش داد، بریفیت تاكیدكرد، به مشتریان خودنزدیك شداین عوامل باعث موفقیت این بخش شد.درنتیجه درذهن بسیاری ازنویسندگان این موضوع شكل گرفت كه چون بازارهاشكل كارآمدتری ازتخصیص رافراهم میآورند ورقابت وحاكمیت مشتری باعث هزینه كمتروكارآیی بیشتری میشودباید شرایطی فراهم شودكه مدیریت دولتی نیزهمانندبخش خصوصی عمل كند.

بخش خصوصی می توانددرارائه خدمات وتولیدات باكیفیت ، بهترازبخش دولتی عمل كنددرصورتیكه بخش دولتی گرایش به انحصارداردوهیچ محركی برای بهبود كیفیت درخود نمی بیند.به همین دلیل خصوصی سازی وبازارگرایی یكی ازاركان تفكر بنگاهداری اقتصادی شد.

4- لزوم تطبیق باشرایط محیطی جدید

یكی دیگرازریشه های بنگاهداری اقتصادی انعطاف پذیربودن بنگاههادر بخش دولتی است. بخش دولتی باتغییرات شدیدمحیطی نسبت به قبل مواجه است. بخصوص موضوعاتی مانند تجارت آزاد، رقابت جهانی ، بهره وری ، توسعه تكنولوژی اطلاعات و... تاثیرات زیادی روی محیط مدیریت دولتی گذاشته است وآن راپیچیده ومتغیركرده است. اماساختارمدیریت دربخش دولت به شكلی است كه توان تطابق بااین محیط پیچیده راندارد وعواملی مانندتمركزبیش ازحدقوانین ومقررات دست وپاگیر، كنترل فرآیندی وعدم فعالیت تطبیق پذیری راازسازمانهای دولتی می گیــــرد. دراین موردیكی ازنویسندگان بیان میدارد كــه : وقتی دنیاومحیط اطراف شروع به تغییرمی كنددولتهاازتغییرخودقاصرند ساختارهای دولتی برای محیطهای ساده 1930 و1940 طراحی شده اندنه دراقتصادواجتماع ودانشی كه درسال 1990 وجوددارند cosborne & Ciaebler حتی برخی ازنویسندگان عقیده دارندكه به علت عدم انعطاف پذیری تاریخ مصرف ساختارهای خشك ومتمركزدولتی گذشته است Pollite

تغییرات مداوم وعدم اطمینان محیطی نیازمندسازمانهای جدیدی است كه مشخصه آنهاانعطاف پذیری می باشد. سازمانهای دولتی بایدبه چالشهای خلاقانه محیطی پاسخ دهند وبه عنوان یك بنگاه بایدبگیرندكه جهانی فكركنند، سرعت ، انعطاف پذیری وپاسخگویی به چالشهاو فرصتهای محیطی یكی ازعناصراساسی دربنگاه داری اقتصادی است (Kitakiro)

این چهارچالش بزرگ كه فراروی مدیریت دربخش دولتی است باعث شدكه موضوع بنگاهداری اقتصادی باشدت بیشتری درمباحث مدیریت واقتصادمطرح شودازمدیران یك بنگاه اقتصادی ( دولتی ) انتظارمی رودكه كارآیی رابهبودبخشند، هزینه هاراكاهش دهندوروی بهره وری تاكیدكنند. مدیریك بنگاه دولتی بایدازابزارهای بخش خصوص مانند برنامه ریزی استراتژیك ، تضمین كیفیت ، مشتری گرایی ، الگوبرداری و........ دربخش دولتی استفاده كند. خلاقیت ونوآوری اصول اجتناب ناپذیربنگاهداری اقتصادی است،زیرا درتفكر بنگاهداری اقتصادی لازمه بقاء هرسازمان خلاقیت مدیران وكاركنان آنهامیباشد. یك مدیردربنگاه اقتصادی درحالیكه استراتژیهای هدفمداری رادنبال می كند،بهره وری وقیمت تمام شده وكاهش هزینه هاراازنظردورنگه نمیدارد.

دربنگاهداری اقتصادی هرهزینه ای كه توجیه اقتصادی دارد،بنگاه رابه هدف نزدیك می كند قابل دفاع است. درمجموع دریك بنگاه دولتی كه اقتصادی اداره میشودتاكیدروی كارآیی ، بهره وری وكیفیت است .

شرایط موردنیاز برای بنگاهداری اقتصادی،

برای اعمال تفكربنگاهداری اقتصادی به تغییرات ساختاری ورفتاری نیازاست . درتغییرات ساختاری( بسترسازی) تاكیدروی جنبه های زیرمیباشد

1- حركت به سمتخصوصی سازی : یكی اززیرساختهای اساسی برای مدیریت بنگاهداری اقتصادی خصوصی سازی است

2- رقابت : پیشرفت درسایه رقابت معنی ومفهوم پیدامیكند. انحصاردولتی ، خلاقیت راازبین می بردوباعث رابطه گرایی ، عدم تحرك ، روزمرگی وثبات می شود. درصورتیكه تحقق عینی بنگاهداری اقتصادی بدون رقابت امكان پذیرنیست.

3- بازارگرایی (یاشبه بازارگرایی ): برای تحقق رقابت، ایجادشرایط بازاریاشبه بازاردربخش دولتی موردنیازاست.

تغییرات رفتاری

1- تغییردرتفكرومهارتهای مدیران : در بنگاهداری اقتصادی مدیران بایدد اری نگرشی راهبردی وبلندمدت ، خلاقیت ،وتوانمندی قابل ملاحظه باشند. بایدتفكردریافت بودجه وصرف آن در سازمان به تفكری بهره ور، كارآو اثربخش تغییركند. بنگاهداری اقتصادی نیازمندمدیران متخصص وآموزش دیده می باشد .

2- تغییردرارزیابی عملكردمدیران : درسیستمهای دولتی، مدیران براساس هزینه كردن ارزیابی میشوند،درصورتیكه دربنگاهداری اقتصادی بایدبه مدیران آزادی عمل بیشتری دادوقوانین ومقررات كمتری درتصمیم گیریهای آنان قائل شد.اماآنهارابراساس ستاده ها ونتایج بدست آمده موردارزیابی قراردادالبته لازمهء ارزیابی ستاده های مدیران ، بلندمدت شدن زمان عمرمدیریتها، آزادی عمل بیشترومقررات زدائی می باشد.

3- تغییرفرهنگ سازمانی: تفكربنگاهداری اقتصادی متضمن تغییرفرهنگی است ، فرهنگ عادت به وضع موجود، بی تحركی و ثبات باید به فرهنگ مسئولیت پذیری ، تغییر، خلاقیت وپویایی تبدیل شود.